Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
54 Bilmirəm ki, tabutun şamdır, yoxsa arçandır; Sənin son səfərindir; bizim səfər haçandır!! Əlbəttə, on üç yaşlı uşaq ölümdən xəbərsiz ola bilməzdi. Tez-tez evimizin qabağından dəfn mərasimləri keçirdi. Anam qadağan eləsə də, eyvana qaçıb maraqla küçəyə baxırdım, bir dəfə hətta açıq tabutda ölü sifəti də görmüşdüm və bu yuxuma girmişdi. "Ölülərə maraq edir çocuqlar" – Nazim Hikmətin bu müşahidəsi çox dəqiqdir. Dəfnlərdə Şopenin "Matəm marşı" çalınırdı. Nədənsə, körpəlikdə bu marşı yaman sevirəmmiş. Bizdə bu marşın valı varmış – pianoçu Emil Gilelsin ifasında. Özümün, şübhəsiz, yadıma gəlmir, amma atam danışardı ki, balaca olanda – iki-üç yaşında həmişə bu valı qoydurardın, "ləsul, ölüm malşını çaldıl" – deyərdin, özün də gəlib oturardın dizimin üstündə, üzünü üzümə qoyub qulaq asardın. Səkkiz yaşında olanda ölümlə daha yaxından tanış oldum. Atamın dayısı Məhəmmədhüseyn Rzayev 1946-cı ildə vərəmdən vəfat etdi. Onun oğlu, məndən altı yaş böyük Oğuz səhər tezdən bizə gəldi: "Baba (atasına "baba" deyirdi) keçindi", – hıçqırıb ağladı. Atam Moskvada idi. O vaxt kinematoqrafiya naziri vəzifəsində işləyirdi. Kino işçiləri ilə birlikdə mən də aeroporta onu qarşılamağa getmişdim. Həmişə Moskvadan qayıdarkən məni görüb gülümsəyən atam indi üzümə də baxmadı. Evə gəldik. Otağa daxil oldu, anasını, xalasını, bacılarını gördü və bərkdən hönkürüb ağladı. Atamı ilk dəfə ağlayan gördüm və kişinin, həm də atamın ağlaması, özü də belə hönkürüb ağlaması ömrüm boyu qulaqlarımda qaldı. Ancaq hər halda, bu ölümün təfərrüatı hafizəmdə solğunlaşmışdı. Turənin vəfatı isə ölümün nə qədər yaxın
55 olduğunu beynimə həkk etdi. Ölüm yaxındadır, "bir əl uzadımındadır", ən yaxın adamını, səni öpən, əzizləyən, kinoya, gəzməyə aparan bibini birdən- birə, 37 yaşında dünyadan qopara bilər.
Dünən Buzovnada bibimin salamat qurtarması, oğlu olması, təhlükənin sovuşması müjdəsinə sevinmişdik, anam şəhərə, onu görməyə getmişdi, bizim də kefimiz kök, damağımız çağ idi, Mark Tvenin hekayələrinə gülürdük. Demə, biz Tennessi jurnalistlərinin başıpozuqluğundan şənlənəndə Turə yazıq artıq dünyayla vidalaşıbmış. ...İndi on bir yaşlı qızım Günel Mark Tvenin həmin hekayələrini oxuyur, uğunub gedir, ayrı-ayrı parçaları təkrar edib gülüşünü, sevincini mənimlə də bölüşmək istəyir. Mən isə bu hekayələrə gülə bilmirəm; Turənin sifəti gəlib durur gözlərim qarşısında. Amma ölüm insan ömrünə əsl mənasında o vaxt girir ki, onun qorxusunu, xofunu, vahiməsini duyursan. –Min-min ana içində, anamı tanıyıram gözlərimi bağlasalar belə. Tanıyıram ayaq basdığı torpağın qoxusundan, qəlbimə dolub, boşalan onu itirmək qorxusundan. Mən bilmirəm anasını itirmək qorxusu atamın ürəyində 56 haçandan yuva salıbmış, amma həmin adamı – yəni atamın anasını – nənəmi, Məryəm xanımı – biz ona atamın, bibilərimin diliylə "Ciji" deyərdik-Cijini itirmək qorxusu mənim qəlbimə Turənin vəfatıyla daxil oldu. Ömrümdə ilk dəfə olaraq balasını itirmiş ana dərdi