Sizsiz (roman-xatirə) Həyatım ağrıyır (povest-xatirə)
Yüklə 4,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
83 fövqündən, fəlsəfi, ümumbəşəri, zamandan yüksək zirvələrdən baxanda, belədir. Amma axı, bizim gerçəkliyin, illah da əyalət gerçəkliyinin ab-havasında yaşayırıq. Odur ki, bütün bunları vecinə almamaq çətindir... Hər yaşda, ədəbi və ictimai mövqeyin hər mərhələsində başqa-başqa pisikdirmək üsulları var. Təzə başlayan müəllifin bir sətrini də çap etməyib onu elə beşiyindəcə boğmaq olar. İmzasını tanıtmış müəllifi tənqidin yaylım atəşləriylə sıradan çıxarmaq, şil-küt etmək mümkündür. Daha yüksək mövqeli yazıçını isə ətrafına təcrid çəpərləri çəkməklə, haqqında israrla susmaqla, onun yaradıcılığını görməzliyə vuraraq və ondan qat-qat aşağı dayanan tay-tuşunu üfürə-üfürə şişirtməklə, hıqqana-hıqqana qaldırmaqla və neçə cür bu sayaq başqa fəndlərlə ruhdan salmaq, usandırmaq, əlini, dilini bağlamaq – sınanmış vasitələrdir... və bütün bunların təbii nəticəsi kimi telefonun birdən-birə susur, qapın döyülmür, küçədə səninlə salamlaşanda da əvvəlcə bərayi-ehtiyat o yan bu yana baxırlar – görən yoxdur ki... Bütün bu vəziyyətləri gərək özün yaşayasan ki, dibinə qədər duya biləsən. Ensiklopediyanın və "Qobustan"ın başında buludlar sıxlaşdıqca şəxsən mənə münasibətin nə sayaq dəyişdiyini açıq-aydın görürdüm. Dost bildiyim adamlardan ikisi (mən indinin özündə də onları dostum sayıram – amma bu artıq mənim şəxsi xasiyyətim və təbiətimlə bağlı cəhətdir) oxşar iki situasiyada özlərini eyni cür apardılar. Biriynən təsadüfən Xaqani kücəsində görüşdük. Yazıçılar İttifaqına tərəf gedirdik. Mən əvvəlcə onun davranışındakı müəyyən əsəbiliyin fərqinə varmamışdım. Amma İttifaqın qabağında bir topa adamı uzaqdan görər-görməz ayaq saxladı: –Bağışla, – dedi, – amma bizi bir yerdə görməsələr, yaxşıdır. İkincisiylə Vaqif küçəsində, o vaxtlar mənim də yaşadığım Yazıçılar binası qarşısında rastlaşdıq. Neçə illərin vərdişinə
84 uyğun dayanıb söhbət edirdik, amma aydın görürdüm ki, nəsə narahatdır, söhbəti tez qurtarmaq istəyir, elə hey binanın qapılarına, pəncərələrinə, eyvanlarına sarı boylanır. Axırda özünü saxlaya bilmədi və eyni sözləri təkrar etdi: –Bizi bir yerdə görməsələr, yaxşıdır. Bəlkə mən şişirdirəm, bu adi sözlərə xüsusi məna verirəm, ötəri bir cümlədən böyük nəticələr çıxarmaq istəyirəm. Bilmirəm, bəlkə də. Bəlkə də iki müxtəlif adamın bir-birindən xəbərsiz sözbəsöz dedikləri bu eyni cümlələrdə bütün zamanların ayıq-sayıq məntiqi vardı – axı, hamının gözü qarşısında belə mehribançılığın heç bir xeyri yoxdur, zərəri ola bilər. Amma hər halda mənə elə gəldi ki, sifətimi 37-ci ilin zəhərli nəfəsi qarsdı, bu anlarda mən yalnız əfsanəvi Həzrət İsanın Hefsiman bağındakı ölümcül kədərini deyil, tam real bir varlıq olan Heydər Hüseynovun ömrünün son günlərində, son saatlarında duyduğu "tənhalıq tilsimini" də dərk etdim. Həmişə deputat seçilən adamın seçilməməsi bu