Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
140 
tamamilə yararsız vəziyyətə  düşmüş, 32 mln ha сащя isə  çox 
ciddi zədələnmişdi.  
 
TÜKƏNDİRИЛƏN  ƏKİNÇİLİK  (Overcultivation) – 
ənənəvi dəmyə  əkinçiliyin aparılmasında və torpaq mənimsə-
nilməsinin tətbiqi metodlarında mövcud torpaq-iqlim şəraitlə-
rinə uyğun olmayan dəyişikliklərin nəticəsi.   
 
TÜRKMƏNİSTAN ELMLƏR AKADEMİYASININ 
SƏHRALAR  İNSTİTUTU  (Desert Institute of Turkmen 
Academy of Science) – 1962-ci ildə yaradılmışdır. Növbəti 
məsələlər  üzrə araşdırmaları  əlaqələndirir və yerinə yetirir: 
təkrar istehsalın səmərəli istifadəsinin elmi əsaslarının işlənib 
hazırlanması, kompleks araşdırmalar və  təbii rayonlaşdırma-
lar əsasında səhra ərazilərin biosferinin mühafizəsi və yenidən 
yaradılması, səth, yeraltı ширин və duzlu səhra sularının yaran-
ması, rejimi, balansı  və yerləşməsinin qanunauyğunluğunun 
ö
yrənilməsi, onların təsərrüfat  üçün istifadəsinin mənimsənil-
məsi; yer, su və iqlim сярвятляриниn səmərəli istifadəsi və 
ö
yrənilməsi; səhranın təbii sərvətlərinin inventarlaşmasının və 
təbii  şəraitlərinin  öyrənilməsi  üçün  мясафядян  юйрянилмя 
metodlarının işlənib hazırlanması; qumların və qumлу torpaq-
ların təsərrüfat  üçün mənimsənilməsinin elmi əsaslarının iş-
lənib hazırlanması; səhranın yem bazasının  мющкямləndi-
rilməsi ekoloji əsasları  və onun keyfiyyətinin qiymətlən-
dirilməsi; qum yığınlarına və onların müxtəlif xalq təsərrüfatı 
obyektlərinə соврулмасына  qarşı mübarizənin fitomeliorativ və 
texniki  üsullarının işlənib hazırlanması; səhranın  биоложи 
мящсулдарлыьыны  вя  онлары  тяйин  едян  амиллярин  öyrənilməsi; 
səhra  ərazilərinin mənimsənilməsinin müxtəlif  üsullarının 
iqtisadi  сямярялиliyinin qiymətləndirilməsi; səhraнын  mənimsə-
nilməsi və  öyrənilməsi  üzrə  dünya təcrübələrinin təhlili və 
ü
mumiləşdirilməsi. İnstitutun üzərinə “Orta Asiya və Qazaxıs-
tanın səhra  ərazilərinin kompleks şəkildə  öyrənilməsi və 
mənimsənilməsi” problemi üzrə araşdırmaların  əlaqələn-
dirilməsi qoyulmuşdur.  

---

 
141 
İnstitutun tərkibinə Repeteks beynəlxalq səhra qoruğu ilə 
birlikdə Repeteks qumлу-səhra stansiyası, Nebitdağ 
aqromeliorativ stansiyası  və 7 stasionar nümunə  məntəqəsi 
daxildir.  Иnstitutda “Səhraların mənimsənilməsi problemi” 
(bax) elmi-nəzəri jurnalı buraxıлыr. Səhra  ərazilərinin 
ö
yrənilməsində  əldə edilmiş nailiyyətlərə  görə  və  həmçinin 
yüksək ixtisaslı elmi kadrların hazırlanmasına görə 1969-cu 
ildə instituta Qırmızı  Əmək Bayrağı ordeni təltif edilmişdir. 
1984-cü ildə  səhralaşmaya qarşı  mübarizədə  nəzəri və  təcrübi 
metodların işlənib hazırlanmasına görə BMTİP-in Gümüş 
medalı ilə  mükafatlandırılmışdır. 1987-ci ildə  Səhra 
İnstitutunun 
ü
zərinə ASOİSK (bax) regionu üçün 
səhralaşmaya qarşı  mübarizə problemləri  üzrə araşdırmaların 
aparılması  və kadrların hazırlanması  üçün Milli mərkəzin 
funksiyaları qoyulmuşdur.  
Yerləşdiyi ərazi: Aşqabad, Türkmənistan. 
 