gördüm. Neçə-neçə il keçib o gündən və bu gündən. Ürək yüngülləşməyib bu itkinin yükündən. Toy da, bayram da olur, şənlik də, ad günü də. Ancaq ki, ürəyimdə damğa yanığı kimi qalıb sənsiz ananın "Verin mənim balamı!" – deyən fəryad günü də. Anamın gəlin qızı! Turənin yeddisindən, qırxından sonra da nənəmi tez-tez xısın-xısın ağlayan görürdüm, özü də çalışırdı ki, bizim gözlərimizdən yayınsın, bir bucağa çəkilib dərdini tək özü çəksin, heç kimlə bölüşməsin. O da yaxşı yadımdadır ki, nənəm bəzən saatlarla sakit-sakit susur, sonra birdən köksünü ötürüb, heç kəsə müraciət etmədən, öz-özünə: "nə bilim, vallah, sən bilən yaxşıdır" – deyirdi. Çox illər sonra, daxili monoloqun nə demək olduğunu qavramaq istərkən mən nənəmin bu halını xatırlayırdım. Deməli, o saatlarla içəri dünyasında özü-özüylə danışır, danışırmış, fikri qaynayırmış, sonra bu daxili mükalimənin, bu "düşüncələr axınının" nəticəsi, yekunu kimi ah çəkir, içindən gələn bir səslə bərkdən "nə bilim, vallah, sən bilən yaxşıdır" deyə Allaha müraciət edir, bu izahsız zərbənin məntiqindən, mənasından baş açmayıb, səbri, təvəkkülü yenə də Tanrının dərgahıyla bağlayırdı. Nənəmin təngnəfəsliyi vardı, qızının ölümü xəstəliyini 57 şiddətləndirdi və o, sonbeşiyinin fərağına yalnız bircə il dözə bildi. 52-ci ilin yayında mətbəxdə əl-üzünü yuyarkən birdən elə bil quruyub qaldı. Az qala yıxılacaqdı. Anamla mən yüyürüb qolundan tutduq. Mənə baxıb gülümsünən kimi oldu, hətta hansı daxili bir qüvvəyləsə əlini azacıq qaldırıb başıma çəkdi, saçımı sığalladı – bu öz iradəsinə tabe olan son hərəkəti idi: nənəmi iflic vurmuşdu. Bir neçə gündən sonra gözlərini həmişəlik yumdu. Qızının yanında basdırdılar. Üç ildən sonra o biri nənəmi – anamın diliylə biz də ona Ana deyirdik – itirdik. Bu ölümlərdən sonra ürəyimdə öz ata-anamı itirmək qorxusu yuva saldı. Elə bil ölümün də yaş növbəsi, ardıcıllıq sırası varmış. Elə bil ki, ürək qorxular üçün darısqaldır, orda yalnız bir, ya iki adamı itirmək qorxusu üçün yer var. Qəribədir, atamla-anamın vəfatından sonra mən bu qorxunun Günelin qəlbində yuvalandığını görürəm. İlk dəfə yaxın adamlarını – babasını, nənəsini itirmiş qızcığaz – öz valideynləri üçün nigaranlıq keçirir. 1956-cı ildə on səkkiz yaşım tamam oldu, necə deyərlər həddi-buluğa çatdım. Həmin il bir çox mühüm ictimai-siyasi hadisələr baş verdi. Mənə elə gəlir ki, tək mənim deyil, bütün bizim nəslimizin yeniyetməlik çağı məhz bu il qurtardı. 1968- ci ildə gəncliyimiz qurtaran kimi. 1956-cı ildə XX qurultay keçirildi. Stalin və şəxsiyyətə pərəstiş dövrü haqqında bir çox həqiqətlər aşkara çıxdı. Macarıstan hadisələri bu il cərəyan etdi. A.A.Fadeyev bu ilin mayında intihar etdi. Böyük şair, böyük insan Səməd Vurğun bu il rəhmətə getdi. Bu il sanki ictimai həyatda müəyyən bir dövr sona yetir, başqa bir dövr başlanırdı. Bu il ilk dəfə atamın dilindən təsadüfən və ötəri şəkildə qaçırtdığı sözləri eşitdim: "Mənim nə ömrüm qalıb ki, bir il – iki il..."
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|