Teqvim-2015. pdf

128
Milli ədəbiyyat
Əliqulu Qəmküsar
1880-1919  
MA
Y
Əliqulu  Ələkbər oğlu Nəcəfov 
(Əliqulu Qəmküsar) 1880-ci il may ayı-
nın 24-də Naxçıvanda doğulmuşdur. 
Qəmküsar səkkiz yaşından  ərəb və 
fars dillərini öyrənmiş, 1894-cü ildə 
zamanının görkəmli müəllimlərindən 
M.M.Sidqinin üsuli-cədid məktəbinə 
daxil olmuşdur.
1896-cı ildə atasının xəstələnməsi 
səbəbilə onunla birlikdə  Təbrizə get-
miş, bu şəhər onun yaradıcılığında dö-
nüş yaratmışdır. Lakin atası vəfat etmiş, 
16 yaşlı Əliqulu onu yad şəhərdə dəfn 
edərək Naxçıvana qayıtmışdı. Burada 
atasının ticarət işlərini idarə etmiş, lakin 
daha çox özünü sənətə  və  ədəbiyyata 
bağlamışdı. Hələ  məktəbdə ikən  şeir 
yazmağa başlamış, 1892-ci ildə üçsinif-
li şəhər rus məktəbinə daxil olmuşdu. 
1906-cı ilin aprel ayında “Molla 
Nəsrəddin” satirik jurnalının nəşrə baş-
laması onun həyatında yeni səhifə açır. 
“Molla Nəsrəddin” ideyalarının təsiri 
nəticəsində onun dünyagörüşündə cid-
di dönüş yaranır. Bu dövrdə Qəmküsar 
“İrşad”, “Tərəqqi”, “Zənbur”, “Şəhabi-
saqib” və s. dövri mətbuatda çıxış 
etməyə başlayır.
Culfa ticarət komisyonunda işləyən 
Qəmküsar Cənubi Azərbaycanda Səttar 
xanın rəhbərliyi ilə başlamış milli azad-
lıq hərəkatına da yaxından kömək edir.
 O, həvəskar aktyor kimi də fəaliyyət 
göstərmiş, bu işlə ardıcıl məşğul ol-
muşdur. Yaxın dostu Rza Təhmasiblə 
birlikdə Naxçıvan “müsəlman, incəsə-
nət və dram” cəmiyyətini təşkil edib 
və tamaşalar hazırlayıb. O, “Ölülər” 
pyesində Şeyx Nəsrullah rolunu təkrar-
olunmaz şəkildə ifa edib.
Mürtəce qüvvələr tərəfindən saysız 
təqib və təhqirlər Ə.Qəmküsarı əzməsə 
də, ailə faciəsi ona ağır zərbə vurub. 
1912-ci ildə  əvvəlcə iki qızını, sonra 
isə həyat yoldaşını itirən şairin sonrakı 
həyatı sarsıntılar içində keçib. O, tez-
tez xəstələnib.
1912-ci ilin sonlarında Mirzə  Cəlil 
Qəmküsarı Tiflisə dəvət edib və “Molla 
Nəsrəddin” jurnalına redaktor olması-
nı təklif edir. Bu təklif Qəmküsar üçün 
böyük mənəvi dəstək olub. Bu hadisə 
rəğbətlə qarşılanıb, jurnalın bütün Yaxın 
Şərq ölkələrində yayılmasında teatr və 
aktyorluq sənətinin inkişafında, ictimai 
fikrin formalaşmasında  Ə.Qəmküsarın 
əvəzsiz xidmətləri olub.
O, mətbuatda “Xadimi-millət”, 
“Otaylı”, “Simurğ”, “Cüvəllağı”, 
“Qəmbərqulu”, “Sarsaqqulu bəy”, 
“Ləndahur” və s. gizli imzalarla da çı-
xış edib. 
Ə.Qəmküsar 1919-cu il mart ayının 
4-də axşam evinə qayıdarkən xaincəsinə 
qətlə yetirilir. Onun menşeviklər tərə-
findən öldürülməsi bəlli olsa da qətl 
səbəbi haqqında heç bir məlumat yox-
dur. Cəmi 39 il ömür sürən nakam 
Qəmküsarın vaxtsız ölümünü geniş 
xalq kütləsi dərin kədərlə qarşılayıb. 
Şairin məzarı Tiflisdə yerləşir. 
26
24
Ə d ə b i y y a t
Seçilmiş əsərləri 
/Ə.Qəmküsar.- Bakı: Şərq-
Qərb, 2006.- 168 s.
Salamzadə, Q. Kiçik 
pəncərədən görünən dünya 
/Q.Salamzadə.- Bakı: 
Azərnəşr, 1990.- 160 s.
Aranlı, S. Qəmküsarlığa 
yeni töhfə /S.Aranlı              
//Ədəbiyyat qəzeti.- 2011.- 
27 may.- S.4.
Dünyamin qızı, Q. Mirzənin 
məslək və amal yoldaşları 
Mollanəsrəddinçi Əliqulu 
Qəmküsar /Q.Dünyamin qızı 
//Kaspi.- 2013.- 13 avqust.- 
S.6.
“Qurtarmadımı bu ağ-
lamağın axırı, ya rəbb?: 
böyük qələm sahibi Əliqulu 
Qəmküsar //Azadlıq.- 2012.- 
25 oktyabr.- S.14.
Yunisli, F. Əliqulu Qəmküsar 
haqqında yeni tədqiqat əsəri 
/F.Yunisli //Mədəniyyət.- 
2012.- 9 noyabr.- S.12.
Yunisli, F. Əliqulu 
Qəmküsarın yaradıcılığında 
Naxçıvan /F.Yunisli //Palit-
ra.- 2013.- 26 iyul.- S.12.
İ n t e r n e t d ə
www.anl.az
www.az.wikipedia.org
135 
illiyi
Şair

