T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ felsefe ve din biLİmleri (Dİnler tariHİ) anabiLİm dali

 
87
dharma (hareket), adharma (sükûnet) ve pudgala (madde)dır.
301
 Bazı kaynaklarda bu 
dört özelliğe bir de kala, yani zaman eklenmiştir.
302
 Mekân, dharma ve adharma, 
diğer şeylerin birbirleriyle ilişkisi için gerekli durumlardır.
303
  
Jiva, yani canlılık ise saf, renksiz, şeffaf bir enerjidir ve evrendeki bütün 
yaratıklarda, hayvan, bitki hatta taşlarda bile bulunan, içlerindeki berrak candır. 
Ancak Caynist öğretiye göre dünya, bir çeşit toz ya da kimyasal bir sıvının içine 
işlemiş olduğu jivalarla doludur ve bu bilinmeyen bir zamandan beri böyledir. 
Jivalar, böylece kendi doğal renklerini kaybedip başka renklere bulanırlar. Bu 
renkler, yapılan davranışlara göre kin, nefret ya da sevginin renkleri olabilir. Erdemli 
ve bencil olmayan davranışlar jivaya parlak ve daha açık renkler verir. İşte bu her 
şeye bulaşabilen bulanık madde, “karma”dır. Jivanın aldığı renge bağlı olarak oluşan 
karmanın miktarı ve rengi sonraki bedenlenmelerdeki durumu belirleyen 
faktördür.
304
 Caynizm’e göre karma, aynı zamanda jivanın ezeli olan pudgala 
atomları ile kirletilmesi sonucu, özelliklerini kaybetmesi olarak da ifade 
edilmektedir. Bütün bu bahsettiklerimize bakılacak olursa, Caynizm için karma 
kavramının, diğer Hint kökenli dinlerden daha farklı bir anlama geldiği anlaşılmış 
olur. Çünkü diğer Hint kökenli dinlerde karma, insanın yaptığı fiillerin sonucu olarak 
kendini gösteren bir şey iken; Caynizm’de daha önceden var olan bir madde olarak 
düşünülmektedir.
305
      
                                                 
301
 Jacobi, ERE, C. VII, s. 468; Budda, s. 126.  
302
 Yitik, “Caynizm”, s. 364; Ana Britannica, C. 5, s. 418. 
303
 Jacobi, ERE, C. VII, s. 468. 
304
 Mahony, ER, C. VIII, s. 264. 
305
 Yitik, “Caynizm”, s. 367. 

---

 
88
Caynizm’de zaman, dairesel bir döngü (kala) olarak kabul etmektedir. Kala ise 
kalpa adı verilen ve yinelenen dönemlere ayrılmaktadır. Her bir kalpanın iki evresi 
vardır ve bu evreler de altı çağa ayrılmaktadır.  İlk evre başarılı bir durumdan daha 
kötü bir duruma iniş safhasıdır.  İkinci evrede ise kötü gidişat iyiye gider ve tekrar 
yükseliş devri başlar. Caynizm’e göre, Mahavira ve ondan önceki Tirthankaralar da 
bu çağların belli dönemlerinde ortaya çıkarak insanlığa yol göstermişlerdir.
306
 
Caynizm, evrenin bir tanrı tarafından yaratılmış olduğunu kabul etmez. Evren, 
başlangıçsız ve sonsuzdur. Tanrıların da uzun ömürlü olanları vardır, ancak neticede 
hepsi ölümlüdür
307
 ve insanlar gibi karmaya bağlı olarak yeniden 
bedenlenmektedirler.
308
  
Caynizm’e göre yeniden bedenlenmeyi engellemek için çileci bir hayat son 
derece önemlidir. Caynist topluluğu, çileci bir hayat yaşayan erkek ve kadın keşişler 
ile normal hayatını sürdüren kadın ve erkekler olarak dört gruba ayrılmıştır.  İster 
manastırda yaşayan keşişler olsun, ister sıradan hayat yaşayan Caynistler olsun, hepsi 
Caynizm’in beş yasağına uymak zorundadır. Bu yasaklar kurtuluş anlayışı 
bölümünde incelenecektir.
309
 
 
          2- Caynizm’e Göre Ölüm ve Ölüm Sonrası 
Diğer Hint kökenli dinlerde olduğu gibi Caynizm’de de bir ahiret inancından 
söz edilememektedir. Bunun sebebi ise bilindiği gibi karma- tenasüh inancıdır. Bu 
inanca göre, canlı cansız her varlığın bir ruhu bulunmakta ve bu ruhlar karmalarına 
                                                 
306
 Colette Caillat, “Jainism”, The Encyclopedia of Religion (ER), C. VII, s. 510.  
307
 Sarıkçıoğlu, s. 150; Eliade, C. II, s. 98. 
308
 Tümer- Küçük, s. 73.
 
