Sona xəyal
Yüklə 0,83 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “KİTABİ-DƏDƏ QORQUD”DA ŞƏXS ADLARI”
- DİL TARİXİMİZDƏN
- YADDAŞLARDA YAŞAYACAQ
Sona Xəyal 92
“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD”DA ŞƏXS ADLARI”
Bu gün dünya miqyasında 1300 yaşı qeyd olunan “Kitabi-Dədə Qorqud” abidəsi tarixən keçdiyi yollarda bir çox olaylarla qarşılaşmış, hər dövrün keşməkeşindən azca saralıb-solmuş, hər dövrün təntənəsindən bir qədər zinət- lənmiş, nəhayət, bu gün əlimizdə olan şəklə düşmüşdür. Bu gün hər bir alim bu qiymətli abidənin tədqiqində daha bacarıqla qələm sınayır. Axtarışlar, tapıntılar bu gün “Kitabi-Dədə-Qorqud”a müxtəlif tərəflərdən baxmağa im- kan yaradır. Tədqiqat işində, xüsusən, dilçi alimlərimizin xidməti əvəzsizdir. Son vaxtlar bu sahədə dəyərli kitablar işıq üzü görmüşdür ki, bu kitablardan biri də Azərbaycan EA-nın müxbir üzvü, professor Afat Qurbanovun elmi redaktorluğu ilə “Elm” nəşriyyatında çap olunmuş, filo- logiya elmləri doktoru Əzizxan Tanrıverdiyevin “Kitabi- Dədə Qorqud”da şəxs adları” əsəridir. Əsərə N.Tusi adına Pedoqoji Universitetin müəllimlərindən prof. V.Əliyev, prof. Q.Məşədiyev, dos. R.Qafarlı, tənqidçi Ə.Qənbəroğlu və İ.Abbasiov” rəy vermişlər. “Kitabi-Dədə Qorqud”da şəxs adları ilə bağlı ara-sıra məqalələr yazılsa da, hərtərəfli tədqiqata, araşdırmalara, ye- ni tapıntılara əsaslanan geniş həcmli samballı bir əsərə ehtiyac duyulurdu. Ön sözün müəllifi İ.Abbasov bunu ol- duqca gözəl açıqlayaraq, iradını bildirir və görkəmli türkoloq Samət Əlizadənin fikrini təsdiqləyir: “Dastanın görkəmli tədqiqatçısı prof. Samət Əlizadə hələ 1989-cu ildə yazlırdı ki, “Kitabi-Dədə Qorqud”dakı xüsusi maraq doğuran bir sıra adlar tarixi-etimoloji istiqamətdə tədqiqini gözləyir”. Hər bir adla bağlı aparılan araşdırma, yürüdülən fikirlər, istifadə olunan qaynaqlar, nəhayət, ortaya çıxarılan faktik material maraq doğurmaya bilmir. Əlbəttə, tarixi-etimoloji təhlildə müxtəlif fikirlər, bir-birini təsdiq və ya təkzib edən baxışlar təbiidir. Burada fikirlər haçalana bilər, hər bir alim öz baxışını müdafiə üçün söz tapa bilər, fikrini əsaslandıra bilər. Əzizxan müəllimin əsərində diqqəti cəlb edən bir cəhət də onun digər
Yaddaşlarda yaşayacaq 93
alimlərin fikirlərinə istinad etməsi, özündən əvvəlki mən- bələrə öz münasibətini bildirməsi və sonra özünün sərrast fikrini açıqlamasıdır. Tədqiqatçı-alim yüzlərlə ədəbiyyatdan istifadə edərək, təkcə Azərbaycan alimlərinin deyil, həm də xarici ölkə mütəxəssislərinin əsərlərindən də sitatlar gətirmiş, öz fikrini hərtərəfli əsaslandırmaq üçün bəzən bir ad ilə bağlı bir neçə fikrə istinad etmişdir. Bu gün gənc türkoloqun A.Qurbanov, S.Əlizadə kimi alimlərin ardıcılı olaraq isrtiqamətlənməsi, hər hansı bir elmi problemi həll edə biləcək mövzulara müraciət etməsi və ortaya belə bir samballı monoqrafiya çıxararaq, öz mənini təsdiq edə bilməsi doğrudan da böyük cəsarətdir. Biz Əzizxan müəllimə tutduğu keşməkeşli, lakin çətin ol- duğu qədər də müqəddəs olan bu yolda yeni uğurlar diləyir və ondan daha böyük tədqiqatlar, elmi əsərlər gözləyirik.
