T. C. Marmara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ İlahiyat anabiLİm dali
Yüklə 8,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
93 Rus dilleri konuşan” halkların hıristiyanlaştırılması ile ilgili ne metropolit, ne de Çar’ın herhangi bir açıklama yaptıklarına dair kaynaklarda yer alan bir bilgi yoktur. Vaftizin devlet tarafından bir strateji olarak savaş anında dile getirilmemesi, bölgede Rus yanlılarına sempatik görünme amacını taşıdığı açıktır. Zira vaftizin açıkça dile getirilmesi Moskova ile “Dağlı Çeremiş ve Marilerin” arasındaki ilişkiyi daha da bozabilirdi. Moskova, Kazan üzerinde sadece askeri üstünlük değil, diplomatik açıdan da Rus devleti daha başarılı olmuştur. Kroniklerde yer alan IV. İvan’ın sözlerinde Kazan bölgesindeki halkların vaftiz edilmesi ile ilgili tek kelime yoktur. İlk defa IV. İvan, Kazan Hanlığındaki halkların vaftiz edilmesi gerektiğini, 1552 yılının Ekim ayının sonunda sefer dönüşünde yapmıştır. IV. İvan ruhânilere yaptığı konuşmasında şöyle demiştir: “Tanrı bizi kurtuluş yoluna sevk etsin, bizi düşmanlardan korusun! Kazan şehrinde hıristiyanlığı hâkim kılsın ve vefasızlara gerçek hıristiyanlık kanunlarını öğretsin...” 334 Kazan Hanlığının zaptı ile ilgili 1547 ile Ekim 1552 yılları arasında Metropolit Makariy’in yaptığı 3 konuşma bilinmektedir. Çar, kendisinden Sviyajsk şehrinin inşası için hayır duasını isteyince, metropolit ona “Kazan’daki Rus esirlerini kurtarması gerektiğini” hatırlatmıştır. 335 1552 yılının Mayıs, Haziran ve Eylül aylarında Çar’a gönderdiği mektuplarda da Metropolit Kazan halklarının vaftiz edilmesi ile ilgili hiçbir satır yazmamıştır. Ancak Çar ruhban sınıfına Kazan halklarının vaftiz edilmesi gerektiği konusunda bir açıklama yapınca, Metropolit de 29 Ekim 1552 tarihinde “Bu bölgenin ve orada yaşayan halkların hıristiyanlıkla aydınlanması gerektiğini” dile getirmiştir. 336 Bu konuda hazırladıkları program, “o gün” yerine getirilecek bir program olmayıp, geleceğe yönelik idi. Çar ve Metropolit bu işe çok hesaplı ve tedbirli politikacılar gibi yaklaşmışlardır. Moskova iktidarının ilk yıllardaki faaliyetlerini inceleyen kaynaklar, bu programı uygulamaya yönelik hükûmetin aktif hareket ettiğine dair herhangi bir “ize” rastlamamıştır. 337 334 PSRL, C. XIII., Bölüm I., s. 225. 335 Mojarovskiy, İzlojenie.., s. 7-8. 336 PSRL, C. XIII., Bölüm I., s. 225. 337 Makarov, a.g.e., s. 26 94 1552–1557 yılları arasındaki isyanlar askeri yöntemlerle çözülemeyeceği gerçeği Çar ile Metropolitin hıristiyanlaştırma politikasına yönelmesini hızlandırmıştır. Ülkede tek din hâkim kılınarak, hıristiyanlaştırma merkezileştirme ve Rus devletini sağlamlaştırma konusunda bir araç haline getirilmiştir. 338 Devlet ve Kilisenin bu faaliyetleri reformlarla aynı zamana (1550’ler) denk geldiği için hıristiyanlaştırma kilise (dinî) reformlarının devamı olarak kabul edilmektedir. Hıristiyanlaştırmanın başlangıç tarihi olarak Arhiyepiskop Guriy başkanlığında Kazan yeparhiyasının açılışına dair kararın alınış tarihi (3 Şubat 1555) sayılmaktadır. Payen (pagan) halklarının, yani Çuvaş, Mari, Mordva, Udmurdların hıristiyanlaştırılmasının en son safhası ise 1760’lara rastlamaktadır. Ancak müslümanlar üzerindeki proje tamamen formalite karakterini taşımaktadır, zira müslüman Tatarların hıristiyanlaştırılması pratikte hiç mümkün olmamıştır. 