Tərtibçidən
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat siyahısı
33
dərin məhəbbət ifadə edilmişdir. İnsandakı səmimilik, təbiilik, canlılıq və obrazlılıq Məhsətini dövrünün ən mütərəqqi görüşlü yazıçılarından biri kimi qiymətləndirməyə haqq qazandırır. Məhsəti Gəncəvinin şeirlərində insan gözəlliyinin, hisslərinin belə geniş təsvir edilməsi təsadüfüi hal olmayıb şairənin həyata bağlılığını, humanizmini göstərən cəhətlərdir. Səmimi duyğuların, canlı, real insan münasibətlərinin ifadəsi olan bu rübailərdə gülümsəyən həyat indi də bizə doğma və tanışdır. İnsanı, onun istəklərini çox təbii şəkildə yaradan şairənin rübailəri poeziyasının poetik təsdiqidir. Məhsətinin lirik qəhrəmanı məhz dövrün mənəvi buxovlarından azad olmuş insandır. Şairənin rübailərində insanın psixologiyası çox təbii və inandırıcı əks olunur. Psixoloji cəhətdən şeir o qədər məharətlə qurulmuşdur ki, həsrət və düşüncə məngənəsində sıxılan aşiqin əhvali – ruhiyyəsi haqqında oxucuda aydın təsəvvür yaradır. I Aparıcı: Məhsətinin rübailərinin qəhrəmanı Məcnunun müasiridir. Məhsətinin əldə olan əsərləri içərisində sırf ictimai – siyasi, əxlaqi, fəlsəfi məzmunlu şeirlər az olsa da, onun bir çox şeirlərində həyata, cəmiyyətə və insana dərin humanist münasibətin ifadəsini görmək mümkündür. Məhsətinin rübailəri içərisində ayrı-ayrı peşə sahiblərinin tərənnümünə həsr olunmuş bir sıra şeirlər də vardır. Sənət və peşə sahiblərinin ədəbiyyata gətirilməsi, onların əməyinin hər hansı şəkildə olursa-olsun tərənnüm olunması humanizmin, eləcə də intibahın təzahür formalarından biri sayılmışdır. Məhsəti rübailərində sadə zəhmət adamlarına məhəbbət bəsləyir. Bu məhəbbət əməkçi insana, şəhər sənətkarlarına olan rəğbətin bədii əksindən başqa bir şey deyildir. Şairə şahları, cəngavərləri, sərkərdələri deyil intibah dövründə yaşamış sadə əmək adamlarını öz əsərlərində qəhrəman seçir, onların istək və arzularını öz istək və arzusu kimi tərənnüm edir. Məhsətinin peşə və sənət adamlarına belə rəğbətli münasibəti onun əxilərə, əxi görüşlərinə yaxınlığı haqqında düşünməyə imkan verir. Şairənin Gəncədə yaşadığı Xarabat məhəlləsi əxilərin də çox toplaşdığı yer idi. Məhsətinin sadə əmək adamları ilə bağlılığı bu şeirlərdə aydın hiss olunur. Məhsəti rübainin imkanları daxilində mədhiyyə ənənələrinə sadiq qalaraq çox maraqlı əsərlər yaratmışdır. II Aparıcı: Məhsəti mədh deməkdə də qüdrətli bir sənətkardır. Aşağıdakı beytə fikir verək: Ey şahım, hamıdan üstün bilərək Bəxt atını sənə bəxş etdi fələk. Qızıl nallı atın batmasın deyə Yerlərə sərmişdir gümüş bir örnək. 34
