Siyasi sabitlik prosesinin mahiyyəti
Sabitlik prosesi elementlərinin təsnifatı
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Sabitlik prosesi elementlərinin təsnifatı
Şübhəsiz , rejimin siyasi sabitlik problemi siyasət elminin əsaslarından biridir . Siyasi sabitliyin öyrənilməsi sahəsində mühüm eimi nəticələr əldə etmiş s . Mantinqton qeyd edirdi ki , « sabitliklə anarxiya arasındakı fərq , demokratiya ilə diktatura arasındakı fərqdən daha çox fundamental xüsusiyyətə malikdir » ( 126 , p . 47 ) . S.Hantington sabitliyi siyasi institutlaşmanın səviyyəsi ilə əlaqələndirir . Cəmiyyətdə siyasi institutlaşmanın səviyyəsi isə sabitliklə düz mütənasibdir . Siyasi sabitliyin təmin olunması siyasi institutların mühüm vəzifəsi hesab olunur . Bu məqsədlə müxtəlif siyasi mexanizmlərdən istifadə olunur . Məsələn , yeni konstitusiyanın qəbul olunması , islahatların apanlması və s . Azarbaycan Respublikasında siyasi sabitliyin təmin olunması üçün hər iki siyasi mexanizmdən paralel şəkildə istifadə olundu . Siyasi sabitliyin təmin olunması məsələsi daimi xarakter daşıyır . Bu gün dünyanın müxtəlif ölkələrində politoloq - alimlər sabitliyin təmin olunmasının konsepsiyalarının hazırlanması ilə məşğuldurlar . Məlumdur ki , istənilən sistemi struktur kimi , daha doğrusu , sabit xassəli komponentlər toplusu şəklində təqdim etmək olar . Ancaq bütövlükdə sistem vahidlər arasında bir sıra xassə və münasibətləri dəyişdirən hadisələr və proseslər toplusudur . T.Parsonsun qeyd etdiyi kimi , « sistem o vaxt sabit və ya nisbi tarazlıq halında olur ki , onun strukturu və proseslər arasında , onun daxilində və onu əhatə edənlər arasında xüsusiyyətlər və münasibətlər dəyişməz qalsın » ( 80 , s . 17 ) . Ümumiyyətlə , dinamiki sistemlərdə tarazlığın bu cür saxlanması , həmişə « neytrallaşdırıcı » ekzogen ( xarici səbəblərdən yaranan ) və endogen ( daxili səbəblərin doğurduğu ) proseslərdən asılıdır . Əgər həmin proseslər nəzarətdən çıxarsa , onda bu strukturun dəyişməsinə gətirib çıxara bilər . Ölkəmizdə aparılan aqrar islahatlar da endogen mənşəlidir və siyasi sabitliyin tamin olunmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir . Siyasi cəhətdənsabit dövlətlər üçün aşağıdakılar xarakterikdir a ) millətə xas olan xüsusiyyətlərin bölüşdürülməsi ; b) idarəçilik formasının irsiliyi ; c) hakim elitanın tədricən və qaydaya müvafiq əvəzlənməsi ; d) hakim strukturların balanslaşdırılması üçün saxlama və dəfetmə sistemlərinin mövcudluğu ; daxilində müxalifətin səmərəli fəaliyyət göstərə bildiyi çoxpartiyalılığın fəaliyyət göstərə bilməsi ; e) orta sinif nümayəndələrinin kifayət qədər olması ( 100 , s . 