61
Anamı xəstəxanaya apardıq, qəbul otağında ona xalat
verdilər. Anam fürsət tapıb məni kənara çəkdi:
–Sənin ürəyin daha möhkəmdir, – dedi, – Rəsuldan,
Təranədən muğayat ol, qoyma fikir eləsinlər.
Sonra hamımızla öpüşdü, gülə-gülə bizdən ayrıldı. Onun
paltarını bizə verən tibb xidmətçisi:
–Nu proşaytesğ – dedi, – vı ee bolğşe ne uvidete. – Elə bil
başımızdan qaynar su tökdülər.
Əlbəttə, bunu o mənada deyirdi ki, cərrahiyyə əməliyyatına
qədər və əməliyyatdan bir neçə gün sonra, əməliyyat uğurlu
keçərsə, xəstəylə görüşmək mümkün olmayacaq. Amma bu
sözü elə kobud, elə köntöy dedi ki, uzun zaman özümüzə gələ
bilmədik.
Şaxtalı, çovğunlu Moskva qışının erkən axşam qaranlığına
çıxdıq.
Sonralar anam bu günlər haqda "Kaşir yolu" adlı silsilə
şerlər yazdı. Amma bu şerlər Kaşir yolu haqqında yox, bu
küçədəki bina haqqında, onun içindəki adamlar haqqında, əlac
gözləyən xəstələr və şəfa verən həkimlər haqqında idi. Kaşir
yolunun dastanını isə biz – atam, Təranə, mən yaza bilərdik –
bu yollarda biz qalmışdıq.
Saat dörddə-beşdə qaralan dekabr axşamlarının cansıxıcı
kədəri, havaya sovrulan qarların arasından görünən böyük
binanın zəif, solğun işıqlı pəncərələri...
Bu kədərli, məhzun pəncərələrin birinin dalında mənim
anam yatır, amansız ehtimallar, dəhşətli fərziyyələr içində
operasiya gününü gözləyir.
Bu cərrahiyyə əməliyyatı onu yenidən həyata qaytara bilər.
Ya da...
...Yuxuda dünyayla vidalaşırdım,
Dünya gözəl idi, ayrılmaq çətin...
Atam: – Novikova səninlə danışmaq istəyir, – dedi, – ona
zəng vur... Mənə düzünü demir, bəlkə sənə dedi.
Professor Lüdmila Alekseyevna Novikova anamı operasiya
62
edəcək cərrah idi.
Novikova mənə:
–Atanız da xəstə adamdır, – dedi, – ona demək düz olmaz,
amma siz bilməlisiniz, ananızın ürəyi zəifdir, operasiyaya
dözməyə də bilər. Operasiya uğurla keçsə də, yalnız kistoloji
analizdən sonra qəti demək olar – şiş bədxassəli idi, ya
xoşxassəli...
Bütün bunları atama, Təranəyə, Bakıda qalıb hər gün, hər
saat bizdən xəbər gözləyən Fidana, başqa qohumlara necə, nə
şəkildə deyə bilərdim?
Ömrün xəzan çağındayam,
Təranə,
Payız bağındayam...
Xatirəli günlər
qızıl-qızıl yarpaqlar kimi tökülür,
ömrümün çılpaq budaqlarında
şəfəqli bir ümid gülür.
O sənsən, Təranəm,
o
sənsən...
Ruzgarda yaşıl budaq kimi əsən,
O sənsən, Təranə,
o
sənsən...
1971-ci il yanvarın 4-də əməliyyat uğurla keçdi, bir neçə
gündən sonra kistoloji analizin nəticəsi də məlum oldu – şiş
xoşxassəli imiş.
Bir neçə il atamın təşəbbüsüylə bu günü – yanvarın 4-ü
anamın yenidən dünyaya gəldiyi gün kimi qeyd elədik.
Bundan neçə il qabaq da həkimlər anamda bu məşum
xəstəliyin əlamətlərindən şübhələnmişdilər. Anamın dayısı
oğlu, mahir cərrah Səlahəddin Rəfibəyli onda bir mütəxəssis
kimi bizdən artıq narahatlıq keçirirmiş. O, bunu bizə ehtimalın
yanlış olduğu aydınlaşandan sonra dedi.
1971-ci ilin yanvarında isə anam: "Xərçəng iki dəfə mənə
hücum çəkib, bir, şey eləyə bilməyib, – dedi, – Allah
63
üçüncüsündən saxlasın".
Xərçəng üçüncü hücumunda onu apardı, amma anam özü
bilmədi, bilmədi ki, xəstəliyi həmin o gülüb zarafata saldığı
amansız, qəddar, əlacsız azardır.
"Anar bala, xoş gördük.
Sənin əlvan məktubunu güc-bəla oxudum, təxminən sən
mənim məktublarımı oxuyan kimi.
Tural xanın əməlləri hələ ilk başlanğıc dövründədir, (oğlum
Turalın onda bir yaşı vardı – A.) qoy bir az dil açsın, onda
sənin Nigara və mənə tutduğun divanın "nədir", "niyə"lərin
hayıfını səndən çıxacaq.
Buralarda üç gün dəhşətli istilər oldu 38–40°. Sonra da
başladı yağış, soyuq. Bu gün bir balaca gözümüzü açmışıq...
...Bu gün Ağadadaş Qurbanovun dəfninə getmişdim.
Salyanda mehmanxananın eyvanı uçub, bu bədbəxt, qızı və üç
nəfər başqa adam yıxılıblar. Bir oğlan uşağı tamam salamat
qurtarıb. Qalanlar yaralanıb, bir qolu sınanlar olub, bu zavallı
bərk zədələnib, gecə xəstəxanada operasiya zamanı keçinib.
Fəxri xiyabanda basdırdılar. (Bu Fəxri xiyaban da eybəcər bir
anaxronizm heykəlidir. Ölüləri yaxşıya, pisə bölmə nə qədər
mənasız və kobud bir işdir).
Rəsul.
24/VII.65".
***
1973-cü ilin sentyabrında atamla bir yerdə Moskvaya
Nəsimi yubileyinə getdik.
Bu illər ailəmiz üçün çətin vaxtlar idi – bizə çox əziz olan üç
adam – atamın əmisinin və xalasının oğlu Niyazi
Məmmədxanlı, Fidanın qaynatası Süleyman Vəzirov və atamın
o zaman həyatda olan dostlarından ən yaxını Cəfər Cəfərov
ağır, ümidsiz xəstə idilər.
Ənvər Məmmədxanlının kiçik qardaşı Niyazinin başı çox
bəlalar çəkmişdi. Davanın ilk günlərindən - 26 yaşındaykən