Şair şahın göylər tərəfindən səadət atına mindirildiyini, göylərin onu bütün hökmdarlardan daha üstün tutduğunu bildirir, qar yağmasını da şaha qarşı olan xoş münasibətin bir təzahürü kimi qiymətləndirir. Əlbəttə, belə məharətlə yazılmış mədhiyyə - rübaini ancaq yüksək şairanə təxəyyülə, incə zövqə, mükəmməl ədəbi təhsilə malik bir sənətkar yarada bilərdi.Gəlin aşağıdakı rübaiyə fikir verək: Üç min il dolanıb günəş dünyanı, Yaradar bir qızıl, ya gövhər kanı. Əlimi, ovcumu bir sözlə, ey şah, Sən etdin həm qızıl, həm gövhər kanı. Bu rübaidə də Məhsəti böyük ustalıqla ona nə münasibətləsə bolluca bəxşiş verən hökmdara öz minnətdarlığını bildirir. Məhsəti özünü qolsuz – qanadsız, zəif bir quşa, zəmanəsini isə onu pərvazlanmağa, ürəyinin istəyincə qanadlanmağa macal verməyən bir qəfəsə oxşadırdı. Şairə bu rübaidə öz qüdrətini nümayiş etdirə bilmişdir. Əvvəl söylədiyimiz rübaidə Məhsəti qar yağmasından hökmdarın mədhi üçün necə istifadə edirsə, burada da hökmdarın ona verdiyi bəxşişdən eləcə məharətlə faydalanır. Şairə hökmdarın səxavətini tərifləmək üçün onu üç min il ərzində bir qızıl mədəni yetirən günəşlə müqayisə edir. Məhsəti folklor havalı, folklor ruhlu bir sənətkardır. Məhsəti bir şair kimi ədəbiyyatımızın qanunauyğun inkişafı ilə, öz yaradıcılığı ilə bu tərəqqiyə yeni izlər qoydu, söz sənətimizin yüksəlişinə təsirli xidmətlər göstərdi. Fars, ərəb, türkdilli şeirdə on üç əsrlik zəngin ənənəsi olan rübaiçilikdə Məhsətinin xüsusi yeri var. O, Xəyyamla birgə Şərq ədəbiyyatında ən qüdrətli rübai ustası kimi şöhrətlənmişdir. Onun ədəbi irsindəki yeni mövzular, cəsarətli ideyalar, sələflərindən tamamilə fərqlənən obrazlar sistemi rübaiçiliyi zənginləşdirmiş, ideya – tematik hüdudlarını bir qədər də genişləndirmiş, ifadə tərzini bir qədər də əlvanlaşdırmışdır. Məhz elə buna görə sonralar rübaiyə üz tutan bir çox sənətkarlar Məhsəti ənənələrini davam etdirmiş, Məhsəti rübailərinə nəzirələr, bənzətmələr yazmışlar. Şəxsiyyəti və yaradıcılığının mahiyyəti etibarı ilə Məhsəti Azərbaycan intibahının ən qabaqcıl elçılırindən olmuşdur. Nikbin, xoşgün bir dünya idi Məhsəti Gəncəvinin şeir aləmi. Onun rübailəri doqquz yüz ildir ki, fərəh, sevinc saçır. XII yüz il Azərbaycan şeirinin zənginliyinə, yetirdiyi sənətkarların miqdarına və o söz ustalarının istedadlarının böyüklüyünə görə xalqımıza dünyanın mədəni xalqlarının hər biri həsəd aparırdı. Məhsəti uca varlığıyla, yaşarı irsiylə adının yanındakı Vətəni hər zaman qorumuşdur. 35
