“Щяр бир алим гиймятлидир. Анъаг нязяриййяни тяърцбя иля бир
Yüklə 1,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rəşad İlyasov
- Vegetarianlığın növləri
- Fleksitarianlıq
- Lakto-ovo-vegetarianlıq
- Lakto-ovo-vegetarianlar
- Lakto-vegetarianlıq
- Ovo-vegetarianlıq
- Vegetarianlıq tarixindən
- Vegetarianlıq fәlsәfәsi
dəyişdirmək mənasına gəlir. Nəticədə bu şərh və yozumlar sayəsində “şərhlərin-yozumların toqquşması” (conflict of interpretations) məsələsi ortaya çıxır. Bu isə normaldır və ancaq hermenevtik metodologiya ilə izah oluna bilər. Rikor şərhinə ehtiyac duyulan mətn və simvolların müəyyən xüsusiyyətlərə malik olduğunu vurğulayır. Belə ki, şərh və yozumlar sayəsində fərqli izahlar meydana gəlir. Məhz bu izah və açıqlamalar “çox mənalılıq” prinsipinə dayanılaraq anlaşılmalıdır. Bu şərh və ya mənaları anlayaraq qəbul edən hər hansı bir insan, eyni zamanda bunları öz dünyagörüşünə də tətbiq edir. Nəticədə Rikora görə, hər bir hermenevtik fəaliyyətdə “başqasını” anlama üzərindən, eyni zamanda insanın özünü anlama prosesi həyata keçirilir. Bu kontekstdə Aida xanım analitik tərzdə modern hermenevtik fəlsəfədə aktual bir problem olan yazıçı-oxucu əlaqəsinə toxunaraq mövzunu belə qiymətləndirir: “Ədəbiyyat yazıçı ilə oxucu arasında mənəvi vasitəçi olmalıdır. O, insan qəlbinin sirlərini və dərinliklərini öyrənməli, “söz hoqqabazlığı və şeir dekoru sərgisinə” çevrilməməlidir”. İmanquliyevanın bu ifadələri eyni zamanda fəlsəfi hermenevtikada yazıçı və ya müəllifin niyyətini mətn vasitəsilə müəyyən etmə problematikasına da işarə edir. Nəticədə bu fəlsəfi görüşə görə, hər hansı bir mətndə müəllifin niyyətini və məqsədini kəşf etmək fəlsəfi hermenevtikanın əsas hədəfidir. Digər cəhətdən şərqşünas alimimiz İmanquliyeva ədəbiyyatın da sistemli şəkildə elmi meyarlarla tədqiq olunmasının vacibliyini ifadə edərək məhz ədəbiyyatın elmi mahiyyətini klassik şair-alim olan İbn Əbdi Rəbbihiyə istinad edərək izah etməkdədir: “İbn Əbd Rəbbihi şeirə yeni, orijinal bir məzmun gətirmişdir. O, elmin bəzi mühüm əsaslarının daha anlaşılan və yaddaqalan olması məqsədilə onları şeirlə ifadə etmək təşəbbüsünü irəli sürmüşdür və poetik ölçülərin əsası və tarix elmi haqqında bir neçə rəcəz yazmışdır”. Ümumiyyətlə, ədəbiyyat və fəlsəfə əlaqəsinin əsasları qədim yunan fəlsəfəsindən etibarən aktuallıq kəsb etməyə davam edir. Belə ki, qədim yunan fəlsəfəsində varlığı və mətnləri anlamada iki fəlsəfi metod olmuşdur. Bunlardan birincisi rasional metoddur ki, burada bütün arqumentlər əqli-məntiqi tutarlılığa istinad edilərək əsaslandırılmaqdadır. İkinci metod isə “ezoterik-batini”, yəni hər bir işarənin və sözün arxasında daxili məzmun və ya gizli məna vardır. Bu düşüncə tərzi ilə hər şey başqa bir şeyin simvolu və ya işarəsidir. Nəticədə sonsuz işarələr sistemi içərisində mənalar mövcuddur. Məhz bu kontekstdə İmanquliyeva romantik fəlsəfi əsaslara istinad edən ədəbi stildə yazmanın mahiyyətini dolğun şəkildə öz yaradıcılığında təsvir və təhlil edərək mövzunu belə qiymətləndirir: “Romantiklərin yaradıcılığında həmişə olan digər ən mühüm cizgilər şəxsiyyətin və cəmiyyətin qarşılıqlı əlaqəsi, böyük keçmişin kiçik bu günə qarşı qoyulması, ideal və gerçəklik arasındakı uyğunsuzluqdur. Bərqərar olan ictimai münasibətlərə qarşı üsyankar etiraz, subyektivizm və pessimizmin əhvali-ruhiyyəsi, tövbəkarlığa və peyğəmbərliyə meyil, didaktizm elementləri və həmişə yüksək olan emosional hal- qəzəb, inkar, sevinc, təsdiq, məhəbbət və