Sona xəyal
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- NƏSİRƏDDİN TUSİ ELM HAQQINDA
Yaddaşlarda yaşayacaq 89
Qafqaz toponimikasında əksi” bölümündə türk, oğuz, avar, qırğız, kurikan, qıpçak, tatar, kitay və s. tayfalardan bəhs edilir. Abidələrdəki həm etnonimlərin, həm də qədim türk sözlərinin Cənubi Qafqaz toponimiyasında əksi göstərilir. Türk sözlərindən rəng bildirən, müsbət və mənfi relyef for- malarını bildirən, təsərrüfat tikintisi, yaşayış yeri və düşərgə bildirən sözlər ayrıca yarımbaşlıqlar altında tədqiq edilir. Hiss olunur ki, müəllif əsəri ərsəyə gətirmək üçün uzun müddət gərgin əmək sərf etmişdir. Kitaba daxil edilmiş sözlük, ədəbiyyat siyahısı da bunu sübut edir. Əsərdəki mətnlər, onların oxunuşunun necə çətin olduğunu bizə açıqlayır. Bizə elə gəlir ki, kitab dilçilik təhsili alan tələbə- lər, habelə aspirantlar və dissertantlar üçün gərəkli vəsait ola bilər. Biz müəllifi bu uğurlu işi üçün təbrik edir, ona gə- ləcək elmi fəaliyyətində daha böyük uğurlar arzulayırıq.
Bu yaxınlarda 800 illik yubileyini qeyd etməyə hazırlaş- dığımız görkəmli alim Nəsirəddin Tusi (1201-1274) “Əxlaqi-nasiri”, “Tənsuqeyi-Elxani”, “Şərhül-işarət”, “Öv- safül-əşraf”, “Ədəbül-mütəəllimin” və s. bu kimi qiymətli əsərlərilə ümumdünya şöhrəti qazanmışdır. Tusinin əsər- lərində açıqlanan əxlaqi, fəlsəfi, riyazi, astronomik, tibbi və s. elmi fikirlər səkkiz əsrə yaxındır ki, tədqiqatçılar tərəfin- dən araşdırılır, özündən sonrakı alimlərin elmi fəaliy- yətində tədqiqat obyekti olmaqla, həm də onlara yardımçı rolunu oynayır. Onun əsərlərindən bəhrələnmək bu gün də davam edir. Elmin bir çox sahələrində öz sözünü deyən alimin elm haqqında dedikləri də maraqlıdır. Alim “Əxlaqi-Nasiri” əsərində yazır: “Elm varlıqların həqiqətən necə olduqlarını düzgün təsəvvür etmək, insanın
Sona Xəyal 90
yaradıcı ağlı (nəfse-əmr) və sağlam düşüncəsi dairəsində, onun xüsusiyyət və keyfiyyətlərini kəşf etməkdir.” Əsərdə Tusi elm öyrənməyin bünövrəsini, gediş xəttini, aşdığı sərhədləri də göstərir. Onun fikrincə, elmə uşaqlıq- dan yiyələnmək lazımdır, lakin elm dalınca getməzdən əvvəl uşağa əxlaq dərsi keçmək, ondan sonra hikmət nəzə- riyysini öyrətmək lazımdır. Əgər belə olarsa, uşaq əzbər- ləmə yolu ilə əldə etdiyi biliklərın mənasını düzgün anlar və bununla da böyük bir səadətə sahib olduğunu bilər, qazandıqları üçün də böyüklərinə təşəkkür edər. Doğrudan da bu günün alimlərilə müqayisə edəndə, (Əlbəttə, bu ağla- sığmaz müqayisədir), keçmiş alimlərin öz müəllimlərinə olan hörməti, məhəbbəti müqabilində bugünkü bəzi alimlə- rin “mən, mən” deməklə, öz ustadlarını bəyənmədiklərinin şahidi oluruq. Belələri, Tusinin fikrincə, alim deyil, nadan- dırlar. Bir çox elmlər namizədi olan müəllimlərin vaxtilə dərs dediyi, lakin onlardan qat-qat savadsız olan “tələbə- lər”dən elmlər doktoru, professor olan, hər hansı bir mötə- bər məclisdə müəllimi olan yerdə həyasızcasına