Sona xəyal
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “ÎÐÒÀ ƏÑÐËƏÐ ÃƏÐÁ ƏÄƏÁÈÉÉÀÒÛ”
Sona Xəyal 80
yasına bu dövrlərin prizmasından baxan müəllif müxtəlif dövrlərin özünəməxsus cəhətlərini araşdırıb, əzəməti və də- yəri danılmaz olan böyük sənətkarların sənət dünyasına daxil olaraq, fikirlərini əsaslandırır. Sənətin təşəkkülündə önəmli olan hiss və duyğunun, intiusiya və təxəyyülün, vicdan və əxlaqın, intellekt və düşüncənin bir-birindən ayrılmaz olduğu- nu və hər bir sənət əsərinin estetik dəyərinin bütün tərəfləri özündə birləşdirdiyini açıqlayan tədqiqatçı ən qədim, ilkin bədii nümunələrə diqqət yetirir və bədii əsərin əsasında da- yanan inanc və əxlaqi dəyərləri, ictimai, psixoloji-ruhi, tarixi- tipoloji amilləri, ümumbəşəri və texniki dəyərləri araşdırır. “Folklor və mifoloji dönəm”i tədqiq edərkən antik dövr alimlərinin baxışlarına müraciət edən müəllif gəlib “Koroğ- lu”ya, “Dədə Qorqud”a çıxır. Ümumi paraleldə yunan, Mi- sir mifologiyası, zərdüştlüyə və s. öz münasibətini bildirən tədqiqatçının nəzərindən heç nə yayınmır, hətta bu sahələr- də çalışan alimlərin adlarını da hörmətlə çəkir, təqdirəlayiq işləri diqqətə çatdırmağı özünə borc bilir. “Klassik islam dövrü sənəti”ndən danışarkən müəllif is- lamın ilkin çağlarından başlayaraq, qədim və orta əsrlər dövrünün dünyagörüşünü müəyyən aspektlərdən açıqlama- ğa çalışır. Burada “Qurani-Kərim”ə müraciət edən müəllif islam baxışlarının əsas harmonik prinsiplərinin özəlliklərini yığcam və ümumiləşdirilmiş şəkildə təqdim edir. “İlkin düzən” yazısında isə ümumbəşəri psixoloji, bədii- estetik dəyərlərdən bəhs edən tədqiqatçı sənətin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqədə iki qütbləşməsini diqqətə çatdırır və yığ- cam mənzərəsini göstərir. “Klassik milli sənətin əsas növləri” fəslində xətt və təh- zib, nəqqaşlıq, başqa naxış-bəzək işləri və xalça sənəti, me- marlıq və musiqi sənətlərindən söz açılır. Müəllif xəttatlıq- dan danışarkən yenə “Quran”a müraciət edir, ərəb əlifbası- nın hərflərinin, hətta xırda elementlərinin belə rəmzi məna- ları olduğunu qeyd edir, xətt sənətinin geniş işlənmə çevrə- sini diqqətə çatdırır, şeirlərdən nümunələr verir, bir sıra ür-
Yaddaşlarda yaşayacaq 81
fani rəmzləri, bəzi hərflərin ifadə etdiyi mənaları açıqlayır. Nəqqaşlıqda rənglərin fərqli cəhətlərə görə rəmzi məna daşıdığını qeyd edən müəllif orta çağda yeddilik rəmzi və yeddi rəng anlamının daha çox diqqəti cəlb etdiyini bildirir. Müxtəlif bəzəklərdən və xalça sənətindən danışarkən qab-qacaq üzərindəki döymələrdən, qəndillərdən, kuzə və s. əşyalardan, eləcə də ağac, metal üzərində işlərdən, müx- təlif bölgələrin xalça, kilim, parça və s. toxuculuq işlərin- dən, hətta üzərində “Quran” ayələri toxunmuş səccadələr- dən belə söz açır. Memarlıqda da əsas islamla bağlı işlər, yəni məscidlər , türbələr və s. üzərindəki memarlıq işləri diqqəti çəkir. Mu- siqi hissəsində ilkin azan səsinə diqqət yetirən müəllif “Qu- ran”ın avazla oxunmasından, Davudun nəğmələrindən söz açır, gəlib muğamlarımıza çıxır. “Söz sənəti” fəslində sözün hikməti və qüdrəti, söz sənə- tinin musiqi düzəni, bədii təxəyyül və estetik dəyər diqqətə çatdırılır. Bu, kitabın ən böyük fəslidir. Müəllif milli ədəbi prosesi üç böyük dönəmə ayırır; əski mifoloji dönəm və folklar; ortaçağ klassik dönəm; yeni ədəbi proses və çağdaş dönəm. Bu dönəmlər arasında qırılmaz bir əlaqə olduğunu xüsusi vurğulayan müəllif, folklorun ədəbi prosesin təməli və ilkin kökləri, klassikanın isə həmin köklər üzərində boy atıb yetkinləşən ədəbiyyat sayıldığını, klassikanın həmişə yeniləşməyə meylli olduğunu və çağdaş ədəbi prosesin özündən öncəki hər iki qaynaqdan bəhrələnməklə özünə yer tutduğunu qeyd edir.