nifrət, mərhəmət də romantizmə xasdır”. Məhz qeyd olunan arqumentlər çərçivəsində qeyd edə bilərik ki, həm fəlsəfədə, həm də ədəbiyyatda mətnlər vasitəsilə dünya görüşləri rasional və məcazi dil vasitəsilə ifadə edilməkdədir. Təsadüfi deyildir ki, bu mənada məşhur alman filosofu Martin Haydegger dili “varlığın evi” adlan - dırmaqdadır. Yəni varlıq (mövcudat) və var olma sözlər vasitəsilə dildə “dilə gələrək” rasional təfəkkür səviyyəsindən ikinci kateqoriyaya, lüğəvi həqiqət kateqoriyasına daxil olur. Nəticədə Aida xanımın da ifadə etdiyi kimi, müxtəlif xalq və millətlər arasında ədəbiyyat sayəsində çoxçalarlı fəlsəfi-ədəbi inteqrasiyalar reallaşır: “Ədəbi əlaqələrin tarixi xalqların tarixi ilə qırılmaz surətdə bağlıdır. Dünya xalqları ədəbiyyatı arasındakı əlaqələrin tədqiqi göstərir ki, ayrı-ayrı ədəbiyyatların meydana gəldiyi dövrdən onların arasında müxtəlif əlaqə faktları mövcud olmuşdur. Şifahi ədəbiyyatda, xüsusilə Şərq xalqları folklorunda ədəbi əlaqələrin dərin iz burax - ması onların tarixən çox qədim kökləri, qaynaqları olduğunu sübut edir”. Yekun olaraq qeyd etməliyəm ki, Aida İmanquliyevanın yaradıcılığı həm fəlsəfi, həm də ədəbi mətnlərin anlaşılması və şərh olunmasında müasir dövrdə genişcə tətbiq olunan hermenevtik tezis və təhlillər ilə zəngindir. Məhz Aida xanımın əsərlərində hermenevtik metod vasitəsilə ixtisaslararası (interdissiplinar) əlaqələrin ən aktual nümunələrinə rast gəlmək mümkündür. Nəticədə İmanquliyevanın bütün yaradıcılığı ekzistensial olaraq varlığı, mətnləri və ümumiyyətlə, ədəbi əsərləri anlayaraq öz həyat anlayışımızı və mənəvi dünyamızı zənginləşdirməmizdə böyük əhəmiyyət kəsb edir və edəcəkdir.
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru 85 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 86 ELM DÜNYASI / Elmikütlәvi jurnal / №03 (03) 2013 Vegetarianlıq sadəcə qidalanma sistemi deyil, bu canlı məxluqları öldürmək və ağrı verməkdən imtina etməklə xarakterizə olunan bir həyat tərzidir. Məhz buna gör
ə vegetarianlıq heyvandarlıq məhsul larının istifadəsini istisna edir. Nəyə görə insanlar vegetarian olur? Vegetarian qidalanma sisteminin seçilməsində vacib rolu dini inanclar oynayır. Məsələn, Şərqin bir çox dinləri – buddizm, hinduizm, caynizm – canlı məxluqları öldürməyin və ağrı verməyin insanın öz təbiətinə zidd olduğuna dair fəlsəfi baxışı qəbul edir. Avropalıların vegetarian olmaqlarının səbəbləri müxtəlif ola bilər. Hər şeydən əvvəl bu heyvanlara əzab verməyə qarşı olan etik amillərlə bağlıdır. Digər insanlar tibbi səbəblərə görə vegetarianlığa müraciət edirlər, belə ki, bu qidalanma üsulunun xərçəng, ateroskleroz, bəzi ürək-damar xəstəliklərinin inkişafı riskini və mədə- bağır saq traktının yaranması riskini azaltmağı haqda sübutlar mövcuddur. Həmçinin vegetarianlığın iqtisadi səbəbləri də vardır – bir qism insanlar düşünür ki, ətdən istifadə səmərəsizdir, belə ki, ət məhsullarının qiyməti çox yüksəkdir. Çox insanlar arıqlamaq üçün vegetarian olmağı qərara alırlar. Amerika dietoloqlar birliyinə görə düzgün təşkil olunmuş vegetarian qidalanma sistemi, həqiqətən, təbii yolla çəkini azaltmağa imkan verir. Vegetarianlığın növləri Vegetarianlığın bir neçə növləri vardır və elə qidalanma sistemləri vardır ki, onları bəzən səhvən vegetarianlıq hesab edirlər. Məsələn, fleksitarianlığı tez- tez vegetarianlığın bir növü kimi qiymətləndirirlər və bu qidalanma sistemini vegetarianlığın ən yumşaq variantlarından biri hesab edirlər. Amma bu doğru deyil.
