T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ arkeoloji (klasiK arkeoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
İyonya’da doğan felsefe, Anadolu’lu düşünürlerce yalnız batı kolonilerine- İtalya- değil ama kıta Yunanistan’a da getirildi. Atina’yı felsefe alanında harekete geçiren 217 de Klazomenai’lı Anaksagoras’tır (İ.Ö 500-428) 218 . Anaksagoras görünüşteki çeşitliliği, nesnelerin algıda sergiledikleri zengin nitelikleri görünüşten daha derin bir düzeydeki yalın ilkelere indirgemek yerine gerçek bir çeşitlilik olarak onaylıyor. Ona göre; algıyla kavradığımız evrende ne kadar değişik türde ve nitelikte varlık varsa o sayıda açıklayıcı ilke ya da öge vardır 219 . O, maddeden ona hareket veren ve hükmeden kımıldatıcı gücü, “nus”u (ruh ve akıl) ayırmıştır 220 . Platon’dan öğrendiğimize göre; genç Perikles, Anaksagoras’ın öğrencisi oldu. Bu ilişki, daha sonra felsefeciyi sıkıntıya düşürdü. Perikles’in siyasi karşıtları tarafından mahkemeye çıkarıldı 221 . Dine karşı gelmekle -güneşin kızgın bir maden külçesi olduğunu söylüyordu 222 - suçlanıyordu. Büyük bir olasılıkla Perikles’in kendisi tarafından hapisten kaçırıldı ve Miletos’un kolonisi Lampsakos’a yerleşti 223 . 217 Kranz 1984, 143 218 Speake 1994, 32 219 Denkel 1998, 47 220 Kranz 1984, 143 221 Copleston 1997a, 58 222 Kranz 1984, 145 223 Copleston 1997a, 59 64 Akragas’lı Empedokles’e (İ.Ö 492-432) 224 göre; temel düzeyde varlık, Yunan düşüncesinin eskiden beri benimsediği dört ögeden oluşur 225 . Toprak, hava, ateş, su. Bunların değişik oranlarda biraraya gelmesinden, görünüş ya da yüzeydeki varlıklar ve onların çeşitli nitelikleri oluşur. İlginç olan nokta; Empedokles’in, bu dört elementi geleneksel tanrılarla tanımlamış 226 olmasıdır: “Önce herşeyin dört kökenini duy: Parlayan Zeus, canlılık veren Hera, Aidoneus ve ölümlü insanların kaynaklarını gözyaşlarından oluşan suyla dolduran Nestis” 227 . Empedokles’in öğretilerini biçimlendirdiği ve yaydığı Yunan batısında, buradaki yerli -dini- geleneklerle, bölgeye Asya’nın kıyı bölgelerinden ve Anadolu’dan gelen göçmenlerin getirdiği geleneklerin birleştiğini vurgulamak gerekir. Herodot, Foçalı’ların (Fokaia) batıdaki Velia’ya olan göçleri sırasında, tapınma nesnelerini ve dini pratiklerini kendileriyle birlikte götürdüklerini vurgular. Velia’daki “Apollon Oulios” tapınımının yalnızca doğuya ve özellikle Anadolu’ya özgü olduğu, modern araştırmacılar tarafından vurgulanır 228 . Empedokles, “Arınmalar” manzumesinde, tanrı Apollun’u şöyle tanımlıyor: Donatılmış değildir uzuvları insan başıyla, Uzanmaz sırtından ayrılıp iki dal, Ne ayaklar, ne hızlı dizler, ne kıllı yerler, Sadece kutlu ve anlatılmaz zekâ vardır, 224 Speake 1994, 230 225 Denkel 1998, 43 226 Boardman, Griffin, Murray 1997, 113 227 Denkel 1998, 43 228 Kingsley 2002, 223 65 Hızlı düşünceleriyle bütün kosmosu dolaşır 229 . Empedokles’in efsanelerle karışmış yaşam öyküsünde de; kimi unsurlar, Anadolu’yla bağlantılıdır. Onun, insanlara cennete çıkmış olduğunu düşündürmek ve kendini bir tanrı gibi saydırmak için -ayağında tunç sandaletleriyle- Etna yanardağına atladığı anlatılır. Bu öyküde, Anadolu bağlamında bir özellik dikkati çeker. Mitolojide, titanlar arasında güneş soylulardan olan tanrıça Leto’nun kızkardeşi Asterie’dir. Onun Perses’ten olan kızı Hekate, Hesiodos’ta önemli yer tutar. Tanrıça, Anadolu kökenli ve Artemis’in belli bir niteliğini yansıtan, başka adla anılan tıpkısıdır. İ.