 
U 
 
UNEP  (UNEP) – bax, ƏTRAF MÜHİT  ÜZRƏ BMT 
PROQRAMI. 
 
UNEP-in  ƏTRAF MÜHİT  ÜZRƏ KATİBLİYİ  (UNEP 
Secretariat) – UNEP İŞ-in onun rəhbərliyi altında işləyən 
icraedici orqanı. Katibliyin əsas funksiyası BMT sistemində 
ətraf mühitin qorunması  üzrə  əməkdaşlığın  əlaqələndirilmə-
sidir. Katibliyim üzərinə həmçinin İŞ-nın sessiyalarının texniki 
təminatı  üzrə  öhdəliklər funksiyası qoyulmuşdur. Katibliyə 
İcraedici direktor (bax) rəhbərlik edir.  
 
UNEP-in  İCRAEDİCİ  DİREKTORU  (UNEP Executive 
Director) – 2997 qətnaməsinə uyğun olaraq ( BMT BA-nın 
XXVII sessiyası) UNEP-in ətraf mühit  üzrə Katibliyinə 
rəhbərlik edir. Onun üzərinə  aşağıdakı  öhdəliklər qoyul-
muşdur: BMT İŞ-ya daimi olaraq yardımın göstərilməsi, BMT 

---

 
142 
sistemi  çərçivəsində  ətraf mühit sahəsinə olan proqramlara 
onların həyata keçirilməsinə  nəzarət və  səmərəliliyinin qiy-
mətləndirilməsi məqsədilə İŞ rəhbərliyi altında əlaqələndirilmə. 
Ona  İŞ  rəhbərliyi altında  ətraf mühit sahəsində proqramların 
işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi barəsində BMT-nin 
hökumətlərarası orqanlar sisteminə  məsləhətlər vermək 
səlahiyyəti verilmişdir.  İcraedici direktor səlahiyyətlərə uyğun 
olaraq və  Ətraf mühitin  İŞ fondunun (bax) rəhbərliyi altında 
idarə edir, İŞ  və onun orqanları  üçün vacib olan heyətə 
rəhbərlik edir, onun iclasları  və onun orqanlarının həyata 
keçirilməsi  üzrə  bütün tədbirlər  üçün məsuliyyət daşıyır. 
Xüsusilə,  İŞ  rəhbərliyi altında BMT sistemi çərçivəsində 
səhralaşmaya qarşı  mübarizə proqramlarını  əlaqələndirir, 
onların həyata keçməsinə nəzarət edir və onların səmərəliliyini 
qiymətləndirir;  İŞ  rəhbərliyi altında BMT sisteminin 
hökumətlərarası idarələri ilə səhralaşmaya qarşı mübarizə üzrə 
Fəaliyyətlər planının yerinə yetirilməsi  üzrə  məsləhətləşmələr 
aparır; bütün dünyanın uyğun elmi və digər peşəkar idarələri 
ilə  səmərəli  əməkdaşlığa zəmanət verir. Dördillik müddətə 
BMT BA-na BMT-nin Baş katibinin tövsiyəsi ilə seçilir və 
onun müavini olur.  
 UNEP-in 
birinci 
icraedici direktoru Moris Stronq, 
Kanada (1972-1976), sonra Mustafa Tolba, Misir (1977-1992) 
olub. 1992-ci ildən UNEP-ə Elizabet Doudsvel, Kanada 
başçılıq edir.  
 
UNEP-in İDARƏEDİCİLƏR ŞURASI /UNEP İŞ/ (UNEP 
Covering Council) – üzərinə  Ətraf mühit  üzrə BMT 
Proqramlarının həyata keçirilməsi  üçün məsuliyyət qoyulmuş 
ali hökumətlərarası orqan.  
BMT BA tərəfindən 3 illik müddət  üçün seçilmiş 58 üzv-
ö
lkədən ibarətdir. 2997 qətnaməsi  Şurada daimi üzvlüyün 
paylanmasını  təyin edir: afrika ölkələri –16, asiya – 13, latın 
amerikası – 10, qərbi avropa və digər ölkələr – 13, şərqi avropa 
ö
lkələri – 6 yer. Dövlətlər – BMT Təhlükəsizlik  Şurasının 
daimi üzvləri İŞ-ya daimilik əsasında daxil olurlar. İŞ-nın əsas 

---