Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
Amma təbii ki, bir tərəfdən gəncliyi və təcrübəsizliyi, o biri tərəfdən isə, milli mövcudluğa kifayət qədər bələd olmaması ona Mirzə Cəlil kimi dərin və ümumiləĢdirici nəticələr çıxarmaq imkanı verməmiĢdi. Lakin istənilən halda o, millət üçün öz "anasının kitabının" vacibliyi ideyasını anlamıĢdı.
***
Gürcü tədqiqatçısı Leyla Çikovani 1964-cü ildə "Literaturnaya Qruziya" jurnalında çap olunan "Gürcüstanda ilk demokratik rus qəzeti" adlı məqaləsində azərbaycanlı Ġ.S.ġahtaxtinskinin XIX əsrin 70-ci illərində Tiflisdə müstəqil mətbuat orqanı yaratmaq təĢəbbüsünə toxunaraq yazırdı: "Görkəmli gürcü inqilabçı- demokratları ilə yaxın dostluq əlaqələri saxlayan, "terqdaleylilərin" ideya rəhbəri Ġ.Çavçavadzenin ən sədaqətli əməkdaĢları- N.Nikoladze, A.Sereteli, K.Bebutov, D.Eristavi ilə daimi ünsiyyətdə olan, yerli ədəbi gəncliyin sıralarında özünə layiqli yer tutan Ġsay ġahtaxtinski jurnalistika ilə heç bir əlaqəsinin olmamasına (müəllif səhv edir, sonradan "Tiflisski vestnik" qəzetini daha diqqətlə təhlil edib araĢdırdıqdan sonra o, özü
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
tarixində ilk dəfə Tiflisdə qəzet, yaxud jurnal nəĢr etmək cəsarətini və qətiyyətini öz üzərinə götürdü". Bu dövri nəĢr hansı dildə çap olunacaqdı? N.Nikoladze gənc azərbaycanlı dostuna ana dilində qəzet nəĢrinə baĢlamağı məsləhət görmüĢdü. Əldə edilən razılığa əsasən, naĢir N.Nikoladze, redaktor isə Ġ.S.ġahtaxtinski olacaqdı. Lakin Ġsa Sultan ana dilini qəzet redaktorluğu səviyyəsində bilmədiyindən, ilk vaxtlar Tiflisdə yaĢayan azərbaycanlı ziyalıların yardımından istifadə olunacaqdı. L.Çikovani sonradan bu ideyanın həyata keçməməsini prozaik bir amillə - gənc entuziastların qəzet təsisi və nəĢri üçün tələb olunan maddi vəsaiti tapa bilməmələri ilə izah edir. BaĢqa bir ehtimal da mümkündür - bəlkə də Ġsa Sultan, N.Nikoladze ilə bütün yaxın və səmimi dostluq münasibətlərinə baxmayaraq, bir gürcü ziyalısının naĢırlıyı ilə çap ediləcək Azərbaycan qəzeti ideyası ilə sona qədər razılaĢa bilməmiĢdi?! Ġndi bu suala cavab vermək çətindir. Daha doğrusu, mümkün deyil. Yeri gəlmiĢkən, 1871-ci ildə gürcü ədəbiyyatının baĢqa bir nümayəndəsi, Tiflisdə gürcü dilində çıxan "Saspalo
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
Azərbaycan türkcəsində qəzet nəĢr etmək fikrinə düĢmüĢdü. Qafqaz Kənd Təsərrüfatı Cəmiyyətinin həqiqi üzvü olan G.Sereteli "Kənd qəzetəsi" adı ilə gürcü dilində eyni mənanı ifadə edən "Saspalo qazeti"nin azərbaycanca dublikatını buraxmaq istəyirdi. Lakin ideyasını həyata keçirmək üçün G.Sereteli ya Qafqaz caniĢinliyinin, ya da imkanlı azərbaycanlıların ona 900 manat maddi yardım göstərməsini əsas Ģərt kimi irəli sürürdü. Qəzetin redaktorluğuna isə Tiflisdə, yaxud Qafqazın digər yerində yaĢayan azərbaycanlı ziyalının deyil, əvvəlcə müsəlman olmuĢ, sonra isə xristianlığı qəbul etmiĢ acar Ġvan Asatianinin (o,Azərbaycan dilini mükəmməl bilirdi) gətirilməsi nəzərdə tutulurdu. Niyyətin nəcibliyindən asılı olmayaraq, bu ideyanın həqiqi azərbaycanlı ziyalıları sevindirəcəyini düĢünmək sadəlövhlük olardı. Maraqlıdır ki, Kənd Təsərrüfatı Cəmiyyətinin milliyyətcə erməni olan üzvü Q.Kələntərov da bu məsələdə xüsusi canfəĢanlıq göstərirdi. Sənədlərdən aydın olur ki, G.Seretelinin "Kənd qəzetəsi" orijinal materiallar çap etməyəcəkdi. Burada gürcücə yazılmıĢ məqalələrin tərcümələrinin verilməsi nəzərdə tutulurdu. Təbii ki, belə www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
həqiqətə uyğun səslənmirdi. Əslində, G.Sereteli redaktoru olduğu gürcü nəĢrinin ağır maliyyə vəziyyətini düzəltmək üçün ilk baxıĢdan cəlbedici görünən belə bir avantüraya əl atmıĢdı. O, yalnız Həsənbəy Zərdabinin kənd təsərrüfatı yönlü qəzet nəĢri üçün Bakı qubernatoru Staroselskidən razılıq aldığını öyrənəndən sonra, təĢəbbüsündən əl çəkməli olmuĢdu. N.Nikoladzenin Ġsa Sultanla birlikdə qəzet nəĢr etmək planlarının arxasında hər hansı maliyyə marağının dayanması fikri inandırıcı görünmür. Səbəb baĢqa idi. Həmin dövrdə Qafqaz gəncliyinin qabaqcıl nümayəndələri xalqçılıq ideyalarının təsiri altında milli və sinfi zülmə qarĢı mübarizəni həyat idealı sayırdılar. Belə Ģəraitdə N.Nikoladzenin Azərbaycan dilində qəzetin naĢiri olmaq istəməsində qeyri-adi heç bir Ģey yox idi. Dolayısı yolla "öz nəĢrinin" maliyyə problemlərini həll etmək istəyən G.Seretelidən fərqli olaraq, N.Nikoladze yaxĢı baĢa düĢürdü ki, azərbaycanlı müəlliflərin aparıcı rol oynamadığı, milli reallıqla bağlı mövzuların əsas yer tutmadığı hər hansı bir mətbu nəĢr Azərbaycan ziyalıları və oxucular tərəfindən inamsızlıqla qarĢılanacaq, qarĢısına qoyduğu məqsədlərə çata bilməyəcək. Bu məsələ ilə bağlı məhz Ġ.S.ġahtaxtinskiyə müraciət isə, bir tərəfdən, yaxın
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|