Sona xəyal

Sona Xəyal 

86 

ÁÞÉÖÊ ØÀÈÐƏ ÙƏÑÐ ÎËÓÍÓÁ 

 

Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòûíäà ñàòèðèê øåðèìèçèí çèðâÿñèíè 

éàðàäàí ýþðêÿìëè ñÿíÿòêàðûìûç Ìèðçÿ ßëÿêáÿð Ñàáèðèí 

éàðàäûúûëûüû äàèì äèããÿò ìÿðêÿçèíäÿ îëìóø, îíóí éàðàò

-

äûüû þëìÿç “Ùþïùîïíàìÿ” äÿôÿëÿðëÿ òÿäãèãàò îáéåêòèíÿ 

÷åâðèëìèø, éöçëÿðëÿ ìÿãàëÿ, îíëàðëà ìîíîãðàôèéà éàçûëìûø

-

äûð. Ìîëëàíÿñðÿääèí÷è Ñàáèð î ãÿäÿð òÿäãèãàòà úÿëá åäèë

-

ìèøäèð êè, Àçÿðáàéúàí ÿäÿáèééàòøöíàñëûüûíäà ñàáèðøöíàñ

-

ëûã àéðûúà áèð åëì ñàùÿñè ñàéûëìàãäàäûð. Ñîâåò äþâðöíäÿêè 

áÿçè ãàäàüàëàð Ñàáèð ñÿíÿòèíäÿêè äèýÿð ìÿãàìëàðûí êþë

-

ýÿäÿ ãàëìàñûíà, éàëíûç ñàòèðèê Ñàáèðèí ìÿøùóðëàøìàñûíà 

øÿðàèò éàðàòìûøäûð. Àììà ìÿëóìäóð êè, þìðöíöí ñîí 

èëëÿðèíè ñàòèðàéà ùÿñð åäÿí øàèð ãûðõ ö÷ èë ëèðèê êèìè ãÿëÿì 

÷àëìûøäûð âÿ Ñàáèð ëèðèêàñû ùå÷ äÿ Ñàáèð ñàòèðàñûíäàí çÿèô 

äåéèëäèð. Áèç áóðàäà ëèðèê Ñàáèðäÿí äàíûøìàã ôèêðèíäÿ äå

-

éèëèê, “Ìèðçÿ ßëÿêáÿð Ñàáèðÿ éåíè íÿçÿð” àäëû êèòàáûìûçäà 

áó áàðÿäÿ êèôàéÿò ãÿäÿð áèëäèêëÿðèìèçè îõóúóëàðà ÷àò

-

äûðìûøûã. Áó ýöí èñÿ Àçÿðáàéúàí Ìèëëè Åíñèêëîïåäèéàñû 

ÍÏÁ-äÿ íÿøð îëóíìóø Ñåéèäìèðè Àñëàíîâóí “Ìèðçÿ 

ßëÿêáÿð Ñàáèð éàëíûç øàèð èäèìè” àäëû êèòàáûíûí èøûã öçö 

ýþðìÿñè ñàáèðøöíàñëûãäà äàùà áèð éåíèëèêëÿ áèçè òàíûø åäèð. 

Êèòàá òàðèõ÷è ãÿëÿìèíèí ìÿùñóëó îëäóüóíäàí, òÿáèè êè, 

áóðàäà Ñàáèð éàðàäûúûëûüûíà òàðèõè áàõûìäàí éàíàøìàíûí 

øàùèäè îëóðóã.  

“Ìèðçÿ ßëÿêáÿð Ñàáèð òàðèõèìèçèí ìöêÿììÿë áèëèúèñè

-

äèð”–éàçàí ìöÿëëèô åéíèàäëû ôÿñèëäÿ Àçÿðáàéúàíûí äþâëÿò

-

÷èëèê òàðèõèíäÿí, åëÿúÿ äÿ áþéöê òöðê òàðèõèíäÿí, áèð ãÿäÿð 

äÿ óçàüà ýåòñÿê, öìóìèëèêäÿ Øÿðã òàðèõèíäÿí ñþùáÿò 

à÷àðàã, Ñàáèð éàðàäûúûëûüûíäàí ñèòàò ýÿòèðäèéè íöìóíÿëÿðëÿ 

ôèêèðëÿðèíè òÿñäèãëÿìÿéÿ úÿùä ýþñòÿðèð. Ñåéèäìèðè Àñëàíîâ 

þç ôèêèðëÿðèëÿ éàíàøû, ùÿì äÿ ÿäÿáèééàòøöíàñëàðûí Ñàáèð 

éàðàäûúûëûüû ùàããûíäàêû ÿñÿðëÿðèíäÿí ýÿðÿêëè ôèêèðëÿðè 

îõóúóéà õàòûðëàäûð.  

