Torpaqlarin səhralaşmasi üZRƏ İzahli lüĞƏT

 
146 
genişləndirmək məqsədilə WWF “Qızıl medal” və “Qızıl 
mücrü ordeni”ni təsis etmişdir.  
Baş qərargahı – Qland, İsveçrə. 
 
Ü
MUMDÜNYA TƏBİƏTİN MÜDAFİƏSİ XARTİYASI  
(The World Charter on Nature Defense) – 1982-ci ildə BMT 
BA-da qəbul edilmiş, bütün dövlətlərə planetimizi və onun 
sərvətlərini qorumaq məsuliyyətini qoyan beynəlxalq təbiəti 
mühafizə sənədi.   
 
Ü
MUMDÜNYA TORPAQ XARTİYASI  (World Soil 
Charter) – ayrıca götürülmüş  ölkə  və qlobal miqyasda uyğun 
prinsiplər və  rəhbər göstəricilərin tətbiq və ifadə edilməsi 
məqsədilə FAO-da işlənib hazırlanmış  və 1992-ci ildə  qəbul 
edilmiş  sənəd. Xartiyanın tam mətni 1983-cü ildə rus dilində 
“Poçvovedenie” jurnalının 7-ci nömrəsində çap olunub. 
 
 
V 
 
VAHƏ  (Oasis) – səhra və yarımsəhralarда  səth və yeraltı 
sular щесабына йаранмагла аьаъ, кол, щямчинин  ot bitkiləri иля 
мяскунлашан sahə. Hal-hazırda vahəлярin formalaşması 
suvarма əkinçiliyinин inkişafı ilə əlaqədardır.  
 
Y 
 
YAXIN  ƏRAZİLƏR  (Affected Areas) – səhralaşmaya 
yaxın yerləşən, səhralaşma təhlükəsi altında olan quraq, 
yarımquraq və/və ya quru sub qumid ərazilər. 
 
 
YANDIRMA  (Burning treatment) – biçənəklərdə, 
otlaqlarda və s-də  от  биткиляринин    məhsuldarlığını  йцксялтmək 
məqsədilə  гурумуш  отларын yandırılması  təcrübəsi. Bitkilərdə 
və torpaqda üzvi maddələrin balansının pozulması nəticəsində 
tədricən onların deqradasiya olunmasına gətirib çıxarır. 

---

 
147 
YAPONİYANIN TOTTORİ UNİVERSİTETİNİN ARİD 
TORPAQLARIN TƏDQİQATI MƏRKƏZİ  (Arid Research 
Center, Tottori University, Japan) - 1990-cı ildə keçmiş 
Tottori Universitetinin kənd təsərrüfatı fakültəsinin qum 
təpələrinin tədqiqatı İnstitutunun fəaliyyətini gücləndirmək və 
inkişaf etdirmək məqsədilə yaradılmışdır. Mərkəz arid torpaq-
larının Bioloji məhsuldarlığın meşəsalma  иля  артырылмасы, tor-
paqların qorunması və arid torpaqların elmi problemləri üzrə 
ixtisaslaşmış altı alt bölməli dörd tədqiqat bölməsinə malikdir.  
Mərkəzin işində əsas yeri səhralaşma problemi тorpaqların 
məhsuldarlığının bərpası, quraqlığın nəticələri, еroziya, şorлаш-
ма  mexanizmləri və s. tutur. 
Tədqiqat işlərindən başqa Mərkəz arid torpaqlar – quraq-
lıq və səhralaşma üzrə yapon və xarici tələbələr arasından elmi 
kadrlar hazırlayır. Afrika, Asiya, Amerika ölkələrində bir sıra 
layihələr yerinə yetirir. Fəaliyyətlərinin nəticələri illik məruzə-
lərdə dərc olunur.  
Mərkəz sahəsi 115,5 ha olan Tottorinin qum təpələrinin 
sahilyanı ərazilərində yerləşmişdir.  
 