şəxsə rəsmi münasibətin açıq və aydın göstəricisi idi və bunu hamıdan əvvəl bir para adamlar – havadan iy çəkənlər hiss etmişdi – nazirindən tutmuş mənzil-istismar kontoru işçilərinəcən zəncirin həlqələri bir-birinə bağlıydı. Və bu münasibətlərdən öz payını götürən ortabab bir şair atamın şerlərini jurnal redaksiyasından qaytarmağa cəsarət edirdi. Nəşriyyat məmuru onun kitablarını ixtisar etməkdə, yubandırmaqda, plandan çıxarmaqda canfəşanlıq göstərirdi. Senzura şerinin hər sözünə, hər nöqtə-vergülünə zərrəbinlə baxırdı, şeytanın ağlına gəlməyən "ikinci mənalar" tapırdı, çapına icazə vermirdi. Jurnalın ədəbi işçisi də, nəşriyyat ya senzura məmuru da arxayın idilər - qırx ildən artıq ədəbi stajı olan, rəsmən Xalq şairi adını daşıyan, amma "gözdən düşmüş" sənətkara qarşı bu özbaşınalıq, saymazyanalıq üstündə kim onlara "gözün üstə qaşın var" deyəcəkdi? Kim? Heç kim... Bircə Rəsul Rza özü bu cür kəmfürsətlərə dişinin dibindən çıxanı deyəcəkdi və rastlaşanda əl verməyəcəkdi...
85 Amma belələrinin nə vecinə... *** Bir dəfə atam mənə bir əfsanə danışdı. Yazmaq istəyirdi bu əfsanəni. Süjetini bilmirəm özü uydurmuşdu, ya hardansa eşitmişdi, oxumuşdu. Atamın, ümumiyyətlə, şakəri vardı: hərdən özü uydurduğu rəvayətləri, əfsanələri xalq yaradıcılığı kimi qələmə verirdi. Yadımdadır, "Oqonyok" jurnalına Sumqayıt haqqında oçerk yazarkən bu şəhərin adı haqqında rəvayət uydurmuşdu. Rəvayət guya Sum adlı bir gəncin məhəbbətiylə bağlıydı, – Sum, qayıt, – deyə onu çağırırdılar və yerin adı burdan qalmışdu. Oçerki bizə oxuyanda Sum adının nə dərəcədə Azərbaycan üçün xarakter olub-olmaması barəsində mübahisə etmişdik. Oğlanın sevgilisinin adını Ceyran qoymuşdu və Ceyranbatan gölünü də bu əfsanəylə bağlamışdı. Ancaq ən qəribəsi odur ki, mənim gözlərimin qabağında yaranan bu "xalq əfsanəsi"ni alimlərimiz sonralar folklor kitablarına həqiqi müəllifini göstərmədən doğrudan- doğruçu "el rəvayəti" kimi daxil etdilər və hətta bu rəvayəti hansı kənddə, hansı qocanın dilindən yazdığını iddia edən "tədqiqatçı"da tapıldı. Nə isə... Atamın danışdığı rəvayətlərdən birini yazıçı Rüstəm İbrahimbəyov "Sosialistiçeskaə industriə" qəzetinin xüsusi müxbiriylə söhbətində xatırlayır: "Filmin ("Bir-cənub şəhərində" filmi nəzərdə tutulur – A.) ətrafında müəssisələrdə, institutlarda, idarələrdə mübahisələr gedirdi. Və bir dəfə belə diskussiyalardan birində bizim gözəl şairimiz Rəsul Rza pəncəsinə tikan batmış şir haqqında rəvayət danışdı. Təbii ki, şirin pəncəsi ağrayırdı, irinləmişdi. Amma şirin imdada çağırdığı bütün heyvanlar həmin o yaralı yeri yalayır, tumarlayırdılar, tikanı dartıb çıxartmağa isə qorxurdular – axı kəskin ağrı heyvanlar padşahının qəzəbinə səbəb olardı. Nəhayət, balaca bir heyvancığaz gəlir, tikanı dartıb çıxardır. Şir ağrıdan az qala öz xilaskarını öldürmək istəyir, amma yara sakit olandan sonra başa düşür ki, bu ağrı
Yüklə 4,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|