Tofiq Xəzər
Yüklə 4,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
tərəfdən isə, N.Nikoladzenin həmin iĢi öhdəsinə götürəcək baĢqa bir azərbaycanlı ziyalı tanımamasından irəli gəlirdi. Ġsa Sultanın H.Zərdabiyə məktubu anadilli mətbuata göstərilən böyük marağın əyani sübutudur. Onun "Əkinçi"də sıravi müəllif kimi iĢtirak arzusu da baĢa düĢüləndir. Ġsa Sultan yazmaq istəyirdi, həm də potensial oxucuları ilə onların baĢa düĢdükləri dildə danıĢmağa can atırdı. Lakin necə yazmağı, harada yazmağı və səsini, sözünü üz tutmaq istədiyi həmvətənlərinə necə yetirməyi bilmirdi. Bəlkə də onun dilə gətirmədiyi fikirləri aradan otuz il keçəndən sonra Mirzə Cəlil səmimi bir tərzdə ifadə edəcəkdi: "Yazmaq istəyirdim. Çox istəyirdim yazmaq! Amma bilmirdim niyə yazım və kimdən ötrü yazım?" Yəqin ki, "Tiflisski vestnik"in ən fəal müəllifi olan Ġsa Sultan yalnız rusdilli auditoriya üçün yazmaqla kifayətlənmir, gec-tez həqiqi oxucularını və öz mövzularını tapmaq haqda düĢünürdü. Lakin artıq yuxarıda da qeyd edildiyi kimi, rus dilinin incəliklərinə yiyələnmiĢ azərbaycanlı gənc doğma dilində yazmağa çətinlik çəkirdi. Bu heç də onun ana dilini bilməməsi kimi dəyərləndirməməlidir. Həmin dövrün ədəbi dili ərəb, fars və türk dillərinin qarıĢığından ibarət
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
bacarmırdı. Digər tərəfdən isə, onun hər hansı fayda gətirəcəyinə inanmırdı.
Xalq danıĢıq dilini ədəbiyyata gətirmək, ötən əsrin 30-cu illərindəki Azərbaycan tənqidçilərinin birinin obrazlı Ģəkildə dediyi kimi, ədəbiyyat Məkkəsinə Novruzəlinin çarıqları ilə daxil olmaq böyük cəsarət və novatorluq tələb edirdi. XIX əsr Azərbaycan ədəbi-ictimai fikrinin bir sıra nümayəndələri - H.Zərdabi, N.Vəzirov, F.Köçərli, Ə.Haqverdiyev, N.Nərimanov və baĢqaları orta, yaxud ali təhsillərini rus dilində almıĢdılar. Cəlil Məmmədquluzadə də rus dilində savad verən Qori müəllimlər seminariyasını bitirmiĢdi. XoĢbəxtlikdən, bu böyük Ģəxsiyyətlərin vətəndaĢlıq cəsarətləri və milliyyətçilik duyğuları eyni dərəcədə yaxĢı bildikləri rus, yaxud fars dilindən imtina etmələrinə, həmvətənləri ilə "türkün ana dilində" danıĢmalarına təkan vermiĢdi. Ġ.S.ġahtaxtinski müəyyən səbəblər üzündən belə cəsarətli addım atmağı bacarmamıĢdı. Təbii ki, bu onun Azərbaycan ictimai fikri tarixindəki bəlkə o qədər də böyük olmayan xidmətlərinin üzərindən bütünlüklə xətt çəkməyə əsas verməməlidir. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
əsrin 70-ci illərində Tiflis ədəbi mühitinə azərbaycanlı müəllif tərəfindən rus dilində çap olunan ilk dövri nəĢrin yaradıcısı və redaktoru kimi daxil ola bildi. Bu, 1876-cı ilin noyabr ayında olmuĢdu. Ġsa Sultan artıq bir il idi ki, Tiflisə qayıtmıĢdı və bir il ərzində özünü bacarıqlı publisist və müasir ifadə ilə desək, həm də nüfuzlu politoloq kimi tanıda bilmiĢdi. "Əkinçi" həmin 1876-cı il noyabr ayında çıxan sayında H.Zərdabi yazırdı ki, "insan üçün zindəganlıq etmək günü-gündən düĢvar olur... Amma oturub ah çəkməkdən fayda yoxdur". Müsəlman mühitini bir hörümçək toru kimi sarmıĢ gerilik və ətalətdən acı-acı Ģikayətlənən qəzet daha sonra ana dilində təhsilin vəziyyəti, kitab çapı və dərsliklər kimi mühüm mövzulara toxunaraq qeyd edirdi ki, məktəblərdə "Məcnunun elədiyi qələti oxudunca, elmi-coğrafiya kitabı oxusaq həm yazıb-oxumağı öyrənnik, həmi də dünya üzərində olan vilayətlərdən xəbərdar olarıq". Bu sətirləri Ġsa Sultanın oxuyub-oxumadığını söyləmək çətindir. Amma onun məhz həmin ilin noyabr ayında qəbul etdiyi qərar və baĢladığı iĢlə "Əkinçi" nin yazdıqları arasında ən azı mənəvi bağlılıq vardı. www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxana 2017
E-antologiya: çağdaĢ filoloji materiallar
təsis etmək qərarına gəlmiĢdi. Məqsədi Qafqazı, eləcə də həmsərhəd bölgələri siyasi, tarixi, coğrafi, statistik, etnoqrafik, etnik və s. baxımdan daha yaxĢı tanıtmaq idi. Bəlkə bu yolla o da, Həsənbəy kimi istəyirdi ki, həmvətənləri, "dünya üzərində olan vilayətlər" bir yana qalsın, öz doğma vətənlərindən az-çox xəbər tutsunlar, "Məcnunun elədiyi qələtləri" bir tərəfə buraxaraq, "elmi- coğrafiyadan" xəbərdar olsunlar?! "Kavkazski almanax" məcmuəsini nəĢr etmək istəyən 25 yaĢlı Ġsa Sultan artıq müəyyən fikir ayrılıqlarının və ruh düĢkünlüyünün özünə yer tapdığı "Tiflisski vestnik" redaksiyasını tərk etmək və tam müstəqil fəaliyyət göstərmək istəyirdi. (Bu yerdə yadıma "ġərqi-rus"la əməkdaĢlığından ümidləri doğrulmayaraq, o dövrdəki baĢqa bir ġahtaxtinskinin - Məhəmməd ağanın baĢ redaktor olduğu qəzeti tərk edən və "öz mətbuatını" yaratmaq istəyən Mirzə Cəlilin ürəyinin dərinliklərindən gələn sözləri düĢür: "Ax, necə arzu edirdim ki, mən də sahibi-ixtiyar olub ürəyimin dərdlərini meydana qoyaraq intiĢar edə bilim...") Nəzərdə tutduğu dövri nəĢrin hər sayını hazırlamaq üçün Ġsa Sultana mütləq Qafqazın iqtisadi həyatı, statistikası, idarəçilik fəaliyyəti və s. bağlı müvafiq məlumatlar əldə
Yüklə 4,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|