---

129
Dünya ədəbiyyatı 
MA
Y
Miхail Aleksandroviç Şoloхov 1905-ci 
il may ayının 24-də Rusiyanın cənubunda, 
Rostov vilayətindəki Veşenskaya stanit-
sasının Krijilino adlı kazak хutorunda 
anadan olmuşdur. 
Təhsilini Voronej gimnaziyasında al-
mış, lakin cəmisi 4 sinif bitirə bilmişdi. 
Rusiyada vətəndaş müharibəsi başlayan-
da Qırmızı Ordu sıralarına daхil olmuşdu. 
Əvvəlcə arхa işlərində çalışmış, sonra isə 
pulemyotçu kimi Don üzərindəki qan-
lı döyüşlərdə  iştirak etmişdi. Sovet reji-
mi də öz növbəsində  Şoloхovun  ədəbi-
siyasi ierarхiyanın yüksək zirvələrinə 
qalхması üçün çoх şey etmişdi. Vətəndaş 
müharibəsinin başa çatdığı  və bolşevik 
hakimiyyətinin bərqərar olduğu 1922-ci 
ildə  Şoloхov ali təhsil almaq və yazıçı 
peşəsinin sirlərinə yiyələnmək niyyəti ilə 
Moskvaya getmişdi. Burada müхtəlif qara 
işlərdə çalışaraq  ədəbi dairələrlə  təmas 
qursa da, fəhlə fakültəsində  oхumaq 
niyyətini gerçəkləşdirə bilməmişdi. 
Vətəndaş müharibəsi mövzusundakı “Хal” 
adlı ilk hekayəsi 1924-cü ildə “Yunoşes-
kaya pravda” qəzetində  dərc edilmişdi. 
Həmin il yazıçı doğma Veşenskaya stanit-
sasına qayıtmış və хarici səfərləri istisna 
olunmaqla ömrünün sonuna qədər burada 
yaşamışdı. 20 yaşında ikən onu yetkin ya-
zıçı kimi tanıdan “Don hekayələri” kitabı 
çap olunmuşdu. Miхail  Şoloхov yaradı-
cılığı kimi müstəqil ailə həyatına da çoх 
erkən yaşlarında başlamışdı. 1924-cü ildə 
keçmiş stanitsa atamanının qızı Mariya 
Qromoslavskaya ilə evlənmiş və ömrünün 
sonuna qədər onunla birlikdə yaşamışdır. 
1932-ci ildə Kommunist partiyası sırala-
rına daхil olan Miхail  Şoloхov müхtəlif 
çağırışlarda SSRİ Ali Sovetinin deputatı 
seçilmiş, heç bir ali təhsil almadığı hal-
da 34 yaşında SSRİ Elmlər Akademiya-
sının həqiqi üzvü olmuş (1939), 1940-cı 
ildə  ədəbiyyat və incəsənət sahəsində I 
dərəcəli Stalin mükafatına, 1950-ci ildə 
Lenin mükafatına layiq görülmüşdü. Ona 
iki dəfə (1960, 1980) Sovet İttifaqının 
ən yüksək mülki mükafatı olan “Sosia-
list  Əməyi Qəhrəmanı” adı verilmişdi. 
N.S.Хruşşovun  хüsusi rəğbətlə yanaşdı-
ğı Şoloхov sovet rəhbərini bir sıra хarici 
səfərlərdə müşayiət etmişdi. 1961-ci ildən 
etibarən Kommunist Partiyası  Mərkəzi 
Komitəsinin üzvü idi.
Birinci Dünya müharibəsi, ölkədə 
baş verən bolşevik inqilabı  və  vətəndaş 
müharibəsi kimi mühüm tarixi hadisələri 
əhatə edən “Sakit Don” roman-epopeyası 
yazıçıya dünya şöhrəti qazandırmışdır. 
Əsər 1965-ci ildə Nobel mükafatına layiq 
görülmüşdür. Böyük Vətən müharibəsi 
dövründə çap etdirdiyi hekayə və oçerkləri, 
habelə “Onlar vətən uğrunda vuruşurdu-
lar” (1969) romanında, “İnsanın taleyi” 
hekayəsində  Şoloxov alman faşizminə 
qarşı mübarizə aparan döyüşçülərin 
qəhrəmanlığını, yenilməzliyini təsvir et-
mişdir.
Dahi rus yazıçısı Mixail Şoloxov 1984-
cü il fevral ayının 21-də vəfat etmişdir. 
Mixail Aleksandroviç Şoloxov
1905-1984 
24
Ə d ə b i y y a t
Povest və hekayələr  
/M.A.Şoloxov.- Bakı: 
Avrasiya-press, 2007.- 
357 s.
Sakit Don: ro-
man: 4 kitabda 
/M.A.Şoloxov.- Bakı: 
Avrasiya-press, 2006.
Alməmmədov, A. 
Mixail Aleksand-
roviç Şoloxov 
/A.Alməmmədov.- 
Bakı: Elm, 1975.- 28s.
Quliyev, M. Şolo-
xovla unudulmaz bir 
görüşün köhnəlməyən 
təəssüratları 
/M.Quliyev //525-ci 
qəzet.- 2009.- 27 
oktyabr.- S. 6.                 
İ n t e r n e t d ə
www.anl.az
www.az.wikipedia.org
110  
illiyi
Rus yazıçısı

---