“Ìèðçÿ ßëÿêáÿð Ñàáèð âÿ äèí òàðèõèìèç” àäëàíäûðûëàí 

èêèíúè ùèññÿäÿ ìöÿëëèô øàèðèí èñëàì äèíèíÿ îëàí ìöíàñè

-

---

Yaddaşlarda yaşayacaq 

87 

áÿòèíè à÷ûãëàéûð. Îíóí äèíè ôàíàòèçìÿ ãàðøû öñéàíêàð ñÿ

-

ñèíè àëãûøëàìàãëà áÿðàáÿð ìöñÿëìàí÷ûëûüà âÿ ìöãÿääÿñ 

äèíè êèòàáûìûç îëàí Ãóðàíè-êÿðèìÿ îëàí ùþðìÿòèíè, ðÿüáÿ

-

òèíè à÷ûãëàéûð. Åéíè çàìàíäà øàèðèí ñöííè-øèÿ ìÿñÿëÿñèíÿ 

ìöíàñèáÿòèíè ÿñÿðëÿðèíäÿí ýþòöðäöéö ñèòàòëàðëà áèëäèðÿðÿê, 

îíó àëãûøëàéûð.  

Êèòàáûí ìàðàãëû ôÿñèëëÿðèíäÿí áèðè äÿ þëêÿäÿ áàø âåðÿí 

èúòèìàè-ñèéàñè ùàäèñÿëÿðÿ øàèðèí ìöíàñèáÿòèíè ÿêñ åòäèðèð. 

Ìöÿëëèô éàçûð: “Îíóí îõóúóäà þçöíÿ áþéöê ùåéðÿò âÿ 

ñÿìèìèééÿò äîüóðàí ÿñÿðëÿðèíäÿ äèããÿòè õöñóñèëÿ úÿëá 

åäÿí ìÿñÿëÿëÿðäÿí áèðè äÿ þëêÿìèçäÿ éöç èëëÿð ÿðçèíäÿ 

ìÿñêÿí ñàëûá éàøàìûø âÿ éàøàìàãäà îëàí õàëãëàðûí ùÿéà

-

òûíûí ìöãàéèñÿëè òÿñâèðè ìÿñÿëÿñèäèð. Èëê íÿçÿðäÿ àäè 

ýþðöíÿí ùàäèñÿëÿðèí äÿ òÿñâèðèíäÿ ÷îõ ýåíèø àëÿì à÷àðàã 

äÿðèíäÿí äöøöíäöðöúö ìÿíçÿðÿëÿð éàðàäà áèëÿí áó ôèëîñîô 

òÿôÿêêöðëö øàèð àéðû-àéðû õàëãëàðûí þçöíöí éàøàäûüû äþâðäÿ 

ùÿéàò âÿ ìÿäÿíèééÿòè, îíëàðûí èíêèøàô ñÿâèééÿñè èëÿ ÷îõ 

úèääè ñóðÿòäÿ ìàðàãëàíìûø âÿ áó ìÿñÿëÿëÿðèí òÿñâèð åäèë

-

ìÿñèíäÿ þç óñòàä ãÿëÿìèëÿ õöñóñè áèð ìÿùàðÿò ýþñòÿðìèø

-

äèð. Ì.ß.Ñàáèð þçöíöí òÿìñèë åòäèéè àçÿðáàéúàíëûëàðûí äà 

äàõèë îëäóüó áöòöí ìöñÿëìàí õàëãëàðû èëÿ éàíàøû, äöíéà

-

íûí áèð ÷îõ áàøãà õàëãëàðûíûí (ðóñëàðûí, ýöðúöëÿðèí, åðìÿ

-

íèëÿðèí, éàïîíëàðûí, àëìàíëàðûí âÿ ñ.) ùÿéàòûíû äà éàõûí

-

äàí þéðÿíÿðÿê ÿëäÿ åòäèéè ýåíèø ìÿëóìàòäàí áó õàëãëàðûí 

òàðèõè èëÿ ÿëàãÿäàð ÷îõ úèääè íÿòèúÿëÿð ÷ûõàðìûøäûð”.  

