Sotsiologiyadan ma'ruzalar matni zip

 
Jamoatchilik fikri tushunchasi. Jamoatchilik fikrining nazariy asoslari. 
1
Каримов
. 
И
.
А
. 
Уз
келажагимизни
уз
кулимиз
билан
курмокдамиз
.
Туркистон
газетаси
1999
й
2 
феврал

---

 
Mustaqil davlatchilik sharoitida jamoatchilik fikrining ijtimoiy ahamiyati yanada 
muhim ahamiyat kasb eta boshladi. Uning amaliy faoliyat sarhadlari kengayib, jamiyat 
hayotiga ko’rsatadigan tagpsir kO’lamlari keskin orta boshladi.
Mazkur ijtimoiy hodisaning mustaqillik sharoitidagi yangi vazifa va yo’nalishlari 
prezident I. Karimovning qator asoslarida ilgari surilgan katta nazariy masalalar 
mazmunida yanada oydinlashadi. SHu boisdan jamoatchilik fikrining bugungi dolzarb 
yo’nalishlari qatorida quyidagilarni ko’rsatib O’tish joizdir: 
- O’zbek xalqining bir yarim asr davomida mahrum etilgan O’z haq-huquqlarini O’zi 
belgilash orzusini hayotga joriy etish bilan bog’liq ijtimoiy harakat yo’nalishi; 
- har tomonlama mustahkam demokratik huquqiy davlat va erkin fuqarolar jamiyatining 
barpo etilishi, barqaror bozor iqtisodiyoti, oshkora tashqi siyosatni amalga oshirish bilan 
bog’liq ijtimoiy siyosiy harakat yo’nalishi. 
Mazkur bosh yo’nalishlar mamlakat ichki va tashqi siyosati bobida quyidagi 
masalalarni O’z ichiga qamrab oladi: 
- O’zbek xalqining milliy, huquqiy, xususiy – emotsional va angpanaviy O’ziga 
xosliklaridan kelib chiquvchi xalq demokratiyasi tamoyillarining ijtimoiy–siyosiy hayot 
mazmunidan keng O’rin olishi; 
- ijtimoiy hayotning barcha jabhalarida qonun ustuvorligini tagpminlash , kishilar 
O’rtasida qonun–qoidalar va angpanalarga hurmat tuyg’ularini shakllantirish, qonun 
oldida katta, yosh, ishchi, amaldor va hokazo shaxslarning tO’la teng huquqliligini
tagpminlash, aholi turli qatlamlari xavfsizligi va osoyishtaligini tagpminlash, qonun–
qoidalar, angpanalarga nisbatan ichki, mustahkam intizom fazilatlarini qaror toptirish; 
- Vatanga muhabbat va chin odamgarchilik tamoyillarini qaror toptirish;
- O’zbekiston hududida tug’ilib O’sgan va bu zaminga mehr qO’ygan har bir fuqaroda 
milliy O’ziga xosligidan qatgpiy nazar yuksak vatanparlik tuyg’ularini shaklantirish; 
- Mamlakatimizda O’zbekistonliklar uchun yagona davlatchilik barpo etilganligini 
nazarda tutib O’zbekistondan tashqarida yashovchi har bir O’zbekistonlik uchun bu 
davlat uning uchun ham ona Vatanligini keng targ’ib-tashviq qilish Vatandan O’zga 
davlatlarda yashovchi har bir O’zbek O’zbekiston obrO’sini yuksaltirishga masgpul 
ekanligini tushuntirish;
- Mamlakatimizda yashovchi boshqa millat vakillari bilan hurmatga hurmat 
munosabatida bo’lish, O’zbek tili to’g’risidagi qonunni O’zlashtirishlarida ularga
kO’maklashish, milliy va huquqiy cheklanishlardan holi bo’lish; 
-umuminsoniy qadriyatlar asosidagi axloqiy, estetik qarashlar ustuvorligini tahminlash, 
hech qanday mafkura, siyosiy qarashlar va nazarlarining ustun mavqealarni 
egallashlariga yo’l qO’ymaslik, zero hech qanday mafkura sO’nggi haqiqatni ifodalashga 
kafolat bera olmaydi;
- haqiqiy demokratiya kO’zgusi hisoblanuvchi kO’p partiyaviylik tartibotini joriy 
etishni qO’llab-quvvatlash, ayni chog’da davlat tuzumini, mavjud hokimiyatni zO’rlik va 
kuch bilan O’zgartirishni mO’ljallovchi O’zbekiston davlat suvereniteti, mamlakat 
yahlitligi va dahlsizligiga rahna soluvchi, milliy, diniy, irqiy, yohud, hududiy 
ayirmachilikka undovchi, mamlakat Konstitutsiyasiga xilof ish yurituvchi barcha 
partiyalar, uyushma, ijtimoiy harakatlar faoliyatlarini qathiyan cheklashni yoqlash. 
Ijtimoiy-madaniy sohalarda: 
- gumanizm g’oyalariga sadoqat, inson shaxsi va turmush tarzi bilan bog’liq masalalarda 
ijtimoiy himoya vositalarini keng qO’llash, shaxsning haq-huquqlari, insoniy g’ururi,or-
nomusini hurmatlash, inson huquqlari to’g’risidagi xalqaro Deklaratsiya talabalariga