309
 Yitik, “Caynizm”, s. 368. 

---

 
89
bağlı olarak yeniden bedenlenmektedirler.
310
 Ancak Caynizm’e uyarak bu dinin 
gereklerini yerine getirenlerin ölümsüz olduğu kabul edilmektedir.
311
  
Caynizm’in âlemi üç bölgeye ayırdığını yukarıda belirtmiştik. Üç bölgenin 
ortasında dünyanın bulunduğu düşünülmektedir. Bilindiği gibi insanlar, hayvanlar v.s 
gibi canlılar dünyada yaşamaktadırlar. Üst âlem, çeşitli katmanlardan oluşmaktadır. 
Bu katlarda çeşitli tanrılar güçlerine göre yer almaktadırlar. Bu âlemin üstünde 
bulunan bölge ise kurtuluşa ulaşmış olanların ve Tirthankaraların bulunduğu 
bölgedir. Alt âlem ise cehennem olarak nitelendirilebilecek olan bölgedir. Bu bölge, 
cezayı hak edenlerin cezalarını çektikleri bölgedir.
312
 Caynizm’e göre yedi cehennem 
bulunduğu da ifade edilmektedir.
313
 Caynizm’in ölüm sonrası ile ilgili fikirlerine de 
kısaca değindikten sonra kurtuluş anlayışına geçebiliriz. 
 
               C) CAYNİZM’DE KURTULUŞ ANLAYIŞI VE 
                         KURTULUŞA GÖTÜREN YOLLAR 
Hint kökenli dinlerin hepsinde olduğu gibi Caynizm’de de kurtuluş, karma- 
tenasüh çemberinden kurtulmak anlamına gelmektedir. Ancak Caynizm, ruhun 
varlığını kabul etmesi ve kurtuluş için uyguladığı yöntem sebebiyle diğer Hint 
kökenli dinlerden kısmen farklı bir yapı sergilemektedir. Şimdi bu ayrıntıları 
incelemeye geçebiliriz. 
 
 
                                                 
310
 Eliade, C. II, s. 99. 
311
 Sarıkçıoğlu, s. 150; Tümer- Küçük, s. 73. 
312
 Sarıkçıoğlu, s. 150; Tümer- Küçük, s. 73. 
313
 Caillat, ER, C. VII, s. 510.  

---

 
90
          1- Caynizm’de Kurtuluş Anlayışı 
Caynizm için kurtuluş, yukarıda da belirttiğimiz gibi karma- tenasüh 
çemberinden sıyrılmak anlamına gelmektedir. Caynizm’e göre âlem, madde 
(pudgala) ve ruhtan (jiva) oluşmaktadır. Ruhların sayısı ise sonsuzdur. Bu çerçevede 
bitki ve taşlar dâhil her varlığın bir ruhu vardır. Bu ruhlar genel olarak iki gruba 
ayrılmaktadırlar. Bunlar; sıradan ruhlar (samsarin) ve kurtulmuş (mukta) ruhlardır. 
Sıradan ruhlar, dünyada yaşayan ve hala karma- tenasüh çemberinde dönüp duran 
ruhlardır. Özgür ruhlar ise tamamen temizlenmiş, göğün en üst katında ikamet 
etmekte olan, dünyevi meselelerle ilişkilerini kesmiş ve kurtuluşa ulaşmış ruhlardır. 
Kurtulmuş olan ruhlar, tamamen saf ve maddi karışımlardan uzak bir haldedir. 
Sıradan ruhlar ise tıpkı bir çantanın kumla dolu olması gibi, ince bir madde ile 
doludur. İnce madde, ruhu karmaya bulaştırır.
314
 Karmaya bulaşan ruhlar, madde ile 
temas ederek özlerini kaybeder ve farklılaşmaya başlarlar. Böylece karmik birikimler 
oluşur ve bu da yeniden bedenlenmeleri beraberinde getirir. Ruhun maddeye 
bulaşmasının sebebi cehalet, yani avidyadır.
315
 Bu cehaleti ortadan kaldıracak olan 
şey ise bilgidir.
316
 
Yukarıda belirttiklerimize dayanarak, Caynizm için kurtuluşun, ruhun 
maddeden sıyrılarak öz haline dönmesi ve böylece karmanın sona ermesi anlamına 
geldiğini söyleyebiliriz. Şimdi bu kurtuluşun nasıl elde edilebileceğini incelemeye 
geçeceğiz. 
 
                                                 
314
 Jacobi, ERE, C. VII, s. 468- 469; Tümer- Küçük, s. 72. 
315
 Yitik, Hint Dinleri, s. 8; Yitik, “Caynizm”, s. 364. 
316
 Mahony, ER, C. VIII, s. 265. 

---