Ñåéèäìèðè Àñëàíîâ þç ìîíîãðàôèéàñûíäà øàèðèí ãàäûí 

àçàäëûüû ìþâçóñóíà äà ýåíèø éåð âåðìèøäèð. “Ìèðçÿ 

ßëÿêáÿð Ñàáèðèí èìçàëàðû” àäëû éàçûäà èñÿ îõóúóëàð äàùà 

ìàðàãëû ôàêòëàðëà òàíûø îëà áèëÿðëÿð.  

Êèòàáà ÿäÿáèééàò ñèéàùûñû âÿ øàèðëÿ, îíóí êèòàáëàðû èëÿ 

áàüëû øÿêèëëÿð äÿ äàõèë åäèëìèøäèð. Êèòàá ñàáèðñåâÿðëÿðÿ 

äÿéÿðëè âÿ ìàðàãëû ùÿäèééÿäèð. Áó, ìöÿëëèôèí Ñàáèð ùàã

-

ãûíäà èëê òÿäãèãàò ÿñÿðèäèð âÿ éÿãèí êè, ñîíóíúóñó îë

-

ìàéàúàã. Ìöÿëëèôÿ áó ñàùÿäÿ áþéöê óüóðëàð àðçóëàéûðûã.  

 

 ”Ədəbiyyat qəzeti”, 04.06.04. 

---

Sona Xəyal 

88 

ORXON-YENİSEY ABİDƏLƏRİNDƏ TOPONİMLƏR 

 

    Bu yaxınlarda Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının 

Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun elmi işçisi, filologiya 

elmləri namizədi, Gənc Alimlər Şurasının sədri Sevinc No-

vruz qızı  Əliyevanın “Orxon-Yenisey abidələrində topo-

nimlər” adlı kitabı “Elm” nəşriyyatı tərəfindən çapdan bu-

raxılmışdır. 

Kitabın elmi redaktorları Milli Elmlər Akademiyasının 

müxbir üzvləri,  əməkdar elm xadimləri, elmlər doktoru, 

professor Afad Qurbanov və Ağamusa Axundovdur. Rəyçi-

lər filologiya elmləri doktoru Roza Eyvazova və f.e.d. pro-

fessor Q.İ.Məşədiyevdir. Kitaba professor Afad Qurbanov 

gözəl ön söz yazmış və müəllifin gördüyü işi qiymətləndir-

mişdir. Əsər girişdən, üç bölmədən, nəticə, sözlük, ixtisar-

lar və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.  

Girişdə müəllif Orxon-Yenisey abidələrindən, onların XIX 

əsrdə tədqiqata cəlb olunmasından və bu abidələrin VI-VIII 

əsrlərdə Qərbi və Şərqi Türk xaqanlığı dövlətlərinin tarixi, 

qonşu türk eposları ilə münasibətlərinin öyrənilməsi üçün 

əhəmiyyət kəsb etməsindən bəhs edir.  

    “Orxon-Yenisey abidələrində toponimlər. Etimoloji araş-

dırmalar” bölümündə Orxon-Yenisey abidələrinin tədqiqi 

tarixi və bu abidələrdəki toponimlərin mənşəyi araşdırılır. 

Müəllif burada müxtəlif mətnlərdən nümunələr verir və bu 

nümunələr əsasında toponimləri seçir, hər abidədə hansı to-

ponimlərin qeydə alındığını göstərir. Mətnlərin orijinalı, 

transkripsiyası və mətnin tərcüməsi verilir, hətta hər bir to-

ponimin abidələrdə neçə dəfə qeydə alınması da göstərilir. 

“Orxon-Yenisey abidələrində toponimlərin morfoloji xüsu-

siyyətləri” bölümündə toponimlərin müxtəlif üsullarla ya-

ranması göstərilir və leksik, morfoloji, sintaktik üsullarla 

yaranan toponimlərdən geniş bəhs edilir. 

“Orxon-Yenisey abidələrində toponimlərin yaranmasın-

da iştirak edən etnonimlər və qədim türk sözlərinin Cənubi 

---