YARIMARİD  İQLİM  (Semi-arid climate) – kənd təsərrü-
fatı bitkilərinin normal inkişafı  üçün ayrı-ayrı illərdə kifayət 
qədər rütubətiн чатышмадыьы бозгыр və meşə-бозгыр биткилийи иля 
сяъиййялянян iqlim. Quraqlıq xarakterdir.  
 
YARIMARİD 
İQLİM, YARIMQURAQ İQLİM 
(Semiarid climate) – ayrı-ayrı illərdə  kənd təsərrüfatının 
normal inkişafı üçün kifayət qədər rütubət чатышмамасы və tez-
tez quraqлыьын  olмасы иля сяъиййялянян iqlim.  
 
YARIMARİD TROPİKLƏRDƏ  DƏNLİ  BİTKİLƏRİN 
TƏDQİQİ ÜZRƏ BEYNƏLXALQ İNSTİTUT (International 
Crops Research Institute for the Semi-arid Tropics) – kalış, 
darı, noxud, araxisin qida keyfiyyətinin, dənli bitkilərin 
məhsuldarlığının genetik potensiallarının yaxşılaşdırılması; 
mövsümi quraq və yarımarid tropiklərdə  təbiət və insan 

---

 
148 
sərvətlərinin daha yaxşı istifadə edilməsi vasitəsilə  kənd 
təsərrüfatı  məhsullarının dayanıqlığının artırılması  məqsədilə 
torpaqларын becərilmə sisteminin mənimsənilməsi; yarımarid 
tropiklərdə kənd təsərrüfatının aparılmasında sosial iqtisadi və 
digər məhdudiyyətlərin təyini, texnoloji və təşkilatı dəyişiklik-
lər vasitəsilə yumşaldılmış alternativ vasitələrin qiymətlən-
dirilməsi; konfрансlar, sponsorlar fəaliyyətinин yayılmasına 
səbəb olan beynəlxalq təlim proqramları  rəhbərliklərinin 
kooperasiyası  və dayaq olması hesabına milli və regional 
tədqiqat proqramlarına yardım  üzrə  ümumdünya mərkəzi. 
əsası 1972-ci ildə qoyulmuşdur. Ayrı-ayrı əsərləri buraxır.  
Yerləşdiyi ərazi: Hayderabad, Hindistan. 
 
YARIMARİD ZONA (Semiarid zone) – yarımarid iqlimli 
coğrafi zona. 
 
YARIMARİD ZONALARIN ƏRZAQ BİTKİLƏRİNİN 
İNKİŞAFI VƏ  TƏDQİQİ  ÜZRƏ BEYNƏLXALQ LAYİHƏ 
(International Semi-arid Research and Development Project 
(SAFGRAD)) – 1977-ci ildə yaradılmışdır. Layihə  çərçivə-
sində 26 ölkənin yarımarid  ərazilərində qarğıdalı, kалыш, darı, 
ç
in viqonunun böyüməsiнин  şərtləri  öyrənilir, torpaq, su  
сярвятляринин idarə edilməsi  şərtləri  öyrənilir, ferma səviyyə-
sində təcrübi işlər aparılır.  
Nəşrləri: 3 ayda bir dəfə buraxılan  Bülleten, ayrı-ayrı 
nəşrlər. 
Yerləşdiyi ərazi: Uaqaduqu, Burkina Faso. 
 
YARIMSƏHRA  (Semi-desert) – arid iqlim şəraitində 
yaranan  бозгыр  və  səhra landşaftlarıн fraqmentlərля uyğun-
laşan, mürəkkəb bitki və torpaq örtüyü ilə  сяъиййялянян 
landşaft növü. Y.-ın  бозгырларында    çimli dənli bitkilər, 
səhralarda – yovşan, şoranэяляр və digər növlər üstünlük təşkil 
edir. Bəzən daha az arid (səhralaşan бозгыр)Y. çöl zonalarına, 
daha arid (сящралашмыш  бозгыр) səhra zonalarına aid edirlər. 

---