Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
74 çox əvvələ, hətta keçən əsrə aiddir. "Azəri" termininin elmi və praktik baxımdan "azərbaycanlı" məfhumuna nisbətən daha düzgün və münasib olması haqqında fikrimizi hələ maket çapdan çıxmamış MK-ya etdiyimiz arayışda bildirmişik;. Respublikamızda dilçiliyə dair ədəbiyyatda xalqımız və dilimizlə əlaqədar "azəri" məfhumu işlənir. "Azəri" termini elmi ədəbiyyatdan başqa mətbuatda, radio və televiziya verilişlərində də çoxdan geniş işlədilir. Xalqımızın yaşadığı ölkənin "Azərbaycan"ın adında da "azər" sözü var. Bu söz "atar", "atər" və b. formalarda ölkəmizin adı ilə əlaqədar ən qədim zamanlardan indiyə qədər işlədilir. Dilçi alimlərimizin "azəri" termini əleyhinə nəinki bir monoqrafiyasına, hətta belə sanballı bir elmi məqaləsinə də rast gəlməmişik. Bununla belə ensiklopediyanın Baş redaksiyası "azəri" termini ilə əlaqədar respublikanın görkəmli tarixçilərinin iki gün davam edən müşavirəsini keçirmişdir. ("Azəri" məfhumundan narazı olduğunu nəzərə alaraq E.Əlibəyzadəni də müzakirəyə dəvət etmişdik). Müşavirənin iştirakçıları (hətta əvvəl "azəri" məfhumuna çox kəskin etiraz edən mərhum prof. M.Şərifli də) "azəri" termininin elmi olduğunu təsdiq etdilər. E.Əlibəyzadə mövqeyində qaldı. Bütün bunları bir kənara qoyaq. Ola bilsin ki, E.Əlbəyzadə sadəcə olaraq öz "mövqeyindən" çəkilmək istəmir. Bu o qədər təəccüblü deyil. Təəccüblü budur ki, o, "azəri" termininin fars mənşəliliyini sübut etmək üçün İran hökumətinin hakim fars millətçiliyi siyasətinin məddahı və bunu elmi şəkildə əsaslandırmağa çalışanlardan biri olan İran tarixçisi Əhməd Kəsrəviyə isnad edir. Məgər Kəsrəvi "azəri" terminini başqa cür izah edərmi? Nə üçün biz Kəsrəvinin yolu ilə gedib, onun Azərbaycanın ta qədimdən irandilli xalqların ölkəsi olması, burada irandilli azərilərin yaşaması haqqında bədnam iddiasını qəbul etməliyik?" (Məktubun surəti Rəsul Rzanın arxivindədir – A.). Atamın "azəri" terminini belə israrlı təkid etməsinin səbəbi xalqımızın adının yerli adı kimi deyil, millət adı kimi təsdiq
75 olunması idi. Çünki "azərbaycanlı", yəni Azərbaycanda yaşayan rus da ola bilər, ləzgi də... Ermənistanlı ruslar, Gürcüstanlı ermənilər olan kimi, Özbəkistanlı taciklər, Tacikistanlı özbəklər, Türkmənistanlı qazaxlar, Qazaxıstanlı qırğızlar, Qırğızıstanlı tatarlar, Tatarıstanlı başqırdlar, Başqırdıstanlı çuvaşlar və s. olan kimi. Ancaq erməni – yalnız erməni, gürcü – yalnız gürcü, rusca – yalnız rus, özbək – yalnız özbəkdir. Türkmən, qazax, qırğız, tacik, tatar, başqırd, çuvaş və s. də elə. Azəri də ancaq azərilər ola bilərdi. Ola bilərdi, olmadı. Qoymadılar. Yadımdadır, "azəri" sözünün damğalanıb aradan götürüldüyü günlərdə Moskvadan Böyük Sovet Ensiklopediyasının cildi gəldi bizə. Atamın təşəbbüsü, səyiylə burada millətimizin adı "Azərbaycanlı, azəri" kimi getmişdi. Yadımdadır, Mərdəkanda xəstəxanada yatırdı. Həmin cildi ora, xəstəxanaya apardım. Necə də uşaq kimi sevinirdi, ilahi! Elə bil dünyanı ona bağışlamışdın. Fərəhindən sanki azar-bezarını da unutmuşdu. Ensiklopediyanı isə hər tərəfdən didib-tökürdülər, belə çətinliklə qurulmuş binanı (yeri gəlmişkən deyim ki, sözün hərfi mənasında da ensiklopediya binasının tikilməsi də, binanın qarşısında H.Zərdabinin abidəsinin ucaldılması da atamın xidmətidir, amma onun gücünə ucalmış binada işləmək yerinə gələnlərə qismət oldu) daş-daş, kərpic-kərpic sökməyə, dağıtmağa çalışırdılar. Ensiklopediyaya dəyən zərbələr atamın qəlbinə, səhhətinə, ömrünə vurulan zərbələr idi...
Ölümündən sonra onun kağızlarını araşdırarkən ensiklopediyadakı işinə aid qovluqları da diqqətlə nəzərdən keçirdim. Neçə-neçə səhifələrdə müxtəlif iradlara, elmi mülahizələrə və elmdən uzaq danoslara maddə-maddə məntiqli, tutarlı cavablar verirdi. Bəzən bürokratik iradlara bürokratik üslubda da cavab verirdi, ancaq haçansa, hardasa səbri tükənəndəmi, şairlik 76 təbiəti soyuq idarəçilik təhkiyəsini üstələyəndəmi satirik qələmə sarılırdı, şerlə boşaldırdı ürəyini:
Atamın arxivində, ensiklopediya işlərinə, ensiklopediya dövrünə aid qovluqda elə sənədlər var ki, onlarla ürək ağrısıyla tanış olurdum. Respublikanın hörmətli, mötəbər şəxsiyyətlərindən olan Rəsul Rza hansı "Goreşən Kaftarlının" danoslarınasa idarənin baş mühasibiylə birgə imzaladığı hesabatla cavab verməyə məcbur idi və bu hesabatda belə bəndlər də var (şübhəsiz, danosda verilən ittihamnaməylə əlaqədar): "Volqa" № 54-95 avtomaşını Göyçay rayonuna ASE-nin baş redaktoru Rəsul Rzanı aparmışdı, çünki o həmin rayondan Azərbaycan Ali Sovetinin deputatı olduğu üçün seçicilərlə görüşə getməliydi". Hətta öz idarə maşınında yay aylarında şənbə günü Buzovnadakı bağına getməsi haqqında da
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|