Azərbaycan EA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi əməkdaşı, filologiya elmləri doktoru, “Kişvəri Divanının dili”, “Əfqanıstanda türk mənşəli toponimlər” adlı monoq- rafiyaların, bir çox kollektiv əsərlərin və 50-dən artıq elmi məqalənin müəllifi Roza Hüseyn qızı Eyvazovanın “Otra əsr ədəbi dil əlaqələrinin Kişvəri əsərlərində təzahürü” adlı kitabı bu yaxınlarda “Elm” nəşriyyatında çapdan çıxmışdır. Giriş və iki fəsildən ibarət olan bu əsər Kişvəri Divanının linqvistik təhlili olsa da, burada dil tarixuimizin müəyyən dövrü, bu dövrün ədəbi dil əlaqələri haqqında məlumat əldə edilir. Müəllif təhlil üçün Kişvəri Divanının EA Əlyazma- lar İnstitutunda M-27/8408 şifrəsi altında saxlanılan Bakı nüsxəsini əsas götürmüş, burada olmayan əsərlər üçün isə Özbəkistan Şərqşünaslıq İnstitutunda 652 nömrəli əlyazma içərisində olan Daşkənd nüsxəsinə müraciət etmiş, müqayi- səli təhlil aparmışdır. Orta əsr ədəbi dil əlaqələrinin Divan-
Sona Xəyal 94
da təzahürünü açıqlamaq üçün dil tarixinə nəzər salaraq di- limizin Kişvəri dövründə hansı təsirlərə məruz qaldığını və hansı dillərin Azərbaycan dilinin formalaşmasında, təşək- kül tapmasında əhəmiyyətli rol oynadığını qeyd etmişdir. Tədqiqatçı-alim həmçinin Kişvəri Divanı haqqında yazıl- mış elmi-tənqidi əsərlərə müraciət etmiş görkəmli alimlər- dən Həmid Araslının, Məhəmməd Əli Tərbiyətin, Pənahi Makulunun adlarını xatırlamış, onlardan sitat gətirmişdir. Orta əsr ədəbi dilimizin cığatay ünsürlərinə məruz qal- dığını qeyd edən müəllif, Kişvəri şeirinə Nəvai təsirindən və özbək ədəbi dilinin təsirindən danışmışdır. Əsərdə Kişvərinin yaşadığı dövr haqqında danışılmış, hakimiyyətdə olan şahların şairə münasibəti də bildirilmiş, Həbibi ilə dostluğu, Nəsimi irsinə bağlılığı şeirlərindən götürülən misallarla açıqlanmışdır. Şairin əsərlərinin leksikasından danışan tədqiqatçı Di- vanda klassik ənənə ilə bağlı qədim ifadə vasitələrindən, sabit söz birləşmələrindən, məcazlardan, omonim, sinonim və antonimlərdən, habelə alliterasiya və təkrir kimi ifadə vasitələrindən bəhs edir. I fəsildə əsas yeri qrammatık kateqoriyalara və isim, sifət, say, əvəzlik, zərf kimi nitq hissələrinə verən müəllif, hal, mənsubiyyət, kəmiyyət və xəbərlik kateqoriyalarını şairin əsərlərindən gətirdiyi misallarla aydınlaşdırır, ayrı- ayrı nitq hissələri üzərində apardığı müşahidələri əyani şəkildə oxucuya çatdırır. II fəsil tamamilə feildən bəhs edir. Burada həm bugünkü dilimiz üçün arxaik olan feillərdən, həm də canlı danışıq di- lində, dialekt və şivələrdə olan feillərdən danışılır və əsər- lərdən misallar verilir. Tədqiqatçı bununla dilimizdəki feil- lər ilə yanaşı başqa türkdilli xalqların dilində olan feillərin ümumi mənzərəsini müqayisəli şəkildə göstərir. Kitabın sonunda nəticə və ədəbiyyat siyahısından sonra Kişvəri Divanının surəti verilmişdir ki, bu, kitabın dəyərini daha da artırır.