522 ) . Siyasi sabitliyin bütün amilləri analtik cəhətdən nə qədər ayrı olsalar da , onlar bir - biri ilə o qədər bağlıdır ki , onlardan birinin pozulması digərinin də pozulması ilə nəticələnə bilər . Alim politoloqların əksəriyyəti belə fikirdədilər ki , əgər rejimin siyasi institutları vətəndaşların tələblərinə vaxtında reaksiya verirlərsə , onda həmin iqtidar siyasi sabiliyi qazanmış olur . Vətəndaşların tələblərinin əksəriyyəti iqtisadi təyinatlı olub , daha çox gündəlik istehlak mallarına olan münasibətdə özünü göstərir . Əgər xalq hiss etsə ki , o daha yaxşı yaşamaq imkanlarına malikdir , onda narazılıqlar bütün cəmiyyəti əhatə edə bilər . Bu isə siyasi saitlik prosesinin pozulması ilə nəticələnə bilər . Bəzi politoloqlar isə belə hesab edir ki , əhalinin böyük hissəsinin siyasi proseslərdə iştirak etməsi , qrup munaqişələrin kəskinləşməsi və artan tələblərin yerinə yetirilməməsi sabitlik prosesinin pozulması ilə nəticələnir. Azərbaycan Respublikası siyasi tarixinin keçid mərhələsini başa vurmaq üzrədir . İlk vaxtlarda ölkədə siyasi sabitliyin təmin olunması üçün həyata keçirilən tədbirlər daha çox səfərbərlik formasında icra olunurdu . Çünki siyasi sabitliyin təmin olunmasının alternativ yolu yox idi . Artıq ölkədə siyasi sabitliyin dayanıqlı olması Azərbaycanda bərqərar olunmuş siyasi sabiklik tipinin ilkin əsasları formalaşmaqdadır . Siyasi sabitliyin bütün amilləri analitik cəhətdən ayrılsalar da , əslində bir - biri ilə qarşılıqlı bağlıdırlar . Daha doğrusu , bir faktorun sabitliyinin pozulması digərlərinin də pozulmasına təkan verir . Azərbaycan Respublikasının prezidenti İlham Əliyev Regionların sosial iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının icrasının dördillik yekunlarına həsr olunmuş konfransdakı yekun nitqində demişdir : « Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa edəndə başqa respublikalarla müqayisada an ağır və acınacaqlı vəziyyətdə idi . Həm iqtisadi cəhətdən , həm də siyasi baxımdan Azərbaycanda total böhran hökm sürürdü . Siyasi böhran vətəndaş qarşıdurması başlanmışdı . Azərbaycan torpaqları işğal altına düşürdü . Demək olar ki , iqtisadiyyat iflic vaziyyətində idi . Sənaye istehsalı aşağı düşürdü , daxili məhsul istehsalı faktik olaraq böyük sürətlə aşağı düşürdü Ölka ham siyasi , həm də iqtisadi cəhətdən idarəolunmaz vəziyyata düşmüşdü . Bütövlükdə , Azrəbaycanın gələcək perspektivləri , müstəqil dövlat kimi yaşamast sual altında idi . Ümumiyyətlə , inkişafdan söhbət getmirdi . Söhbət ondan gedirdi ki , ölkəmiz üçün xoşagəlməz , dağıdıcı proseslərin qarşısı alınsın və Azərbaycan bu ağır vəziyyətdən çıxa bilsin » > ( 7 ) Akademik R.Mehdiyev 14 oktyabr 2006 - cı ildə Azərbaycan qazetinə verdiyi - « Heydər Əliyevin banisi olduğu müstəqil Azərbaycan dövləti prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi altında son üç il ərzində daha da möhkəmləndi və inkişaf etdi » - adlı müsahibəsində deyir : « Bu gün ölkədə yaradılmış ictimai siyasi sabitlik Ümummilli Liderimiz Heydər Əliyevin uğurlu fəaliyyətinin əsas təzahürlərindən sayıla bilər . Lakin biz sabitlik dedikdə , ölkəmiſidə kriminogen durumun tam nəzarətə götürülməsi , cinayatkarlığa qarşı səmərəli mübarizənin təşkili kimi vacib məqamlarla yanaşı , həm də ictimai mühitdə hökm sürən sağlam ab - havan , siyasi məkanda cərəyan edən konstruktiv münasibətləri da nəzərdə tuturuq ». Cəmiyyətdə gedən proseslər kompleks şəkildə öyrənildikdə daha düzgün nəticə çıxarılır