T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ felsefe ve din biLİmleri (Dİnler tariHİ) anabiLİm dali

 
83
gurulara tanrısal bir yer verilmektedir. Guru, müridini yetiştirip olgunlaştırır, ona 
kutsal metinlerin gizli anlamlarını açıklar ve çok özel mantrayı  öğretir. Mürit de 
guruya kesin olarak inanmalıdır. Ayrıca guruya tapınmak, Buda’ya tapınmaktan daha 
üstün bir davranış olarak kabul edilmektedir.
293
   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                 
293
 Eliade, C. III, s. 308. 
 

---

                                             III. BÖLÜM      
                       CAYNİZM’DE KURTULUŞ 
Caynizm, M.Ö. 6. yüzyılda ortaya çıkmış bir başka Hint kökenli dindir. 
Caynizm ismi, kurucusuna nispetle bu dine verilen bir isimdir. Bu öğreti, Budizm ile 
aynı zamanda ortaya çıkması ve hemen hemen aynı ilkeleri savunmasıyla dikkati 
çekmektedir. Caynizm’in kurucusu Vardhamana, M.Ö. 540’lı  yıllarda Kuzey 
Hindistan’da bugün Bihar’da bulunan Patna yakınlarındaki Vaisali’de, Buda gibi 
kşatriya kastına mensup bir ailede dünyaya gelmiştir. Vardhamana’nın hayat 
hikâyesi de Buda’nın hayat hikâyesine çok benzemektedir. Vardhamana da kendisi 
gibi soylu bir aileye mensup bir kızla evlenir ve bir çocuk sahibi olur. Otuz yaşına 
geldiğinde anne ve babasını arka arkaya kaybeden Vardhamana, bu olaydan çok 
etkilenir ve ailesini, malını mülkünü terk ederek bir çileci gezgin hayatı yaşamaya 
başlar. O, bundan bir yıl sonra üzerindeki giysileri de çıkarıp tamamen çıplak 
dolaşmaya başlar ve on üç yılı böyle geçirir. Bu süre sonunda bir nehrin kenarındaki 
sala ağacının altına oturan Vardhamana, uzun bir zikrin ardından aydınlanmaya erişir 
ve “Cina” (muzaffer, fatih) olur. Ona verilen diğer isimler “Mahavira” (büyük 
kahraman) ve “Tirthankara” (geçit yapan, yol açan)dır. Vardhamana, otuz yıl 
boyunca öğretisini yaydıktan sonra M.Ö. 470’li yıllarda bugünkü Patna’da ölüm 
orucu sonucu nirvanaya erişir.
294
  
                                                 
294
 Mahavira’nın doğum ve ölüm tarihleri konusunda Buda’nınkinde olduğu gibi farklı bilgiler vardır. 
Eliade, C. II, s. 97-98; Yurtaydın- Dağ, s. 129; Sarıkçıoğlu, s. 149; Ali İhsan Yitik, “Caynizm”, 
Yaşayan Dünya Dinleri, Ankara 2007, s. 358-359; Hermann Jacobi, “Jainism”, Encyclopedia of 
Religion and Ethics (ERE), C. VII, s. 467; “Caynacılık”, Ana Britannica, İstanbul 1987, C. 5, s. 418. 

---

 
85
Caynizm’in Vardhamana ile başlamadığı, bu öğretinin çok daha eskilere 
dayandığı, Caynistler tarafından ileri sürülen bir iddiadır. Vardhamana’ya verilen 
unvanlardan biri olan Tirthankara, Caynizm’in daha önceki ruhani rehberlerine 
verilmiş olan bir unvandır. Bu bağlamda Mahavira, yirmi dördüncü ve sonuncu 
Tirthankaradır.
295
 Tirthankaralar’ın insanlara yardımcı olmak ve yol göstermek 
amacıyla sıkıntılı ve zor dönemlerde ortaya çıktıklarına inanılmaktadır.
296
 Bunlardan 
en önemlisi yirmi üçüncü Tirthankara olan Parsva’dır. Yirmi birinci Tirthankara’ya 
kadar olanların ise tarihi bir gerçekliklerinin olup olmadığı konusu tartışmalıdır.
297
   
 
A)
 
CAYNİZM’DE KURTULUŞ İFADE EDEN KAVRAMLAR 
Diğer Hint kökenli dinlerde olduğu gibi Caynizm’de de karma- tenasüh inancı 
ve buna bağlı olarak bir kurtuluş fikri vardır. Caynizm için kurtuluş, ruhun maddenin 
boyunduruğundan kurtulması demektir. Bu durum, Hinduizm’deki mokşa ile aynı 
anlama gelen mukti ve Budizm’de kullanılan nirvana kelimeleriyle ifade 
edilmektedir. Şimdi muktinin Caynizm’deki anlamını incelemeye geçebiliriz. 
 
         1- MUKTİ  
Muktinin mokşa ile eş anlamlı olduğunu yukarıda belirtmiştik. Mokşa ise 
karma- tenasüh çemberinden kurtulmak ve bir daha yeniden doğumun konusu 
olmamak demektir. Genel olarak muktiyi böyle tanımlasak da Caynizm için kurtuluş 
biraz daha farklıdır. Caynizm, her şeyi madde ve ruhtan ibaret görmekte, kurtuluşun 
                                                 
295
 Eliade, C. II, s. 97. 
296
 Yitik, “Caynizm”, s. 359. 
297
 Yitik, “Caynizm”, s. 359; Ana Britannica, C. 5, s. 418. 

---

 
86
ise ruhun maddeden arınarak öz halini bulması ile gerçekleşeceğini 
savunmaktadır.
298
  
Caynizm’de nihai kurtuluş, “kevalajnana” kavramıyla da ifade edilmektedir. 
Bu kavram, karmanın engellerinden kurtulmuş bilgi anlamına gelmektedir.
299
 Bu 
kavrama bağlı olarak, şeyleri bütün nitelikleri ile bilen kişiye de “kevalin” (eren) adı 
verilmektedir. Bu kavram, Hinduizm’deki “jivanmukti” kelimesinin Caynizm’deki 
karşılığını oluşturmakta ve hayattayken kurtuluşa ulaşmış kişi anlamına 
gelmektedir.
300
 
    
      
                       B) CAYNİZM’E GÖRE DÜNYA HAYATI,  
                                 ÖLÜM VE ÖLÜM SONRASI   
 
 
 Diğer Hint kökenli dinler gibi Caynizm de karma- tenasüh inancını kabul 
etmektedir. Bu inanca göre, kişinin karması, yani dünya hayatında yaptığı iyi veya 
kötü fiiller, daha sonraki bedenlenmesindeki durumunu belirlemektedir. Ancak 
kurtuluşa ulaşmış ruhlar yeniden bedenlenmenin konusu olmazlar.  Caynizm, bu 
kurtuluşu elde etmek isteyen insanın kendisini dünya hayatına fazla kaptırmaması 
gerektiğini vurgulamaktadır. Bu bağlamda aşırı çileci bir yaşam ve meditasyon bu 
din için son derece önemlidir. 
1-
 
Caynizm’e Göre Dünya Hayatı 
Caynizm, canlı (jiva) ve cansız (ajiva) olmak üzere iki ana unsur kabul 
etmektedir. Ajiva da kendi içinde dört bölüme ayrılmaktadır. Bunlar, akaşa (mekân), 
                                                 
298
 Yurtaydın- Dağ, s. 131; Eliade, C. II, s. 99 
299
 Clothey, s. 40. 
300
 Yitik, “Caynizm”, s. 365; Sarıkçıoğlu, s. 152. 

---