Yaddaşlarda yaşayacaq 95
SONA XƏYALIN QISA TƏRCÜMEYİ-HALI
Sonaxanım Həmid qızı Hadiyeva 1961-ci il iyunun 19- da Bakının Maştağa qəsəbəsində anadan olub. 1976-cı ildə 255 saylı səkkizillik məktəbi, 1978-ci ildə 187 saylı orta məktəbi bitirib. 1981-ci ildə Bakı 1 saylı Tibb Məktəbinin mamalıq şöbəsini, 1991-ci ildə BDU-nun biologiya fakültəsini bitir- miş, 1986-88-ci illərdə İxtiraçılıq İnstitutunda, 1995-1999- cu illərdə Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun aspirantu- rasında (qiyabi) təhsil almışdır. Tibb məktəbində oxuyarkən, 1979-cu ilin sentyabrında 7 saylı Birləşmiş Şəhər Xəstəxanasının laboratoriya şöbəsinə işə qəbul edilmişdir. Tibb Məktəbini bitirdikdən sonra xəstəxananın cərrahiyyə şöbəsinə tibb bacısı vəzifəsinə keçirilmiş və altı aylıq anesteziya və reanimatologiya kursuna göndərilmişdir. Bir müddət cərrahiyyə şöbəsində çalışmış, yenidən laboratoriya şöbəsinə böyük laborant vəzifəsinə keçirilmişdir. Kliniki, biokimyəvi, seroloji laboratoriya kurslarında təkmilləşmişdir. Qiyabi təhsil aldıqdan sonra bir il laboratoriya həkimi işləmiş sonra həmin laboratoriyaya müdir vəzifəsinə təyin olunmuş və beş il bu vəzifədə çalışmışdır. İki il tədris-istehsalat kombinatında IX-X siniflərə tibb bacısı kursunu tədris etmiş və daha sonra Maştağa Mədəniyyət Evindəki ikillik tibb kursunu aparmışdır. Xəstəxanada işlədiyi on yeddi il ərzində dəfələrlə müdiriyyətin, rayon səhiyyə şöbəsinin, rayon icraiyyə komitəsinin və rayon komsomol komitəsinin
Sona Xəyal 96
fəxri fərmanları ilə təltif edilmişdir. Beş il xəstəxana komsomol təşkilatının katibi, daha sonra həmkarlar təşki- latının sədri vəzifələrində çalışmışdır. İşlədiyi müddətdə bir sıra qəzet və jurnallarda elmi-publisistik, tibbi-bioloji yazıları, habelə elmi hekayələri çap olunmuşdur. Hal- hazırda Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunda böyük elmi işçi vəzifəsində çalışır, elm tarixi ilə məşğuldur.