və baş verə biləcək prosesləri proqnozlaşdırmaq mümükün olur . Keçid dövrünü yaşayan bütün postsovet ölkələrində baş verən proseslərə yanaşma tərzi daha çox , sosialist baxışlar nöqteyi - nəzərindən xarakterizə olunur . Məsələn , millətlərarası münaqişələr , hakimiyyət uğurunda amansız mübarizə , islahatların keçirilməsi ( istər siyasi , istər hüquqi və istərsə də iqtisadi ) , mitinqlər və s . Bu sadalananlar isə yeni yanaşma üsulları və metodları tələb edirdi . Məhz həmin məsələlər əksər tədqiqatçıları qərb alimlərinin təcrübələri ilə tanış olmağa vadar etdi . Keçən əsrin 90 - cı illərini ortalarından başlayaraq elmi - tədqiqat işlərində demokratikləşmə prosesi xüsusi önəm daşımağa başladı . Bu , demoratikləşmə prosesinin ölkənin ictimai həyatında mühüm yer tutması , həmçinin , bütün sosial institutları və ölkə əhalisini bu və ya digər gərəcədə öz orbitinə cəlb etməsi ilə izah olunur . Əgər bir tərəfdən demokratikləşmə kütiənin sosial gözləntilərinə uyğun gəlirdisə , digər tərəfdən həyata keçirildiyi ilk vaxtlardan , onlar üçün yeni problemlər və çətinliklər yaradırdı . Hakimiyyətə gəlmiş yeni siyasi qüvvələr rəsmi olaraq demokratikləşməni , hər şeyi öz nəzarəti altında ( planlı iqtisadiyyatdan tutmuş vətəndaşların düyagörüşünə qadər ) saxlayan totalitar dövlətçilikdən huquqi dövlətə keçid prosesi kimi qəbul etdilər . Azərbaycanda yeni demokratik institutların yaradılması və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması prosesini dəstəkləmək vəzifəsi gündəmə gəldi . Demokratikləşmənin birinci mərhələsində ölkəmizdə , bürokratik partiya sistemi dağıdılaraq , qərb demokratiyasında etalon kimi qəbul edilən norma və standartlara uyğun « sivill dövlət » qurulmağa başlandı . Hakimiyyətin partiya inhisarçılığından qurtarması siyasi və ideoloji plüralizmin yaranmasına , çoxpartiyalılığa və yeni siyasi yanaşma tərzinə səbəb oldu . Mülkiyyət münasibətlərinin dəyişməsi , iqtisadi və siyasi islahatların aparılması , yeni siyasi şüurun formalaşması , bazar qanunlarının yaranması özü ilə bərabər problemlər və narazılıqlar da yaratmağa başladı ki , bu da hakimiyyət və cəmiyyət arasında münasibətlərin gərginləşməsi ilə nəticələndi . « Hakimiyyət və cəmiyyət » problemi təkcə iqtidarın deyil , həm də politoloqların diqqət mərkəzinə gəlməyə başladı . Məlum oldu ki , inzibati komanda sistemindən hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyətinə keçid , hakimiyyətlə xalq arasındakı yadlığı aradan qaldıra bilmədi . Xalq hakimiyyəti hesab olunan demokratikləşmə əslində xalqın hakimiyyəti olmadı . Demokratik siyasi mədəniyyət yaranmadı . Təqiqatçılar qeyd edirlər ki , siyasi sferada yaranan bu tendensiya iqtisadiyyatda və sosial sahədə baş verən proseslərlə birbaşa bağlıdır . Çünki cəmiyyət ona sarunan iqtisadi islahatlara mahiyyət etiban ilə hazır deyildi . Keçmiş kommunist ruhunda tərbiyə olunmuş əhali qısa bir zaman kəsiyində islahatların məğzini olduğu kimi başa düşə bilməzdi . Digər ölkələrdə olduğu kimi Azərbaycanda da islahatların mürəkkab vəzifələrinin müvəffəqiyyətli