Tərtibçidən
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
23
ayrılırlar. I Aparıcı: Məhsəti Gəncəvi fars dilində, əsasən, rübai janrında yazmışdır. Cüng və təzkirələrdə iki yüzə yaxın rübaisi və bir neçə başqa lirik şeri saxlanılmışdır. Yaradıcılığında məhəbbət lirikası əsas yer tutur. Rübailəri dünyəviliyi, humanizmi, nikbinliyi ilə seçilir. Məhsəti irsinin ikinci ən qədim və mühüm mənbəyi XIII əsrdə yaşamış Azərbaycan şairi Cəmaləddin Xəlil Şirvaninin “Nüzhətül – məcalis” adlı məqalələr məcmuəsidir. Əsasən, Azərbaycan şairlərinin şeirlərindən tərtib olunmuş bu məcmuədə Məhsətinin rübailərinə geniş yer verilmişdir. Bu da onu göstərir ki, Məhsəti yalnız öz dövründə deyil, sonrakı əsrlərdə də ən qüdrətli rübai ustadı kimi tanınmışdır. Məhsətinin yaşadığı dövrdən bu günə kimi heç kim onun tarixi şəxsiyyət olmasına şübhə ilə yanaşmamışdır. Şairənin tarixi şəxsiyyət olduğunu Fəridəddin Əttar, Şəmsəddin Məhəmməd Ben Qeys Razi, Həmdullah Qəzvini, Dövlətşah Səmərqəndi, Əmin Əhməd Razi, Qiyasəddin Xondəmir və başqa şairlər təsdiq edirlər. Haqqında yazılanlar onun bir sənətkar kimi Yaxın Şərq İntibah mədəniyyətinin Xəyyam, Nizami, Hafiz, Xaqani kimi şairləri ilə bir sırada durduğunu göstərir. Bunu bir çox mənbələrdə verilmiş rübailər də sübut edir. Həmin mənbələrdən ən əhəmiyyətlisi Cəmaləddin Xəlil Şirvaninin tərtib etdiyi “Nizhətül – məcalis” adlı məcmuədir. Bu məcmuə hal – hazırda İstanbulun Carullah kitabxanasında saxlanılır. Çoxu azərbaycanlı olan 380 nəfər şairin əsərlərindən ibarət olan məcmuənin əsas əhəmiyyəti ondadır ki, burada hamıdan çox Məhsətinin rübailərinə yer verilmiş və 75 nümunə göstərmişdir. II Aparıcı: Məhsətinin həyatı və şeirləri öz zəmanəsindən başlayaraq şeir və sənət adamlarının diqqətini cəlb etmişdir. Orta əsrlərdə onun haqqında rəvayət və dastanlar yaranmışsa, müasir sənətkarlar ona poemalar, romanlar həsr etmişlər. M.S.Ordubadinin “Qılınc və qələm” romanında Məhsəti müdrik, xalq tərəfdarı olan sənətkar kimi təqdim olunmuşdur. Mirvari Dilbazinin poemasında , Nigar Rəfibəylinin şeirində, Kəmalə Ağayeva və Məmmədhüseyn Təhmasibin pyeslərində isə o , xəlqi, humanist bir şairə kimi canlandırılmışdır. Məhsətinin rübailərinin bir qismi Frits Meyer tərəfindən 1963 - cü ildə “Gözəl Məhsəti” adı altında çap edilmişdir. Məhsəti Gəncəvinin bizə gəlib çatan qəsidə, qitə və rübailəri göstərir ki, o, ədəbiyyata yeni bir ruh, ab-hava gətirmişdir. Dini ideologiyanın hakim olduğu bir dövrdə şairə şeirlərində dünyəvi məhəbbəti tərənnüm etmiş, insanın istək və arzularına bəraət qazandırmışdır. O, Şərq 24
poetikasının üsullarından məharətlə istifadə edərək sevən qəlbin hislərini, sevincini, kədərini rəngarəng boyalarla qələmə alır. Dərdinlə sənin hər gecə bir qəm gördüm Ağlar gözümü həsrət ilə nəm gördüm Nərgiz gözün aldatdı, yuxum qeyb oldu Ömrümdə şirin bir yuxu mən kəm gördüm. II Aparıcı: XII əsrdə belə istedadlı qadın şairin yetişməsi həmin dövrdə Azərbaycan xalqının ictimai – siyasi və mədəni sahədə qazandığı nailiyyətlərin təzahürlərindən biridir. Məhsəti Gəncəvi Azərbaycan ədəbiyyatında öz yeri olan və gözə tez çarpan parlaq ulduzlardan biridir. Məhsəti Gəncəvi şeirləri, xüsusilə fəlsəfi dərinliyi ilə seçilən rübailəri ilə oxucularda həyata məhəbbət oyadır, onları nikbinliyə, dünyanın gözəlliklərindən ilham almağa çağırır. Tərki – dünyalıqdan, zahidlik və vaxtı keçmiş adət ənənələrdən uzaq olmağa səsləyir. Məhsəti Gəncəvinin bizə gəlib çatan şeirləri göstərir ki, o, ərəb, fars dillərini gözəl bilib. Şərq poetikasının incəliklərini mükəmməl mənimsəyib. Əsərlərində işlətdiyi bədii vasitələr göstərir ki, o, yüksək istedada, incə zövqə və dərin mütaliəyə, geniş dünyagörüşə sahib olub. Məhsəti istedadlı, mərd və insani keyfiyyətlərə malik bir şəxsiyyət olmuşdur. XII əsrlərdə yaşayan İran şairi Fəridəddin Əttar “İlahinamə” poemasında onu Məhsəti Dəbir deyə təsvir edir: O təmiz gövhərli Məhsəti Dəbir, Olmuşdu Səncərlə dil bir, könül bir. Camalı deyildir ay kimi parlaq, Qəlbən bağlanmışdı şah ona ancaq. I Aparıcı: Məhsəti dövrünə yaxın olan, ola bilsin ki, onu şəxsən görən Əttar şairəni yüksək keyfiyyətlərinə görə Dəbir adlandırıb. Dəbir katib, mirzə, xəttat anlamına gəlir. Eyni zamanda, dəbir yüksək savadlı, hazırcavablığı, incə zövqü ilə başqalarından seçilən olub. Şairənin bədahətən şeirlər deyə bilməsi bu işlərdə onun köməyinə gəlib. Məhsətinin Dəbir deyə xatırlanması onun yüksək savada malik bir ziyalı olduğunu, Sultan Səncər sarayında aparılan yazışmalarda yaxından iştirak etdiyini göstərir. XV əsr təzkirəçisi Dövlətşah Səmərqəndi də Məhsətini Sultan Səncər dövrünün ən yaxşı şairlərindən biri kimi xatırlayıb. Adını Ədib Sabir, Navid Katib, Ənvəri, Süzəni və Seyid Həsən Qəznəvi kimi şairlərlə bir sırada çəkib. Araşdırmalarda göstərilir ki, Məhsətinin əldə olan əsərləri arasında bir qitə - məktub var. Həmin məktubdan belə qənaətə gəlinib ki, Ədib Sabir Məhsətiyə məktub yazıb. Bu da şairəni çox sevindirib və ona cavab yazıb: Sabir, o naməni aldım, oxudum,
Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|