əsasən, tərəvəz yeməyindən ibarət olan qidalanma növüdür. Ət və dəniz məhsullarının az miqdarda və ya çox nadir hallarda istifadəsinə icazə verilir, məsələn, ayda bir dəfə. Dünyanın aparıcı dietoloqlarının fikrinə görə, bu qidalanma sistemi bu gün çox effektivdir, lakin o vegetarianlığa aid edilmir. Məsələ ondadır ki, klassik vegetarianlar hesab edir ki, qidalanmada heyvan mənşəli məhsullar tamamilə istisna etməlidir. Hesab olunur ki, vegetarianlıq dörd növdə ola bilər.
– ət, dəniz məhsulları və balığın istifadəsinə qadağa qoyur. Bütün süd məhsul - larının, toyuq yumurtasının və balın istifadəsi məsləhət görülür. Bu qidalanma sistemi arıqlamaq arzusunda olanlar arasında ən geniş yayılmış vegetarian pəhrizidir. Lakto-ovo-vegetarianlar ilk növbədə etik müla - hizələri və məsləkləri rəhbər tuturlar. Onlar qidalanmada istehsalında heyvan qursağından istifadə olunan bəzi pendir növlərini xaric edirlər. Lakto-ovo-vegetari anlıqda, bir qayda olaraq, bitki qidası əsasən süd məhsulları və yumurta ilə uzlaşdırılır.
bitki qidasından istifadəyə icazə verən, lakin lakto-ovo-vegetarianlıqdan fərqli olaraq, toyuq yumurtasından istifadəyə qadağa qoyan vegetarian qidalanma sistemidir. Lakto-vegetarianlar hesab edir ki, yemək rasionuna heyvan mənşəli qidaları daxil etmək olar, o halda ki, onlar zorakı yolla istehsal olunmayıb. Yumurta yemək rasionundan tamamilə xaric edilir, çünki yumurtada rüşeym vardır, yəni istifadə zamanı öldürmə baş verir ki, digər istənilən canlını yeməkdən fərqlənmir.
– öz rasionunda yumurta və baldan istifadəyə icazə verən, lakin bununla belə bütün süd məhsullarından istifadəyə qadağa qoyan vegetarian qidalanma sistemidir. Etik nöqteyi-nəzərdən yumur - tadan istifadəyə onunla bəraət qazandırılır ki, müasir quşçuluqda yumurta mayalanmamış alınır, bu səbəbdən o, potensial canlı hesab edilmir. Bundan başqa, toyuq yumurtaları bir çox sevimli yeməklərin və qənnadı məmulatlarının tərkibinə daxildir, ona görə ovo-vege - tarianlığı vegetarianlığın demokratik növü hesab etmək olar.
Veganlıq – vegetarianlığın kəskin klassik variantıdır. Zəiflik göstərilməsinə yol verilmir. Bu qidalanma metodikasına uyğun olaraq, bütün heyvan mənşəli məhsullardan istifadəyə ciddi məhdudiyyət qoyulub – ət, dəniz məhsulları, balıq istifadə etmək olmaz. Bütün süd məhsulları, yumurta və bal istisna edilib. Bəzi vegetarianlar hesab edir ki, müəyyən qidadan əlavə müəyyən məişət əşyalarını da xaric etmək lazımdır: Canlıların xəzindən və dərisindən hazırlanan paltar və aksessuarlar; Tərkibinə heyvan mənşəli maddələrin daxil olduğu məhsullar və preparatlar (məsələn: jelatin və ya qliserin); heyvanlar üzərində test edilmiş məhsullar. Vegetarianlıq tarixindən Lev Tolstoy heyvanlara rəhmi gəldiyinə görə vegetarian olmuşdur, Adolf Hitler isə yüz yaşınacan yaşamaq istəyirdi. Bu gün bitki qidasından istifadə dəb halına gəlib, bununla belə, yeni vegetarianlar nəinki özləri ətdən imtina edir, həmçinin ətyeyənlərlə fəal mübarizə aparır. Elmi-statistikaya əsasən hal-hazırda dünyada milyarda yaxın vegetarian yaşayır. Bəzi Vegetarianlıq fәlsәfәsi Yüklə 1,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|