həlli , əsasən mövcud siyasi sabitliyin saviyyəsindən asılıdır . Bununla bərabər , əgər üctimai şüurda siyasi sabitliyin mahiyyəti və onu determinasiya edən faktorlar haqqında elmi baxışlar əsaslandırılmış şəkildə təqdim olunarsa , onda cəmiyyətin islahatlara təsiri daha samarali olar . Siyasi sabitliyin elmi təsnifatı ilkin olaraq onun subyektləri , növləri və vaziyyəti üçün cəmiyyətin müasir inkişafı şəraitində , habelə gələcək inkişafın proqnozlaşdırılması nöyteyi - nəzərindən konkret tədqiqatlara əsas yaradır . İkincisi , dövlətin və siyasi strukturların müxtəlif səviyyələrindəki rahbarlari , cəmiyyətin əsas fəaliyyət sferalarını optimallaşdırmaq metodları ilə təmin edir və sosial narazılıqların aradan qaldırılması mexanizminin hazırlanmasına kömək edir . Üçüncüsü , Azərbaycan gecsiyasi maraqlarını nəzara almaqla , dövlətin səmərəli xarici siyasi fəaliyyetinə imkan verir , iqtidardakılan beynəlxalq münasibətlərdə innovasiya metodları vasitələrindən istifadə etməyə vadar edir . Siyasi sabitliyin təsnifatı müxtəlif əsaslar üzrə aparıla bilər . Təsir imkaniarına görə siyasi sabitliyi , şərti olaraq iki yerə bölmək olar : 1 ) daxili siasi sabitlik ; 2 ) xarici siyasi sabitlik . Daxili siyasi sabitlik dedikdə aşağıdakılar nozərdə tutulmalıdır : a ) cəmiyyətin kefiyyətli trasformasiyasına istiqamətlənmiş islahatların uğurla həyata keçirilməsi ; b ) vətəndaş sülhü və həmrəyliyinin əldə olunmasına yönəldilən siyasetin aparılması ; c ) sosial düzənin yaradılması ; Siyasi sabitliyin səviyyələri haqqında nisbətən geniş məlumat verməyimizin əsas səbəbi , transformasiya olunan Azərbaycan cəmiyyətində stabilliyin aqrar islahatlarla iqtisadi və siyasi cəhətdən nə qədər bağlı olduğunu diqqətə çatdırmaqdır . Çünki siyasi sabitliyin təsnifatında iki faktor - daxili və xarici amillər əsas götürülür . Aqrar islahatlar isə sabitliyin təmin olunmasının mühüm təyinedici daxili amil sayılır . Siyasi sabitliyi təsnifatlandırarkən real - Acrübədə bir - biri ilə sıxı əlaqədə olan iki mühüm faktor qrupunu ( daxili və xarici ) nəzərə almaq lazımdır . Bu faktorlar məğzinə və xüsusiyyətlərinə görə fərqlənirlər . Daxili faktorlar içərisində ən mühümləri vətəndaş cəmiyyəti və vətəndaş sülhü hesab elunur . Keçid dövrünü yaşamış İspaniyada aparılmış elmi tədqiqatlar sübut etdi ki . siyasi qütbləşmə posesinin və avtoritarizmdən azad olmanın sürəti vətəndaş cəmiyyətinin radikal şəkildə dəyişərək demokratikləşməsinə gətirib çıxarmır . Əvvəlcə ictimai şüurda və mədəniyyətdə legitim vətəndaş cəmiyyətinin rüşeymləri yaranır . Prosesin bu mərhələsində bir tərəfdən hökümətin dəstəklənməsi ilə əlaqədar müsbət dəyərlər formalaşırsa , daha doğrusu , siyasi qütbləşmə daha yumşaq siyasi müstəviyə keçirsə və konsolidasiya yaranırsa , digər tərəfdən , sosial - iqtisadi və siyasi - mədəni amillərə dəyər verilir . Siyasi legitimlik siyasi rejimin sabitliyi ilə sıx əlaqədardır . İnkişaf etmiş demokratik ölkələrdə bu amil zəif şəkildə təzahür etsə də , tranzit ölkələrdə sabitliyin olmaması dövlət idarəçiliyi sahəsində ciddi problemlər yaradır ( 131 , p . 