Ñîí èëëÿð ðåñïóáëèêàìûçûí àëè ìÿêòÿáëÿðèíäÿ ìöõòÿëèô èõòèñàñëàðûí þéðÿäèëìÿñè, éåíè-éåíè ôÿíëÿðèí òÿäðèñèíÿ áàø - ëàíûëìàñû âÿ åéíè çàìàíäà, äàð ÷ÿð÷èâÿäÿ êå÷èëÿí ôÿíëÿ - ðèí ýåíèøëÿíäèðèëìÿñè êèìè ñÿìÿðÿëè òÿêëèôëÿðèí ùÿéàòà êå -
Sona Xəyal 82
÷èðèëìÿñè éåíè äÿðñëèêëÿðèí, äÿðñ âÿñàèòëÿðèíèí éàçûëìàñûíû òÿëÿá åäèð. Áóíóíëà ÿëàãÿäàð îëàðàã àëèìëÿðèìèç, ïåäàãîã - ëàðûìûç òÿëÿáÿëÿðèí ìàòåðèàëà îëàí åùòèéàúëàðûíû þäÿìÿê ö÷öí éåíè êèòàáëàð éàçûð, äÿðñ âÿñàèòëÿðè ùàçûðëàéûðëàð. Óíèâåðñèòåò ìöÿëëèìëÿðèíèí ôîðìàëàøìûø, òÿäðèñ ìåòîäëàðû - íà, ïðèíñèïëÿðèíÿ úàâàá âåðÿ áèëÿúÿê ìöùàçèðÿëÿðèíèí, åëìè ôèêèðëÿðèíèí éåíè òÿôÿêêöð òÿðçèíÿ, ìöàñèð ôèëîëîæè òÿëÿáëÿðÿ úàâàá âåðÿí ìàòåðèàëëàðûí êèòàá øÿêëèíäÿ èøûã öçö ýþðìÿñè, òÿëÿáÿëÿðÿ ÷àòäûðûëìàñû òÿãäèðîëóíàí ùàëäûð. ßââÿëëÿð Ãÿðá ÿäÿáèééàòû èëÿ áàüëû ìàòåðèàëëàðëà òàíûø îëìàã ö÷öí ðóñäèëëè ìÿíáÿëÿðÿ ìöðàúèÿò åäÿí òÿëÿáÿëÿðèí èøèíè àñàíëàøäûðàí êèòàáëàðäàí áèðè äÿ áó éàõûíëàðäà ÷àï - äàí ÷ûõìûø “Îðòà ÿñðëÿð Ãÿðá ÿäÿáèééàòû” àäëû äÿðñëèêäèð. Àçÿðáàéúàí Äþâëÿò Ïåäàãîæè Óíèâåðñèòåòèíèí ïðîôåññîðó Òÿðëàí Íîâðóçîâóí ÿðñÿéÿ ýÿòèðäèéè áó äÿðñëèêäÿ àëè ìÿêòÿá ïðîãðàìûíû áöòöíëöêëÿ ÿùàòÿ åäÿí ìþâçóëàð èøûãëàíäûðûëìûøäûð. Äÿðñëèéèí åëìè ðåäàêòîðëàðû ô.å.ä. ïðîôåñ - ñîð Ðàôàåë Ùöñåéíîâ âÿ ô.å.í. äîñåíò Çåéäóëëà Àüàéåâ, ðÿé÷èëÿðè ô.å.ä. ïðîôåññîð Ïàøà ßôÿíäèéåâ, ô.å.í. äîñåíò Àêèô ßëèéåâ âÿ ô.å.í. äîñåíò Éåýàíÿ Àáäóëëàéåâàäûð. Óíèâåðñèòåòëÿðèí áàêàëàâð âÿ ìàýèñòð òÿëÿáÿëÿðè ö÷öí íÿ - çÿðäÿ òóòóëìóø áó êèòàáäà åðêÿí îðòà ÿñðëÿð âÿ ôåîäàëèçì äþâðöíöí ôîëêëîðó, èíòèáàùà êå÷èä âÿ èíòèáàù äþâðöíöí Ãÿðá ÿäÿáèééàòû, XVII ÿñð Ãÿðá ÿäÿáèééàòû âÿ îíóí ýþðêÿìëè íöìàéÿíäÿëÿðèíèí éàðàäûúûëûüû ÿêñèíè òàïìûøäûð. Ìöÿëëèô þí ñþçäÿ êèòàáû ùàçûðëàéàðêÿí ðóñäèëëè ìÿíáÿëÿð - äÿí Àçÿðáàéúàí àëèìëÿðèíèí ñîí çàìàíëàðäà áó ñàùÿäÿêè òÿäãèãàòëàðûíäàí, ìåòîäèê âÿñàèòëÿðäÿí âÿ ìÿãàëÿëÿðäÿí èñòèôàäÿ åòäèéèíè äèããÿòÿ ÷àòäûðûð. Áèðèíúè áþëìÿíèí “Îðòà ÿñðëÿð äþâðö Ãÿðá ÿäÿáèééàòû” àäëû ôÿñëèíäÿ ìöÿëëèô ýþñòÿðèð êè, “Ãÿðáäÿ åðêÿí îðòà ÿñð - ëÿð äþâðöíöí ÿäÿáèééàòû èíêèøàôûíûí ãåéðè-áÿðàáÿðëèéè èëÿ ñÿúèééÿëÿíèð. Ùÿãèãÿòÿí äÿ ñîí äÿðÿúÿ èíêèøàô åòìèø, éó - íàí ìÿäÿíèééÿòèíèí íàèëèééÿòëÿðèíÿ ÿñàñëàíàí éåòêèí ëàòûí ÿäÿáèééàòû èëÿ éàíàøû, ùÿëÿ õàëã êèìè òÿøÿêêöë òàïìàìûø áàðáàð òàéôàëàðûíûí øèôàùè ÿäÿáèééàòû ìþâúóä èäè”. Ìöÿëëèô áóðàäà ëàòûí ÿäÿáèééàòûíûí ðÿíýàðÿíý âÿ ÿùÿìèééÿòëè ðî -
Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|