339 Çuvaş tarihçi Makarov, XVI ve XVII. yüzyıllardaki Rus emperyal siyasetinin ve tabiatıyla misyonerliğin paganlar üzerindeki etkisini kabul eder ve şunları söyler: “XVI ve XVIII. yüzyıllarda Çuvaş, Mari, Mordva ve Udmurdların paganizmi, politeizmin gelişmiş şeklidir. Tanrı ideası aşamalarla tarif edilir ve en üstte Yüce Tanrı yer almaktadır. Etnograflar onların politeizminde, islam ve hıristiyanlıkta karakteristik olan monoteizmin özelliklerinin bulunduğunu ileri sürmektedirler. Söz konusu paganizm, çok tabakalı olup sınıflara bölünen topluluklar için geçerli olan Tanrıların hiyerarşisi yanında gelenek ve eski inanç tabakaları da bulunmaktadır. Fakat XVI. yüzyıl ortalarında İdil boyu paganları islam ve hıristiyanlığın gelişmesi karşısında kendilerin koruyamamıştır. “Dünya” dinlerinin (budizm, hıristiyanlık ve islam) ortaya çıkmasıyla milli dinlerin sınırları daralmış ve giderek onlar etnik kılıklarını kaybederek “dünya” dinlerinden biriyle birleşmişlerdir. Bundan dolayıdır ki, İdil boylarındaki paganizme mensup olan halklar hıristiyanlaşmaya müsait olmuşlardır. Buna rağmen onların hıristiyanlaştırılması bile birkaç yüzyıl sürmüştür. Aynı metodoloji İdil 338 Makarov, a.g.e., s. 26 339 Sovyet dönemi araştırmacıları hıristiyanlaştırma sürecinin başarısızlığını 3 nedenle açıklamaktadırlar 1. Hükûmet ve kilise tarafından zorla yürütülen hıristiyanlaştırma politikası sonucunda, hem çok Tanrı’ya inanan halklar, hem de müslümanlar, hıristiyanlığı, temelinde feodalite ve toprak kölelik sisteminin yarattığı bir din olarak algılamışlar ve bu sistem için karşı çıkmışlardır. 2. Misyonerlik propagandası bu halkların bilmedikleri Rus dilinde yapılmıştır. Bu da hıristiyanlığın yayılmasını engellemiştir. 3. Diğer halklara göre sayıca fazla olan Tatarlar hıristiyanlaştırmaya karşı güçlü bir mukavemet göstermişlerdir. (Geniş bilgi için bakınız Makarov, a. g. e., s. 30-35) 95 boylarındaki müslüman Tatarların hıristiyanlaştırılması için de geçerlidir. Müslüman Tatarlar için islam, bilinçlerine işlenen bir dindi. Onların günlük hayatları şeriat kanunlarına göre düzenlenmişti. Sınıflar arası sosyo-ekonomik ve politik ilişkileri kutsallaştıran hıristiyanlık, islam karşısında paganlıkta olduğu gibi avantajlı değildir. İslam ilahi kısmetin olduğunu ve Allah’ın herkesin önceden kaderini belirlendiğini savunmaktadır. Allah insanların bir kısmını adil hayata ve gelecekte üstün mutluluklara sevk ederek, bazılarını da kanunsuzluğa ve dolayısıyla ahirette azaplara sevk etmiştir. En önemlisi islamın inanç kurgusu basit ve anlaşılır olduğu için hıristiyanlığa karşı avantajlıdır. Tarih, hıristiyanlıkla islam arasındaki rekabette, islamın her zaman galip çıktığını göstermektedir. İslamın hâkim olduğu Akdeniz ülkelerinde (Kuzey Afrika, Mısır, Suriye, Küçük Asya) önceden hıristiyanlığın yaygın olduğunu daha sonra ise yerini islama terk ettiğini yazmaktadır. Kafkasya’da islamın yayılışına kadar halkların çoğu hıristiyandı (Çerkez, Kabardın, Acar, Abhaz ve Osetinlerin bir kısmı). Balkan yarımadasında da önceden hıristiyan olan Bulgar, Makedon, Boşnak ve Arnavutlar arasında islamı kabul edenler olmuştur. Toplu olarak, müslümanların hıristiyanlığa geçişine ise tarihte rastlanmamaktadır.” 340 Kazan yeparhiyasının açılışı 1555 yılında toplanan konseyde, hıristiyanlığı yayma ve kiliseye yeni rütbelerin getirilmesi konularıyla birlikte ele alınmıştır. Konseye katılan Çar, Büyük Knez, Metropolit Makariy ve devlet adamları ile kilise görevlileri Kazan’da hıristiyanlığı yaymaya ve bir başpiskoposluk açmaya karar vermişlerdir. Yeni açılacak yeparhiyaya Kazan ve çevresindeki bölgeler, Sviyajki ve Vasilsk şehirleri ile Vyatka bölgesi bağlanacaktır. 341 Kazan'ın istilâsı tamamlanır tamamlanmaz, St. Petersburg'da bulunan dinî idare merkezi Kazan'ı merkez yapmak üzere bir idari yapılanma kurmayı planlamıştır. Knez Şerbatov; bölgedeki birçok müslüman ve gayrı-müslim halkın Rus devletinin sadık birer vatandaşı olmalarına bu dinî yapılanma neticesinde Ortodoksluğu kabul etmeleriyle mümkün olabileceğini ifade etmektedir. 342 Knez Şerbatov dinî yeni istilâ edilen topraklarda dinî idare sisteminin kuruluşunu şöyle anlatmaktadır: “Çar İvan yeni 340 Makarov, a.g.e., s. 27-28 341 Mojarovskiy, İzlojenie, s. 10 342 Karamzin, İstoriya Gosudarstvo Rossiya, C. V, Bölüm I, s. 436. Yüklə 8,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|