365-377 ) . Vətəndaş sülhü cəmiyyətdə kəskin ixtilafların ( vatandaş müharibəsinin , silahlı qarşıdurmanın ) olmaması ilə xarakterizə olunur . Vətəndaş sülhü olan cəmiyyətlərdə hakimiyyət və xalq , sosial qruplar və təbəqələr , siyasi partiyalar və ictimai birliklər , həmçinin fərdlər arasında olan narazılıqlar hərbi güc tətbiq olunmadan tənzimlənir.Vətəndaş sülhünün bir neçə növü vardır : sosial xarakterinə görə : 1 ) plutokratik ( cəmiyyətin varlı təbəqəsinin hakimiyyəti ) ; 2 ) demokratik ; 3 ) qeyri - demoratik ( diktatura ) ; - hüquqi bazisinə görə : 1 ) qanuni ; 2 ) qeyri - qanuni özbaşnalıq hesabına ) ; - əldə olunma qaydalarına və vasitələrinə göra : 1 ) zorakılıqla ; 2 ) demokratik yolla ( güc tətbiq etmədən ) ; - əxlaqi əsaslarına görə : 1 ) ədalətli ; 2 ) ədalətsiz , - dayanıqlılılıq dərəcəsinə göra : 1 ) dayanıqlı ; 2 ) dayanıqsız ; 3 ) təhlükəli ( 111 , s . 201-203 ) Vətəndaş sülhü cəmiyyətin siyasi sabitliyini xarakterizə edə bilən bir sıra atribut xussiyyətlərə malikdir : a ) genezisinə görə - bu cür sülh asasan dinc vasitələrlə əldə olunur . Dinc vasitələrə dövlətin prioritet dəyərləri olan - azadlığın və demokratiyanın təmin olunması , sosial ədalət , qanun qarşısında hamının bərabərliyi , insanpərvər siyasətin aparılması , insan hüquq və azadlıqlan aid edilir ; b ) mövcudluq qaydalarına görə - bu heç də sadəcə olaraq cəmiyyətdə vətəndaşlar arasındakı destruktiv mübarizənin olmaması ilə deyil , xalqın tarixi seçiminə uyğun olaraq çoxluq tərəfindən bəyənilən və dəstəklənən həyat tərzi kimi qəbul edilir ; c ) həyata keçirilmək xüsusiyyətlərinə görə vətəndaşların cəmiyyətin inkişaf proqramlarını müəyyən etmək imkanı olan , özlərinə məsuliyyətli və hesabatcıl rəhbər seçə bilən , hüququ pozan bacarıqsız dövlət məmurlarını qanuni yolla hakimiyyətdən uzaqlaşdırmağı bacaran cəmiyyətdə təzahür edir , məqsədinə görə - bu cür sülh öz maraqları və baxışları uğurunda mübarizə aparan və başqa cür düşünənləri qorxudulması və əzilməsi üçün deyil , sosial statusundan və siyasi etiqadından asılı olmayaraq onların arasındakı münasibətlərdə dözümlülük və partnyorluğun inkişaf etdirilməsinə , nifrətin istisna olunmasına xidmət etməlidir . Möhkəm vətəndaş sülhünün əldə olunması cəmiyyət üçün həyati vacib məsələ hesab olunur . Cəmiyyətdə siyasi sabitliyin təmin olunmasında vətəndaş sülhünün saxlanması qaydalarının xüsusi nəzəri və təcrübi əhəmiyyəti vardır . Hər şeydən öncə bu - ədalətli və vicdanlı sosial - iqtisadi siyasətin təmin olunması , həyat səviyyəsinin kifayət qədər yüksəldilməsi , insanların hüquq və azadlıqlarının qorunmasına zəmanətin verilməsi deməkdir . Daha sonra , mürəkkəb siyasi məsələlərin həlli üçün dialoqlar , müxtəlif növlü forumlar , razılaşmalar , dövlət və ictimai təşkilatların ittifaqı , partiyalar və vətəndaş harakatları kimi dinc forma və üsullardan istifadə olunmasıdır . Nəzərə almaq lazımdır ki , sülhyaradıcı siyasətdə aparıcı rol bütünlükdə cəmiyyətin sabitliyini təmin edə bilən , öz fəaliyyətində hüquqi və əxlaqi