I Aparıcı: Məhsətinin yaşadığı dövrdən keçən 900 ilə yaxın bir zaman ərzində heç kəs onun bir şairə kimi tarixi şəxsiyyət olmasına şübhə ilə yanaşmamışdır. Məhsəti Gəncəvinin tarixi şəxsiyyət olmasını bir çox orta əsr şair və alimlərinin müxtəlif qeydləri təsdiq edir. Öz incə ruhlu şeirlərilə şöhrətlənən şairə ömrünün müəyyən müddətini Sultan Mahmud Səlcuqi və Sultan Səncər saraylarında keçirmişdir. O, rübai janrının ən görkəmli nümayəndəsi kimi tanınmışdır. Məhsətinin həyatı və şeirləri öz zəmanəsindən başlayaraq şeir və sənət adamlarının diqqətini cəlb etmişdir. Qadın, onun mənəvi haqqı, idealları, arzu və istəkləri Məhsəti şeirində heyrətamiz bir ustalıqla qələmə alınmışdır. Bu baxımdan ədəbiyyatlarımızın Məhsətidən çox sonrakı inkişaf mərhələlərində də gəncəli şairənin ucaldığı səviyyəyə qalxan ikinci
sənətkar görmürük. Məhsəti Azərbaycan şeirində ilk dəfə şəhraşüb janrına müraciət etmiş, bütün Şərq şeirində rübai – şəhraşüblar silsiləsinin ən mükəmməl örnəklərindən birini qələmə almışdır. Məhsəti irsinin poetik incəlikləri saysız – qədərsizdir. Bəli Məhsəti söz tariximizin ilk böyük şairəsidir. II Aparıcı: Şəxsiyyəti və yaradıcılığının mahiyyəti etibarı ilə Məhsəti Azərbaycan intibahının ən qabaqcıl elçilərindən olmuşdur. Məhsəti ilə bugünün oxucusunu arasında doqquz əsrlik zaman ayrılığı durur. Lakin bu zaman sərhədinin uzaqlığı, adi məntiqlərin əksinə olaraq, Məhsətinin böyüklüyünü daha aydın görməyə imkan yaradır. Orta əsrlərdə onun haqqında rəvayətlər və xüsusi bir dastan yaranmışsa, müasir sənətkarlar ona şeirlər, poemalar, romanlar həsr etmişlər. M. S. Ordubadinin “Qılınc və qələm” romanında Məhsəti müdrik, xalq tərəfdarı olan bir sənətkar kimi təqdim olunmuşdur. Mirvari Dilbazinin poemasında, N.Rəfibəylinin şeirində, Kəmalə Ağayeva və Məmmədhüseyn Təhmasibin pyeslərində isə o, xəlqi, humanist bir şairə kimi canlandırılmışdır. XII əsrdə belə istedadlı bir qadın şairənin yetişməsi həmin dövrdə Azərbaycan xalqının ictimai – siyasi və mədəni sahədə qazandığı nailiyyətlərin təzahürlərindən biridir. Məhsəti Gəncəvi intibah dövründə Azərbaycan ədəbiyyatının asimanında öz yeri olan, gözə tez çarpan parlaq ulduzlardan biridir. Məhsətinin Nigar Rəfibəyli tərəfindən ustalıqla Azərbaycan türkcəsinə çevirilmiş rübailəri oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanmış, dönə - dönə çapdan çıxmışdır.
I Oxucu: Hər iki dünyanın kərimi Sənsən Qocaya, cavana kömək edənsən! 36
Sənin rəhmətinə əminik, Allah, Könlümüz şad olur sənin feyzindən. II Oxucu: Məni kam almağa qoymadı zaman,
Gücü çatan qədər elədi divan Deyəsən əhd etmiş,dolandıqca hey. Məni də özüylə hərlətsin dövran. I Oxucu: Özgədən heç zaman gözləmə kömək,
Quru budaq kölgə salmaz, ey ürək!
Qənaət əzizlər, tamah xar edər,
Az olan şeylərə qənaət gərək. II Oxucu: Ey ürək! Ömrünü vermisən badə,
Gülüb yetməmisən kamə, murada.
Kimsə yetişmədi dadıma, heyhat!
Mən sənin əlindən gəldim fəryadə. I Oxucu: Yudun xətaləri, sən ey lütfkar,
Qulluq sırğan bütün qulaqlarda var.
