Turan yaqublu
Yüklə 364,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Film Fiction 40 Film Fiction
- Ekzistensial krizis
- Film Fiction
- “Həyat mənasızdır; bu, insanın əldə edə biləcəyi yeganə mütləq bilikdir.” Tolstoy
- “Yalnız bir həqiqi fəlsəfi problem var: İnti- har” Kamyu
39 Film Fiction 40 Film Fiction Ən birinci ekzistensialistlərdən olan Kirxeqor belə bir hadisə rəvayət edir ki: “Bir nəfər çox huşsuz və özü-özündən uzaqlaşmış bir insan olur. Bütün həyatı boyu o, öz mövcud- luğundan bixəbər şəkildə ömür sürür və yalnız bir gün səhər yuxudan durub artıq ölü olduğunu görəndə öz varlığını dərk edir.” Hannanın keçmiş əri Miki ilə ilk dəfə tanış old- uğumuz səhnədə onu çox məşğul bir şəkildə görürük. O, televiziya proqramının prodüsseridir və efirə yarım saat qala ortaya çıxmış problem- ləri həll etməyə çalışır. Sonrakı səhnədə biz onu keçmiş arvadı Hannanın evində görürük. O, öz əkiz oğullarının ad günü üçün hədiyyələr gətirib, amma cəmi iki dəqiqə vaxtının olduğunu deyir və bu verilişin onun bütün vaxtını aldığından gileylənir. Əlbəttə ki, elə ilk səhnədəcə Mikinin belə məşğul olduğunun vurğulanması heç də təsadü- fi deyil. Gündəlik gördüyü və vərdiş halına çevr- ilmiş işlər Mikini öz-özündən uzaqlaşdırmışdır. Vərdişlərimiz və gündəlik rutin, varlığımız üzərindən asılmış böyük bir pərdə rolunu oynayır. Nə qədər ki, onlar öz yerindədir və lazımi qaydada funksiya göstərir, bizim, həyatın mənası haqda düşünməyə ehtiyacımız yox- dur. Həyatın mənası gündəlik vərdişlərimizdə təcəssüm olunur. Amma bizim avtomatik olaraq qəbul etdiyimiz normalar və vərdişlərdən ibarət bu sosial quruluş dağılan kimi insan özünü çölə atılmış kimi hiss edir. Və bu norma və vərdişlərin verdiyi rahatlıq yox olduqda, insan öz varlığı və həyatın mənası ilə bağlı suallarla üz-üzə qalır. Hipoxondrik Miki haqqında elə ilk səhnədəncə öyrəndiyimiz digər bir şey isə onun çox böyük bir hipoxondrik olmasıdır. Yəni o hər zaman öz sağlamlığı üçün narahatdır. Heç bir ciddi əsas olmadan, daim hansısa xəstəliyə tutulmasından şübhələnir və tez-tez həkimə müraciət edir. Qulağının zəif eşitməsindən şikayət etmək üçün həkimə gedəndə, həkimin onu görərkən ilkin reaksi- yasının “indi nə olub?” olması buna gözəl sübut- dur. Amma bu səfər hər şey o qədər də asan olmur. İlkin müayinədən sonra bunun daha ciddi bir şey ola biləcəyindən şübhələnən həkim Miki- nin hospitala gedib testdən keçməsini istəyir. Bundan sonra beynində bədxassəli şiş ola biləcəyindən qorxan Mikinin vəziyyəti daha da çətinləşir. O, iş yerinə gəlir, amma fikrini öz işi üzərində cəmləyə bilmir. İş yoldaşı ilə söhbət edərkən o, belə bir fikir səsləndirir: “Bu gün səhər elə xoşbəxt idim ki. Mən xoşbəxt idim, amma öz xoşbəxtliyimi anlamırdım.” Bu, gündə- lik vərdişlərin və rutinləşmiş həyatın bizə verdiyi xoşbəxtlikdir, biz öz gündəlik işlərimiz arasın- da elə itib-batırıq ki, heç öz varlığımız haqda fikirləşmirik belə.
Kirxeqorun qəhrəmanı öz varlığını öləndən son- ra dərk etmişdi. Ondan fərqli olaraq Miki hələ ki, ölməyib, amma o, həyatında ilk dəfə ölümün bu qədər yaxın olmasını hiss edir və öz varlığı, həyatın mənası haqda fikirləşməyə başlayır. Beyin rentgeninin nəticələrini gözləyərkən Miki bir anlıq elə təssəvvür edir ki, həkim nəticələrin pis olduğunu deyəcək və bildirəcək ki, bunu
41 Film Fiction bunu müalicə etmək mümkün deyil. Amma belə olmur, rengenin nəticələri Mikinin tamamilə sağlam olduğunu göstərir. O, hospitaldan çıxır və küçə ilə qaçaraq sevincindən atılıb-düşür, amma sonra o, birdən dayanır və sanki bir anlıq fikrə gedir. Bu, Mikinin ekzistensial krizis yaşamağa başlamasını göstərən ilk əlamətdir. Daha sonra biz onu yenə də öz iş yerində, iş yoldaşı ilə söhbət edərkən görürük. Miki işdən istefa verdiyini elan edir və bu zaman onların arasında çox gözəl bir dialoq baş tutur: – Niyə daha işləmək istəmirsən? Axı sən xərçəng deyilsən. – Başa düşürsən, bizi nə təhlükə gözləyir? Sən başa düşürsən, hər şey necə mənasızdır? Bi- zim həyatımız, şou, bütün dünya, hər şey. – Amma sən ölmürsən axı. – İndi ölmürəm. Hospitaldan çıxanda mən çox sevinirdim, tamamilə sağlam olduğumu öyrənmişdim. Amma sonra birdən-birə elə bil ki, aydınlandım. Mən bugün ölməyəcəyəm, sabah ölməyəcəyəm, amma nə vaxtsa bu baş verəcək.
