Tilshunoslik asoslari

mistar, sheroza, noJ, kiik,
xom a, 
muzahhib, 
law oh, 
kitobdor, 
midod, 
musawada,
xushnavis, dabir
k a b ila r is te ’m oldan chiqib, tarixiy term inlar 
q a to rid a n joy oldi. S h u n in g d e k , rivojlanish n atijasi o 'iaroq 
q o g 'o z ishlab c h iq a rish d a zamonaviy tex n ik a vositalarining 
q o 'lla n ish i 
azaliy 
m av ju d
bo'lgan 
q o g 'o z
tayyorlash 
tex n o lo g iy asini 
jid d iy
b ir 
shaklda 
o 'zg artirib
yubordi. 
Q o g ‘ozning ipak y o k i k a n o p d a n emas, balk i sellyulozadan 
tay y o rlan ish i n atijasid a q o g 'o z turlarini an glatu vchi 
qog'ozi
nim katoniy, qog'ozi abrisho'm iy, qog'ozi sultoniy, ohor muhrati
qog'oz;
q o g 'o z
ishlab 
chiqaruvchi 
geografik 
hud ud nin g 
o 'z g a ris h i bilan 
Sam arqand qog'ozi, Xuroson qog'ozi, Qo'qon
qog'ozi;
q o g 'o z 
tay y o rlash
ishining 
hunarm andchilikdan 
tak o m illash g an sanoat so h a sig a aylanishi tufayli 
qog'ozgar,
qog'ozrez, varroq, sahhof, ju v o zi kog'az, korxonai kog'azbardor
k a b i term inlar m u o m a la d a n ch iq ib ketdi. U lam ing o 'm in i 
fin
qog'ozi, kom phyuter qog'ozi, yo zu v qog'ozi, qog'oz sanoati,
q o g 'o z fabrikasi, m uqovachi
k ab i yangi term inlar egalladi.
L u g 'a t tarkibining d o im iy ravishda boyib borishi ijtimoiy 
h o d isa sifatida til ta ra q q iy o tin in g eng asosiy q onuniyatlaridan 
hisob lan adi. Leksik ta ra q q iy o t jam iyat rivojlanishining turli 
d a v rla rid a turli k o 'rin ish d a, tu rli darajada b o 'lad i. Yangi so'z 
ix tiro qilinm aydi, balk i tild a mavjud b o 'lg a n so 'z vasovchi 
elem entlar, y a ’ni m u ay y a n tilning o 'z ichki im koniyatlari 
h iso b ig a vujudga keladi. O 'y la b topilgan so 'zlar tu rli tillarda 
ju d a ham kam sonni ta sh k il etad i. Rus tilshunosi E.A.Zemskaya 
y ozadi: «Bir dam o 'y la b k o 'ray lik , yangi so 'z eskisi bilan 
b u tu n la y b o g 'la n m a g a n h o ld a yasaldi, deylik. U holda tilni 
e g a llash ju d a qiyin bir a h v o lg a kelib qolar yoki b u n in g um um an

---

imkorii ham b o'lm as edi. L u g 'a t tark ib in i k e n g a y tirish y o 'sin i 
u n d an foydalanishni y an ad a qulaylashtirish, en g asosiysi, tildagi 
m avjud o 'z a ro b o g 'lan g a n s o 'z la r orqali real h a y o td a g i o 'z a ro
b o g 'la n g a n v oqea-hodisalarni ifo d alash d an ibo ratd ir. S hunday 
qilib, so'zlarnin g tildagi o 'z a ro aloqasi real p re d m e t va m avjud 
voqea-hodisalar 
o 'rtasid ag i 
o 'z a ro
a lo q a lam i 
ak s 
ettirad i 
(Зем ская Э.А. К ак делаю тся слова. — М осква, 1963).
Tilning lu g 'a t tarkibi y a n g i so 'z la r hiso b iga d oim o boyib 
boradi, b u bilan til ham ta ra q q iy etadi. Yangi s o 'z la rn in g asosiy 
qism ini term inlar tashkil e ta d i. Fan va te x n ik a ta ra q q iy o ti yangi 
term inlarni v ujudga keltiradi, ayni zam onda, term in lar fan va 
tex n ik a taraqqiyotiga zam in yaratadi, 
Zotan, 
term inologik 
jih a td a n ilmiy ishlanm agan fan yoki ishlab c h iq a rish sohasi 
k u tilg an id ek
rivojlana 
olm aydi. 
Ja m iy a td a g i 
h a r
q a n d a y
o'zgarish, birinchi navbatda, tild a o 'z aksini to p ad i. Jam iyat 
taraqqiy o tid agi 
m a’lum 
b ir 
d av rlard a 
u 
y o k i 
b u
soha 
term inologiyasining m uayyan b ir to r doira k o 'la m id a n chiqib, 
u m um xalq nutqid a ham k e n g foydalanish h o latlari kuzatiladi. 
X ususan, O z b e k isto n m u staq illig i yillarida ijtim oiy-iqtisodiy 
term inologiyaga oid k o 'p la b term in lam in g o 'z b e k a d a b iy tilining 
chegaralanm agan qatlam iga sing ib borib, om m avly n u tq d a ken g
k o 'lam d a qo'llanilishini k u z a tish m um kin.