normaları rəhbər tutan dövlətə məxsus olmalıdır . Bu zaman ölkənin Konstitusiyası və qanunları , cəmiyyətdə tarixən formalaşmış əxlaqi dəyərlər , sülh və humanizm ideyaları aktual praktiki əhəmiyyətə malik olur . Vətəndaş sülhünün bərqərar olmasında dövlət başçısının ictimai - siyasi liderlərin , qabaqcıl elm və mədəniyyət xadimlərinin , dini nümayəndələrin nüfuzu xüsusi əhəmiyyət kəsb edir . Sadalanan şəxslər yüksək siyasi mədəniyyətə , siyasi toqquşmaların qarşısının alınması üçün kompromisə gəlmək bacarığına və siyasi narazılıqları vaxtında görmək qabiliyyətinə malik olmalı , bütün siyasi harakatlara vicdalla yanaşmalı , əxlaqlı və ədəbli olmalıdır .Cəmiyyətdə vətəndaş sülhünün pozulmasının səbəbkarları - xalqdan ayrı düşmüş hakim elita , mafioz strukturiar , şəxsi maraqlan naminə xalqı talayan qruplar , ekstremist siyasi partiyalar və ictimai təşkilatlar , əhalinin aqressiv köklənmiş qrupları ola bilər . Siyasi sabitliyi determinasiya edən digər mühüm amil vətəndaş həmrəyliyidir . Vətəndaş həmrəyliyinin bərqərar olmasında müxtəlif siyasi partiyaların ideya birliyinin xüsusi əhəmiyyəti vardır . AFR - in siyasi partiyalarının proqramin " müdəalarını araşdıran tədqiqatçı H. Volmann qeyd etmişdir ki , « federal seçki korpusunun azacıq nisbi siyasi - ideolji qütbləşməsi AFR partiya sisteminin fəaliyyətinin mühüm şərti hesab olunur və eyni zamanda iri partiyalar üçün özlərinin programm tapşırıqlarında və ya hərəkətlərində « sağa » və ya « sola » meyl etməyə imkan yaradır » ( 71 , s . 135 ) . Dünyanın çoxsaylı demokratik ölkələrində ictimai həyatın düzənini pozmayan siyasi mübarizə ( xüsusilə , hakimiyyət uğurunda ) təcrübəsi qazanılmışdır . Bir qayda olaraq , hamin ölkələrdə prezident və parlament seçkiləri zamanı cəmiyyətdə ciddi qarşıdurma olmur . Bundan başqa , mövcud siyasi mədəniyyət cəmiyyətin inkişafına şərait yaradır . Cəmiyyətdə siyasi mübarizənin konstruktivliyi və onun əlverişli nəticələri aşağıdakı şərtlərə əməl olunması ilə bağlıdır : - hüquqi ; -əxlaqi ; - mədəni . Hüquqi şərait xalqın və müxtəlif siyasi partiyaların içərisində konstitusiya həmrəyliyinin olması , onlar tərəfindən Konstitusiyasnın və konstitusiyon quruluşun legitimliyi ilə əlaqədardır . Əgər mübarizə aparan qüvvələr Konstitusiyaya münasibətdə əks mövqelərdə dururlarsa , onda münaqişələr daim xarakter alacaqdır . Əxlaq normaları, prinsipləri və imtiyazlar sistemi cəmiyyətin siyasi həyatında tənzimləyici kimi çıxış edirlər . Əxlaqlılıq , vicdanlılıq , həqiqətsevərlik və ədəblilik daha vacib əxlaq normaları hesab olunur . Əxlaqi normalara əsaslanan siyasi davranış rəqabətdə olan siyasi tərəflərin bir - birinə hörmətlə yanaşmasına səbəb olur . Cəmiyyətin siyasi madəniyyəti daha dolğun və inkişaf etmişsə , onda siyasi mübarizə daha sivil qaydalar əsasında aparılır . Siyasi mədəniyyət siyasi subyektlərin fərdi və ümumi maraqların razılaşdırılmasına hazırlılığı və qabiliyyəti zamanı təzahür edir . Həqiqi siyasi mədəniyyətin məqsədi siyasi opponentləri qarşıdurmaya gətirmək deyil , cəmiyyətdə siyasi sabitliyin