* * *
Qarabağ münaqişəsi başlandıqda hərəkata qoşulmuş, bir sıra qadın təşkilatlarında qaçqınlarla iş aparmış, bir sıra yardımların təşkilində iştirak etmiş, dəfələrlə cəbhə bölgə- lərinə getmiş, qaynar nöqtələrdə belə, əsgərlərlə görüşmüş, bir müddət könüllü hərbi qospitalda laboratoriya həkimi kimi çalışmışdır. Həmin müddətdə müxtəlif qəzetlərdə vətənpərvərlik mövzusunda onlarla publisistik məqalələri çap olunmuş, «Maştağadan Qarabağa bir yol vardı gedər- gəlməz» adlı kitabını yazmışdır. 1992-ci ildə ikillik Jurna- list Sənətkarlığı İnstitutunu bitirmiş və 1993-cü ildə Azər- baycan Jurnalistlər Birliyinə üzv qəbul olunmuşdur. Maş- tağa Mədəniyyət Eivndə Gənc jurnalistlər dərnəyi təşkil etmiş və onun rəhbəri olmuşdur. «Murovdağ», «Paklıq» və «Vətən həsrəti» qəzetlərində müxbir işləmişdir. Sonralar “Respublika” qəzetinin əməkdaşı olmuşdur. 2008-2009-cu illərdə “Yazıçı qadın” jurnalının baş redaktor müavini olmuş, hal-hazırda «Paklıq» qəzetinin baş redaktorudur.
* * * Sona Xəyal 12 yaşından şeir, 14 yaşından hekayə yaz- mağa başlayıb. 1987-ci ildə Maştağa Mədəniyyət Evində Novruz Gəncəlinin təşkil etdiyi Səməd Vurğun poeziya Yaddaşlarda yaşayacaq 97
klubunun üzvü olub və həmin il «Azərbaycan gəncləri» qəzetində Novruz Gəncəlinin «Yaradıcılıq iradə tələb edir» adlı «Uğurlu yolu» ilə birlikdə ilk şeiri dərc olunub. 1993-cü ildə «Aç qapını gəlim, dünya» adlı ilk şeirlər kitabı çap olunub. Həmin il Maştağa Mədəniyyət Evində «Maştağa şairlər məclisi»ni təşkil edib, məclisin sədri olub. 1994-cü ildə «Məcməüşşüəra» ədəbi məclisinin üzvü olub və elə həmin ilin dekabrında Hacı Maillə birlikdə «Füzuli ədəbi məclisi»ni təşkil edib, məclisin katibi olub. 1995-ci ildə Füzuli məclisinin nəzdində Maştağa qəsəbəsində «Şəfai», Bakıxanov qəsəbəsində «Qüdsi» və I Zabrat qəsəbəsində «Vahid» ədəbi məclislərini təşkil edib. 1996-cı ildə Məhəməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutuna işə qəbul olunub və XIX əsrin dəyərli şairlərindən «Mirzə Əbdülxaliq Yusifin həyat və yaradıcılığı» mövzusunda namizədlik işi yazıb. Sonralar II Zabrat qəsəbəsində Mədə- niyyət Evində «Yusif» ədəbi məclisini təşkil edib və ona rəhbərlik edib. Hacı Mailin vəfatından sonra Füzuli ədəbi məclisini bərpa edib. Amma məclis davam etməyib. 2000- ci ildə ustadına verdiyi sözə əməl edərək «Divan» bağlayıb. 2005-ci ildə həmin divandan seçilmiş 101 qəzəl daxil edilmiş «Qəzəllər» kitabı nəşr olub. Nəhayət: Maştağada «Bakı şairlər məclisi»ni yaradıb, əruz vəznli şeirin inkişafı üçün bakılı şairləri bir araya gətirmək istəyib, yenə alınmayıb, bir müddətdən sonra məclis dağılıb. Bütün bun- lardan sonra məclislərdən yığışıb. Əlyazmalar İnstitutunda ciddi tədqiqat işi ilə məşğul olmağa başlayıb. Bir-birinin ardınca bakılı şairlərin şeir kitablarını nəşrə hazırlayıb və klassik şeirlə bağlı iyirmiyə yaxın təlif və tərtib kitabları nəşr olunub. Qəzet və jurnallarda, eləcə də konfrans materiallarında klassik şeirlə bağlı iki yüzdən artıq məqaləsi çap olunub. Sona Xəyal 98
* * *
