TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

- 160 - 
pozğunluq  baş  verir,  fassiliozun  orqanizmə  ağır  patoloji  prosesləri  inkişaf  edərək  ürək,  qan  damar 
sisteminin  fəaliyyəti  də  pozulur  .Nəticədə  orqanizmin  maddələr  mübadiləsinin  iştirakını  tən-
zimləyən  eritrosit,  hemoqlobin  ,  kalsium  və  fosforun  miqdarı  aşağı  düşür.  Qaraciyərdə  proses  get-
diyindən  A,  B12  vitaminlərinin  əmələ  gəlməsi  zəifləyir.  Bütün  bunlar  hamısı  orqanizmin  müdafiə 
qabiliyyətini  zəiflədərək  immunitetin  pozulmasına  yol  açır  və  xəstəlik  ağır  forma  alır.  Orqanizmin 
müdafiə-baryer  xüsusiyyətləri  zəiflədiyindən  qaraciyər  böyüyərək  bərkiyib  və  kərpici  rəngə 
boyanır.  Qaraciyərin  parenximasını  kəsərkən  fassiliozun  sarı,  yaşılı  rəngə  çalan  preimaginal  forması 
müşahidə  olundu.  Döş  qəfəsinə  yaxın  nahiyyədə  boğazın  alt  tərəfində  maddələr  mübadiləsi 
pozğunluğundan  filtrat  yığışaraq  şişlərin  əmələ  gəlməsinə  və  iltihab  proseslərinin  yaranmasına 
səbəb  olur.  Müqayisə  olaraq  fassiliozla  yanaşı  həmin  ərazidə  5-6  aylıq    buzovların    mədə 
bağırsağında  digər    helmintlərin  görünməsi  sağlam  danalarla  müqayisədə  xəstə  buzovlarda 
orqanizmin  zəifləməsi,  fosforun  azalması  D  vitamininin  çatışmamazlıgı  müəyyən  olundu. 
Tərəfimizdən  müəyyən  olundu  ki,  istər  sestodoz,  trematodoz,  nematodozlar  zamanı  qanda 
elektrolitlərin  tərkibi  dəyişdiyindən  və  mikro  və  makro  elementlərin  assimilyasiya  və  disimilyasiya 
prosesləri  zəiflədiyindən  heyvanın  bütün  qidalanma  prosesi  zəifləyir  və  orqanizm  tədricən  məhv 
olmağa  doğru  yönəlir  . 
      Helmintozlar  zamanı  bir  çox  helmint  növlərinin  birgə  iştirak  etdiyi  müddətdə  digər  patogenetik  
hallarından  başqa, helmintlər  qanın  morfoloji  göstəricilərinə  də təsir  etmiş  olur  . (Cədvəl  1və2) 
           
 1-2  yaşa  qədər  iribuynuzlu  heyvanlarda  helmintlərin  qarışıq  halda  kəskin  yoluxması  zamanı  qanın 
morfoloji  göstəriciləri(Nematodirus  , xabertus  , Hemonxus  , Trixostrongilus) 
                                                     Cədvəl  1 
 
Cədvəl  2-  dən  görünür  ki,  15-  ci  gün  hemoqlobinin  miqdarı  3.1q/%,  30-  cu  günü  3.4q/%,  50-  ci 
günü  4.2q/%    və  eritrositlər  də  uyğun  olaraq  3.3q/%,  1012/l,  3.5  1012/l,  3.9  1012/l.  Nəzarət 
qrupunda  olan  heyvanlara  görə  bu göstəricilər  sağlam  heyvanlardan  aşağı  olmuşdur.   
 
 Cədvəl  2. 
 1,  2  yaşa  qədər  qarışıq  invaziya  ilə  yoluxmuş  cavan  iri  buynuzlu  heyvanlarda  leykositar  formulanın 
göstəriciləri. 
Qanın 
göstəriciləri 
№ 
      
Sağlam         
hey-lar 
                         Müayinə  günləri  (M+m) 
             Yoluxmanın  günləri 
Müalicədən  sonra 
 
15 gün 
30 gün 
50 gün 
30 gün 
60 gün 
Neytrofillər: 
cavan 
1-3 
0.1 
1 
1.6 
1.7 
0.7 
0.6 
Qanın 
göstəri
ciləri 
№ 
Nəzarət 
Qrupu 
heyvan 
                       Müayinə  günləri 
  Yoluxmanın  günləri 
 Müalicədən  sonra 
15-ci gün 
30-cu gün 
50-ci gün 
30-cu gün 
60-cı gün 
Hemoq
lobin 
q/% 
1-3 
5.4+0.1 
4.3+0.2 
3.7+0.2 
3.7+0.1 
4.3+0.1 
4.9+0.1 
1-3 
5.3+0.2 
4.2+0.2 
3.6+0.1 
3.5+0.2 
4.3+0.3 
4.9+0.2 
1-3 
5.0+0.3 
4.1+0.5 
3.8+0.2 
3.3+0.1 
4.2+0.1 
4.7+0.3 
 
Eritrosi
t 1012/l 
1-3 
5.0+013 
4.3+0.21 
3.8+0.32 
3.9+0.21 
4.5+0.20 
5.3+0.23 
1-3 
5.2+0.24 
3.8+0.37 
4.1+0.23 
4.3+0.13 
4.3+0.11 
5.4+0.12 
1-3 
5.5+0.23 
3.6+0.27 
4.2+0.21 
3.9+0.31 
4.5+0.33 
5.2+0.27 
 