– Sən bunu hələ indi bilmisən? – Yox, mən bunu həmişə bilirdim, amma həmişə də özümdən uzaqlaşdırırdım. Bundan sonra Miki daha şou hazırlaya bilməyəcəyini və ona dəqiq cavablar lazım old- uğunu deyir. “Həyat mənasızdır; bu, insanın əldə edə biləcəyi yeganə mütləq bilikdir.” Tolstoy Bundan sonra Mikinin həyatın mənası və ya mənasızlığı haqda monoloqu başlayır. O, bir çox filosofları oxuduğunu, amma onların həyatın mənası haqda heç bir dəqiq məlumat verə bilmədiyini deyir. “Böyük düşüncə sahibləri ağla gələ biləcək bütün mövzular haqda milyonlarla kitab yazıblar, amma sonda aydın olur ki, onların heç birinin həyatın mənası ilə bağlı o böyük sual haqda bilikləri mənimkindən çox deyil.” Miki Sokratı, Nitsşeni, Froydu oxuduğunu, illərlə psixoanalitikin yanına getdiyini, amma heç bir nəticənin olmadığını deyir. Daha sonra o, bəlkə də hər şeyin şairlərin dediyi kimi olduğunu, yəni bu mənasızlıqdan yeganə çıxış yolunun sevgidə olduğunu düşünür. Amma öz keçmiş münasi- bətlərini xatırlayanda, sevgi barəsində də bəxti- nin gətirmədiyini anlayır. Beləliklə, fəlsəfə və psixoanalizin məna ax- tarışlarına heç bir kömək etmədiyini görən Miki dinlərə üz tutur. Əlbəttə, müasir dövrə qədər insan olmağın məğzi və həyatın mənası allahın adı ilə bağlanırdı. Allah bizi yaradıb və biz onun bizdən istədiyi kimi yaşayıb cənnətə düşəcəyik. Bu fikir insanların bütün suallarına cavab verirdi və insanları sakitləşdirirdi. Froydun belə bir fikri var: “Reqress – insan psixikasının müdafiə mexanizmlərindən biridir. Bu zaman insan böyük təşviş, narahatlıqdan xilas olmaq üçün öz davranışının daha əvvəl- ki, infantil mərhələrinə qayıtmağa meyl edir.” Froydun, dini insan inkişafının ilkin mərhələləri ilə bağlamasını və dinin insanın hələ daxili və xarici güclərlə mübarizədə öz ağlından istifadə etməyə tam qadir olmadığı dövrdə yarandığını iddia etməsini nəzərə alsaq, məncə, bu fikirlə nə demək istədiyim aydınlaşır. Amma çətin ki, bu vəziyyətdə Mikini Froydun bu fikirləri maraqlandırsın. İlk öncə o, katolikliyə üz tutur. Rahiblə söhbəti zamanı Mikinin allaha inanmadığı ortaya çıxır: – Deməli siz allaha inanmırsız? – Yox, amma inanmaq istəyirəm. Mənə sübut- lar lazımdır, əgər mən allaha inana bilməsəm, deməli, həyatımın mənası yoxdur. Daha sonra Miki ailəsinin yanına gəlib katolikliyi qəbul etmək istədiyini bildirir. Onun ata-anası yəhudidir və onlar bu fikirlə barışa bilmirlər. Gəlin, Miki ilə atasının arasında baş tutan kiçik bir söhbətə nəzər yetirək: – Nədi, indi İsaya inanacaqsan? – Bilirəm gülməli səslənir, amma ən azından sınayacağam. – Niyə öz dinin yox? – Sən ölümdən qorxmursan? – Niyə qorxmalıyam ki? – Axı sən yox olacaqsan. – Hə, nə olsun? Indi mən varam, sonra yox olacağam. – Axı sən həmişəlik yox olacaqsan. Bundan sonra Miki buddizmə üz tutur, amma burda da o, öz istədiyini tapa bilmir. Artıq onun allaha inanması mümkün deyil. Nitsşenin sözləri ilə desək: “Allah ölüb, onu biz öldürmüşük.”
Filmin sonlarına yaxın biz Mikinin özünü öldürmək istədiyi “flashback” səhnəsini görürük. O, allahın olmadığı dünyada yaşamaq istəmədi- yini deyir. O, tüfəngi alnına dayayır, amma bəxtdən tüfəng sürüşür və güllə ona dəymir. Sonra o, tələm-tələsik evdən çıxır və saatlarla küçələrdə gəzişir. Sonda bir kinoteatrda oturur və uşaqlığında dəfələrlə baxdığı bir filmə
Yüklə 364,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|