1993-98-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsində axşam, 2004-06-cı illərdə Bakı Slavyan Universitetinin magistiraturasında qiyabi təhsil alıb, 1997- 98-ci dərs ilində 255 saylı orta məktəbdə biologiya və dil- ədəbiyyat fənlərini tədris edib. 1998-ci ildə Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə üzv qəbul edilib. Yazıçıların XI qurultayına nümayəndə, qurultaydan sonrakı plenumda Yazıçılar Birliyinin «İrs» komissiyasının sədri seçilib. Altı il müasir ədəbiyyatın tədqiqi ilə məşğul olub və «Müasirlərim» seriyasından iyirmidən artıq mono- qrafiya yazıb. Yaradıcılığı bir sıra mükafat və diplomlarla qiymətləndirilib. Dövri mətbuatda çağdaş yazıçılar haqqında məqalələrlə çıxış edib. «İrs» komissiyasının işi kimi dünyasını dəyişmiş şairlərlə bağlı xatirə kitabları və «Yüzilliklər» silsiləsindən toplular üzərində çalışır. 2003-cü ildə Akademiyada qadın alimləri birləşdirən və onların elmi fəaliyyətinin tədqiqi və təbliği ilə məşğul olan «Nigar» elmi-ədəbi məclisini yaradıb, hal-hazıra qədər onun sədridir. 2009-cu ildə «Gənc qələm» ədəbi birliyini yaratmışdır. 2011-ci ildə “Ziyalı qadınlar məclisi”ni yaradıb, onun sədridir.
Yaddaşlarda yaşayacaq 99
Sona Xəyal qələmində Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığı məsələləri .................................................................................... 3 “Rəsul Rza poeziyası ədəbi tənqiddə” ........................................ 7 “Aşıq Şəmşirin poetik aləminə səyahət”................................... 10 “Yaşamaq, yaşatmaq, yaratmaq” .............................................. 15 Dərviş Nidainin “Mənafeünnas” əsəri və onun dili .................. 19 Novxanı ..................................................................................... 27 “Obrazlar aləmində” ................................................................. 32 “Vahid Əlioğlunun poetik dünyası”.......................................... 38 “Yusif Vəzir Çəmənzəminli və rus mədəniyyəti” .................... 43 Poeziyanın sirri ......................................................................... 47 Qürbət Mirzəzadə - 50 .............................................................. 52 Raqif Nazimoğlu yaradıcılığı .................................................... 58 Şeyx Məhəmməd xiyabanı ........................................................ 61 Şah və şah obrazı ...................................................................... 65 Yaddan çıxmayacaq .................................................................. 68 Alim qadınlarımız: Tahirə Həsənzadə ...................................... 72 Böyük türk milləti ..................................................................... 74 “Milli sənətin nəzəri təhlilinə giriş” .......................................... 78 “Îðòà əñðëəð ãəðá əäəáèééàòû” ................................................... 81 Áþéöê øàèðə ùəñð îëóíóá .......................................................... 86 Orxon-Yenisey abidələrində toponimlər ................................... 88 Nəsirəddin Tusi elm haqqında .................................................. 89 “Kitabi-Dədə Qorqud”da şəxs adları” ...................................... 92 Dil tariximizdən ........................................................................ 93 Sona Xəyaın qısa tərcümeyi-halı .............................................. 95
Sona Xəyal 100
S o n a X ə y a l
Naşir: Rafiq Xan-Sayadoğlu Korrektor: Nuranə Axundzadə Texniki redaktor: Ülvi Arif Dizaynerlər: Ceyhun Əliyev, İradə Əhmədova Operator: Rübabə Vəliyeva
_______________________________________________ Yığılmağa verilmişdir: 15.10.2010 Çapa imzalanmışdır: 18.11.2011 Tiraj: 300 ş.ç.v. 8 “MBM” mətbəssində çap edilmişdir. Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|