Leykos
it  109/l   
1-3 
5.2+0.1 
5.7+0.1 
6.8+0.1 
7.5+0.1 
6.9+0.1 
6.0+0.1 
1-3 
5.2+0.2 
5.5+0.2 
7.0+0.1 
7.7+0.3 
6.8+0.1 
5.9+0.2 
1-3 
5.4+0.1 
5.5+0.3 
7.0+0.2 
7.7+0.2 
6.6+0.3 
5.6+0.1 

---

- 161 - 
Çöpvari 
Nüvəsi 
seqmentfari 
1-3 
23.1+0.1 
28.6+0.1 
30.3+0.2 
31+0.3 
26+0.1 
27+0.2 
1-3 
28.9+0.2 
36.1+0.2 
35.6+0.1 
36.2+0.2 
25.6+0.2 
20.0+0.1 
Bazofil 
1-3 
2.6+0.2 
5.0+0.3 
5.6+0.1 
5.8+0.3 
4.3+0.2 
4.8+0.1 
Eozinofil 
1-3 
3.5+0.1 
4.86+0.1 
4.93+0.2 
4+0.2 
4.7+0.1 
5.5+0.2 
Monosit 
1-3 
2.2+0.2 
2.93+0.2 
3+0.1 
3.3+0.3 
2.2+0.2 
3.1+0.1 
Limfosit 
3-1 
40.19+1 
36.40+0.1 
18.1+0.2 
17.3+0.1 
33.3+0.3 
32.7+0.1 
 
 
 
   
 
 
 
 
 
         Göstərilənlər  sübut  edir  ki,  eritrosit,  hemoqlobin,  leykositlərin  qarışıq  külli  miqdarda  helmintlərlə 
yoluxma  zamanı  15,  30,  50-  ci  günlərdə  patoloji  proseslərə  doğru  istiqamətə  yönəlir.  Vəziyyət 
orqanizmin  müdafiə  qabiliyyətinin  helmintlərə  qarşı  səfərbərlik  etməsi  müşahidə  olunub.  Nəticədə 
yerlərdə  patoloji  proseslərin  əmələ gəlməsi  ocaq halında  müşahidə  olunub. 
         Neytrofillərdə  isə  yoluxmanın  15,  30  və  50-  ci    günü  31.1%      52.1  %  miqdarın  artması  müşahidə 
olunur.   Çöpvari  neytrofillər  isə əksinə  azalmağa  başlayır. 
         Göstərilən  heyvanlar  albenlə  və  albendazolla  müalicədən  sonra  30  və  60-  cı  gündən  sonra  qanın 
göstəriciləri  təcrübə  qrupunda  olan  malların  qanın  göstəricilərinə  uyğunluğu  yaxınlaşmır  və  xəstəlik 
keçirən  heyvanlarda  qan göstəricilərin  bərpası  sağlamlarda  olduğu  kimi  alınmır  və fərqli  olur.   
         Göstərilənlər  sübut  edir  ki,  eritrosit,  hemoqlobin,  leykositlərin  qarışıq  külli  miqdarda  helmaziya 
zamanıintlərlə  yoluxma  zamanı  15,  30,  50-  ci  günlərdə  patoloji  proseslərə  doğru  istiqamətə  yönəlir. 
Vəziyyət  orqanizmin  müdafiə  qabiliyyətinin  helmintlərə  qarşı  səfərbərlik  etməsi  müşahidə  olunub. 
Nəticədə yerlərdə  patoloji  proseslərin  əmələ  gəlməsi  ocaq halında  müşahidə  olunub. 
Neytrofillərdə  isə yoluxmanın  15,  30 və 50-  ci  günü  31.1%   52.1  % miqdarın  artması  müşahidə  olunur. 
Çöpvari  neytrofillər  isə əksinə  azalmağa  başlayır. 
 
ƏDƏBİYYAT 
1.
 
Асадов  С.  М.    Гельминтофауна  жвачных  животных  СССР  и  ее  эколого  –  географический 
анализ.  – Изд. АН Азерб. ССР. Баку. 1960.  511с. 
2.
 
Кармалиев  P.C.  Гельминтозы  животных  Западного  Казахстана.  /  //  Ветеринария.  -  2006.  - 
№1. - С. 36-38.   
3.
 
Муромцев  А.  Б.  Основные  гельминтозы  жвачных  в  Калининградской  области 
(эпизоотология,  патогенез,  лечебно-профилактические  мероприятия)  Автореферат  диссертации 
на соискание  ученой  степени  доктора  ветеринарных  наук  Санкт-Петербург,  2009 
 
ABSTRACT 
 
                 Gastrointestinal 
helminths 
(B. 
Trigonocefalium, 
Haemonchus 
Contortus,                                            
Trichostrongylus, Nematodirus)  - Parasite Relationships  
 
Anthelmintic  treatment  of  animals  during  the  invasion  of  the  mixture  after  30  and  60  days  later, 
blood  parameters  of  the  experimental  group  to  the  adaptation  of  the  economic  costs  of  goods  and 
disease of the blood,  the blood  of animals  and different  data recovery  is not as  
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
         Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Tibb üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Malikəjdər 
İbrahimov 

---