Ö 5.yüzyıl Sicilya’sına ait sayılabilecek kaynaklardan edindiğimiz bilgilere göre; sihir sembolü tunç sandalettir. Yeraltı dünyasına girişin anahtarı. Anadolu’da antik Lagina kentinde bir Hekate tapınağı vardı. Hesiodos’un, Kymeli’lerle kıta Yunanistan’a göçen ataları bu kenttendi. Tapınımı, muhtemelen onlar yanlarında götürdü. Askra kasabası yakınında Thespiai’de tanrıçanın bir kültü vardı 230 . Empedokles’in öğretilerine değinirken kişiliğinin yalnız filozof olan yanını değil; dini ya da mistik yanını da vurgulamak gerekir. Zira o da, tıpkı Pythagoras ve Herakleitos gibi ruh göçü inancını benimsemişti. Şöyle diyor: “Onlarda (Altın Çağ’ın insanlarında) ne savaş tarısı vardı ne göğüs göğüse vuruşma, ne kral Zeus ne Kronos ne de Poseidon; yalnız sevgiydi kraliçe olan. El etek öperek, çeşitli armağanlar “kurbanlık” hayvan resimleri ve güzel kokulu merhemler sunarak, mürver çiçekleri ile kokulu günlükler adayarak çalışıyorlardı onu şenlendirmeye, bağış diye sapsarı 229 Kranz 1984, 106 230 Kingsley 2002, 284 66 balı döküyorlardı yere. Kirlenmiyordu orada tüyler ürpertici boğa kanıyla hiçbir sunak, çünkü cürümlerin en büyüğü sayılıyordu o zamanlar başka bir varlığın canını elinden almak ve soylu organlarını çiğneyip yutmak”. Başka bir ifadesi ise söyle: “Mümkün değildir yaklaştırmak tanrıyı bize ki onu gözle görüp elle tutabilelim böylece; ama bu yolda yer eder inanç insanın yüreğinde” 231 . Sokrates öncesi felsefenin son temsilcisi, atomcu öğretim kuramını benimseyen; Elea, Abdera ya da Miletos’lu 232 Leukippos (İ.Ö 490) 233 ile Sokrates’in çağdaşı olan, öğrencisi Abdera’lı ya da Teos’lu 234 Demokritos’tur (İ.Ö 460-370) 235 . Atomcu öğreti, varlığın sonsuz sayıda bölünemeyen parçalardan oluştuğu tezini savunur. Zaten, atom sözcüğü “a-tome” yani bölünmez demektir 236 . Atomcu teori Leukippos tarafından ortaya atıldıysa da; varlığın “Bir” olduğunu savunan Parmenides’in öğrencisi Samos’lu Melissos (İ.Ö 5.yüzyıl ortası) 237 , Bir’in sonsuz olması gerektiğini öne sürerek 238 Atomcu kurama zemin hazırlamıştı. Ancak, Elea’nın Bir’i, Leukippos’ta sonsuz sayıda çoğaltılıp boyutça da göze görünmeyecek ölçüde küçültülmüştü. Zaten Leukippos ve Demokritos’a göre; atomlar usla kavranmak zorundadır. Demokritos; nesnelerin biçim, büyüklük, ağırlık, sertlik, devinme gibi niteliklerini doğrudan atomların nitelikleriyle açıklarken; renk, tat, sıcak, soğuk gibi 231 Capelle 1995, 216-218 232 Speake 1994, 214 233 Cevizci 1998, 47 234 Kranz 1994, 163 235 Capelle 1995, 145 236 Denkel 1998, 54 237 Speake 1994, 409 238 Denkel 1998, 40 67 Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|