əldə edilməsi üçün onları bir araya gətirən siyasi mübarizəyə nail olmaqdır . Siyasi sabitliyin determinantlar içərisində , dövlətlər arasında qarşılıqlı faydalı əlaqələrin inkişafına şərait yaradan əlverişli xarici siyasi şərait mühüm əhəmiyyətə malikdir . Bu məsələdə fransız sosioloqu L. Mandevilin fikri daha maraqlıdır : « Dünyada inkişaf etdirilən siyasi proseslərdə « soyuq müharibə dövrü üçün xarakterik olan siyasət yeni yanaşma tələb edir . Mahiyyətcə yeni yanaşma sərt hərbi - sənaye komleksinə deyil , qarşılıqlı etibara əsaslanmalıdır ( 130 , p . 84 ) Qloballaşma şəraitində köhnə stereotiplərdən və ştamplardan azad olmuş müxtəlif dövlətlər arasındakı əməkdaşlıq münasibətlərin liberallaşmasına əsaslanmalıdır . Azərbaycan Respublikası hərbi , mədəni , iqtisadi , informasiya mübadiləsi , kadrların hazırlanması , mədəniyyət tarixinin birgə öyrənilməsi və s . sahələrdə ikitərəfli və çoxtərəfli müqavilələr imzalamışdır . Ölkələr arasında əlverişli münasibətlərin elmi əsaslar üzərində qurlması prosesində politoloqların , filosofların və sosiolqların önəmli yeri vardır . Siyasi sabitliyin təmin olunmasında müxtəlif qruplar tərəfindən siyasi cahətdən dövlətin dəstəklənməsinin xüsusi əhəmiyyəti vardır . Siyasi dəstək açıq və ya gizli formalarda ola bilər . Siyasi rejimin geniş miqyaslı dəstəklənməsi , onun qorunmasına və davamlı fəaliyyət göstərməsina parait yaradır . Siyasi dəstək kütləvi və elit formada özünü biruzə verir . Demokratik cəmiyyətlərdə hər iki dəstək forması balanslı şəkildə fəaliyyət göstərir . Totalitar cəmiyvat üçün isə siyasi elitanın birliyinin təmin olunması istiqaməti daha səciyyəvidir , Keçid dövrünü yaşayan və islahatlar həyata keçirən dövlətlər üçün siyasi dəstəyin böyük əhəmiyyəti vardır . Çünki milli transformasiya mərhələsini yaşayan ölkələrdə , obyektiv səbəblər üzündən balans pozulur ki , bu da sabitliyin davamlı olmamasına bais ola bilir . Adətən , belə şəraitdə hakimiyyət strukturları tərəfindən təsdiq olunan sosial dəyərlərio , kütləvi şüurda hakim olan və ətalət əsasında daha çox keçmişdakilərə üstünlük verən dəyərlər arasında narazılıq yaranır . Narazılıqların artması və lazımi siyasi qərarların gecikməsi nəinki gərginliyi artırar , eyni zamanda əhali ilə iqtidar arasında münaqişəyə səbəb ola bilər . Nəzərə almaq lazımdır ki , həmişə cəmiyyatda vəziyyətdən istifadə etməyə çalışan qruplar mövcuddur . Həmin qruplar siyasi partiya və hərakatlar yaratmaq yolu ilə hakimiyyəti ələ keçirə bilərlər . Ölkəmizin müstəqilliyin ilk illərindəki siyasi təcrübəsi bizə belə fikir söyləməyə əsas verir . Kütləvi şüurda iqtidarın sadə vətəndaşları unutması , onların maraqlarını qorumamsı və ancaq öz hakimiyyətlərini düşünmasi barədə aşılanan fikirlər rejimin siyasi dəstəyini azaldır . Cəmiyyətdə hakimiyyəta olan insam azalır , narazılıqlar artır və bəzi qüvvələr iqtidara gəlmək üçün siyasi - sabitliyin pozulmasında maraqlı olurlar . Bütün bunlar keçid dövrünü yaşayan əksər ölkələrə xas olan əlamətlərdir . Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|