Günahın yükünü götür, ey Allah,
Dar gündə kimsəni sən eyləmə xar! I Aparıcı: Biz Məhsəti Gəncəvini daha inadla öyrəndikcə, onun dərin mənalı, zərif rübailərinin təkinə endikcə, ədəbi irsinin yeni – yeni nümunələrini üzə çıxardıqca, şeirimizin sonrakı inkişafına, təsirinə aid daha tutarlı yeni dəlillər tapdıqca onun istedadının, zəkasının böyüklüyünə heyranlığımız daha da artacaq. Və hər dəfə ədəbiyyat tariximizin bu bənzərsiz, mübariz elçisindəki şeir vergisinin yeni üfüqlərini kəşf etdikcə şairəyə məftunluğumuz daha da artır. Məhsətinin ən böyük nailiyyəti, bir ömür bahasına qazandığı ən başlıca xoşbəxtliyi budur ki, şair olaraq əbədi dirilik, ölməzlik qazandı. Məhsəti hüsnüylə, təravətli rübailəriylə, sətrəncdəki istedadıyla, musiqidəki səriştəsiylə, büründüyü şöhrət və diqqət haləsiylə tarix içində, doğrudan da, xanımlar xanımı kimi ucaldı. Məhsəti Gəncəvinin ən böyük nailiyyəti , bir ömür bahasına qazandığı ən başlıca xoşbəxtliyi budur ki, şair olaraq əbədi dirilik, ölməzlik qazandı. II Aparıcı: Bu gün Məhsətinin danışdığı dillərin sayı çoxdur. İndi onun rübailəri farsca və azərbaycanca nəşr olunur. Gəncəli şairənin poetik yadigarlarının sərhədi getdikcə böyüyür. Rübailər almancaya, fransızcaya, ingiliscəyə, italyancaya çevrilib. Bir sözlə, Məhsəti şöhrətinin, Məhsəti fəthlərinin fəzaları hüdudsuz. Məhsəti sözünün cazibəsi doqquz yüz il bundan əvvəl olduğu məqamında qalır, yenə oxucusunu heyran edir. Bu gün dünyada bizi – Azərbaycanı həm də Məhsətiyə görə tanıyırlar. Məhsəti Gəncəvi ölməz sənəti ilə bütöv Azərbaycanda özünə abidə ucaldıb. Təsəvvürümüzə sığmayacaq qədər nəhəng zamanlar boyu Məhsətinin adı və şeirləri illərimizi aydınladacaq, 37
köhnəlməyən gerçəkləriylə köhnə dünyaya hayan olacaq.Ötkəm şəxsiyyəti, üstün ağlı, sərhədsiz duyğular dünyasıyla vəhdətdə olan qələminin bəhrələrini xalqına əbədi miras edən Məhsətinin millətinə və məmləkətinə xidmətlərindən biri də adının yanında Gəncə sözünün olmasıdır. Məhsəti uca varlığıyla, yaşarı irsiylə adının yanındakı vətəni hər zaman qorudu. O, yenə neçə - neçə sənətkar nəslinin ilham qaynağına çevrilir. Məhsəti nəğməsinin, Məhsəti sözünün, Məhsəti adının yeni əsrdə, yeni minillikdə daha böyük diqqətlərə və sevgilərə layiq görüləcəyinə hamımız inanırıq. Məhsətinin söz övladları, şeir balaları doqquz yüz əsrdir diridir, sağdır. Onun əsərləri zehinlərdə, könüllərdə daim yaşayacaq və yeni doğulacaq əsərlərdə əks – səda verəcək... Ədəbi hadisə olan Məhsəti Gəncəvi tək milli şeirimizin, tək Şərqin deyil, bütün dünya ədəbiyyatının bəzəyi olmağa layiqdir.
S O N
38
1.
Ağayeva Kəmalə. Məhsəti // Ağayeva Kəmalə .Sən olmasaydın... - Bakı, Azərnəşr, 1974.- səh. 30-138. 2.
nəşriyyat, 2004.- səh 249- 270. 3.
Hüseynov Rafael. Məhsəti Gəncəvi – özü, sözü, izi. - Bakı, Nurlan nəşriyyat, 2005. - 560 səh. 4.
5.
Məhsəti Gəncəvi. Rübailər.- Bakı, Lider nəşriyyat, 2004. - 144 səh. 6.
Məhsəti Gəncəvi. Rübailər // Nigar Rəfibəyli. Seçilmiş əsərləri. - Bakı, Şərq- Qərb, 2004.- Səh.254-257. 7.
Məhsəti Gəncəvi. Rübailər // Şərq.Tərcümə toplusu IV. - Bakı, Nurlan nəşriyyat, 2007. - səh 4-20. 8.
2004.- səh. 244-254. 9.
Saflıq bulağı // Məhsəti şairlər məclisinin almanaxı.- Bakı, Adiloğlu nəşriyyatı, 2002. - səh .4-7.
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|