---

rioya qilish ; 
- xalq mahnaviyati va angpanaviy axloqiy qarashlarini tiklash milliy merosni asrash, 
ehtiyot qilib avlodlarga yetkazish choralarini ko’rish, qadimiy tarixiy yodgorliklarni
tagpmirlash, O’zbekistonda asrlar davomida yaratilgan beqiyos sangpat asarlarini izlab 
topish va qaytarish chora tadbirlarini ko’rish. 
SHunday qilib, jamoatchilik fikri kishilarning u yoki bu hodisaga nisbatan bildirgan 
egptiroziy yoxud egptirofiy munosabatlari, taklif va istaklari jamlanmasidir. 
Amerikalik sotsiolog Uolter Lipmanning fikricha, jamoatchilik fikri kishilarning 
umumiy, jamoaviy manfaatlari ifodasidir. Angliyalik faylasuf Jon Lokk jamoatchilik 
fikri tahsir doirasini toraytirib tushuntirishga urinadi. Uning fikriga ko’ra, jamoatchilik 
fikri jamoa axloqiy qarashlarining ifodasidan boshqa narsa emas .
Atoqli frantsuz yozuvchisi va faylasufi Jak Marmontelh jamoatchilik fikriga katta 
baho berib kO’pchilik tamonidan ilgari suriluvchi g’oya va talablar mohiyat ehtiboriga 
ko’ra halollik va haqiqatdan iborat bo’lishini tagpkidlaydi hamda bu harakatga ijtimoiy 
tahsir qO’llashlarini har tamonlama kengaytirish lozimligini uqtiradi: «Har bir holatda 
uch asosga yahni halollik, haqiqat va foydalilik mezonlariga tayanish lozimdir», deb 
tahkidlangan. 
Ijtimoiy taraqqiyotning keyingi bosqichlarida, asosan XXI asrga kelib jamoatchilik 
fikrining yuzaga kelishi shakllanishi va amal qilishi jarayonlarida hamda uning tahsir 
qilishlarini kengayishida ilmiy bilimlar ishtiroki har tamonlama orta boshlaydi. Bu narsa 
xalqaro ppEkosanpp, ppGrinpispp singari uyushmalar faoliyatlarida ekologik muhitni 
saqlash borasida amalga oshirilayotgan xalqaro dasturlar yadro quroli sinovlarining tabiiy 
muhitga ko’rsatayotgan zararlarini asoslab ilgari surilayotgan ijtimoiy talablar 
planetamiz imkoniyatlari va resurslaridan xO’jasizlarcha foydalanishga qarshi 
harakatlarda yakqol ifodasini topmoqda. Zero, jamiyat hayotiga ilmiy bilimlar, fan 
yutuqlari tahsirining orta borishi ijtimoiy ongning insoniylashuvi tendentsiyasini 
kuchaytirishi tabiiydir .
Jamoa ahzolarining O’zaro munosabati nechog’lik mustahkam, beg’araz va tabiiy 
bo’lsa, jamoaviy fikr ham shunchalik hayotiy, kuchli va yaxlit mazmun kasb etadi. Ulug’ 
mutafakkir Ibn Sinonig fikricha, «O’zaro bog’liqlik va almashuv jarayonlarida insonlar 
bir-birlarini qandaydir muhtojlikdan holi etadilar. Buning uchun insonlar O’rtasida 
O’zaro kelishuv zarur bo’lib, bu kelishuv tufayli adolat qoidalari va qonunlari 
O’rnatiladi». Jamoatchilik fikrining shaxsga ishonch va umidi munosabati uni kishilar 
tashvishiga jonkuyar, beva-bechora, yetim-esirlarga mehribon, xalq taqdiriga hamda 
ijtimoiy kuch sifatida shakllanishiga imkon tug’diradi. Jamoatchilik fikrining 
shakllanishiga ommaviy axborot vositalarining radio televidenie, jamoat tashkilotlarining
faoliyatlari kuchli tahsir ko’rsatadi.
Islom dunyosida fikr almashuv masalasiga jiddiy ehtibor qilinib, bu omil insonlarni 
nafaqat O’zaro jipslashtirish, balki ularning haqiqatni anglashga va pirovardida esa 
xalqqa yaqinlashtiruvchi vosita ekanligi uqtiriladi. Tasavvufning buyuk namoyondasi