durub elm- dən dəm vuran, əslində isə öz savadsızlığını büruzə verən nadanlar azdırmı?... Tusi fəzilətlərlə fəzilətə oxşayanları fərqləndirərkən ilkin olaraq hikmət sahiblərindən danışır: “Hikmət aləmində elə adamlar olur ki, elmi məsəlləri toplayıb əzbərləyər, danışıq, söhbət, mübahisə zamanı başqalarından eşitdikləri, tutivari əzbərlədikləri incə həqiqətlərin birini elə bir tərzdə izah edərlər ki, qulaq asanların ağzı açıla qalar və belə adamla- rın, həqiqətən, fəzilət, elm dəryası olduqlarını təsdiq edər- lər, lakin əslində isə onların nəfsində bu deyilən şeydən heç bir əsər olmaz, onlar həqiqətləri düzgün dərk edib, dəqiq izah edə bilməzlər, onların yürütdüyü mühakimə, verdikləri məlumatlar şübhəli və etibarsız olar, elmə yiyələnməkdə onlar insan hərəkətlərini öyrənmiş bəzi heyvanlara və ya özlərini böyük göstərməyə çalışan uşaqlara bənzərlər.” Tusi bunu cahillik adlandıraraq, belə xüsusiyyərti
Yaddaşlarda yaşayacaq 91
mürəkkəb cəhlə misal göstərir və öz əsərlərində bunun əlacını da açıqlayır: “Bu cəhlin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, nəfsin elmdən xəbəri olmadığı halda elə bilər ki, hə- qiqətən alimdir və məşğuliyyəti də elmdir...” Tusinin fikrincə bu, ən dəhşətli rəzalətdir və nəfs həkim- ləri bu xəstəliyi müalicə etməkdə aciz qalırlar. Bunun üçün ən gözəl tədbir odur ki, həmin bu cəhalət sahibini riyazi elmlərlə məşğul olmağa məcbur edəsən. Əgər o maraqlanıb öyrənməyə başlasa, həqiqi elmin nə olduğunu başa düşər və onda ayılma baş verər. Sonra keçmişə baxıb öz alimliyinə şübhə edər, insafı olsa, səhvini başa düşüb“ sadə cəhl” mər- təbəsinə enər və təlim-tərbiyə edilməsinə razı olar. Əgər ciddi elmlərlə maraqlanmaqdan boyun qaçırsa, deməli sa- ğalması müşküldür.” Tusi hətta bir çox xofların, şəkk-şübhələrin elm ilə aradan qaldırılmasını qeyd edir və ölüm vahiməsinin əla- cından bəhs edərkən yazır: “...Adamın ölümdən qorxusu nəfsin haraya qayıdacağını bilməməsidir, deməli onun qorxusunun səbəbi ölüm deyil, nadanlıqdır.” Tusiyə görə bu nadanlıqdan azad olmaq üçün çoxlu əziy- yət çəkmək, cismani ləzzət və istirahətdən əl çəkmək la- zımdır. Burada filosofların həyatını misal göstərən alim qeyd edir ki, əsl əziyyət cəhldir, əsl rahatlıq isə elmdir. Elmi olanların gözündə dünya nemətləri əhəmiyyətsizdir. Elmə yi- yələnmək daimi səadət qazanmaqdır. Dünyagirlik sonsuzdur, bir arzuya çatdın, yenisi yaranar. “Əsl ölüm dünyagirlikdir, xof etdikləri dünyadan getmək deyildir.” fikrini başa düşmək üçün elm öyrənmək lazımdır. Tusi “Əxlaqın saflaşdırılması” bəhsində də göstərir ki: ”Elm bu dünyada da, axirətdə də həm ümüdə səbəb olar, həm qorxuya, çünki bu fəzilət əbədi, ölməz “mələk” nəfsinə aiddir.” Əlbəttə, Tusinin elm haqqındakı fikirlərini bu kiçik ya- zıya yerləşdirmək çətindir, bu, geniş elmi tədqiqat işinin mövzusudur... “Azərbaycan XXI əsr” qəzeti, 16-22.05.01. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|