Turan yaqublu
Yüklə 364,25 Kb. Pdf görüntüsü
|
42 Film Fiction baxmağa başlayır. Və filmə baxarkən fikirləşir ki, bəlkə doğurdan da hər şey bu qədər pisdir. Bəlkə doğrudan da allah yoxdur və biz cəmi bir dəfə yaşayırıq və bu hər şeyin sonudur. Sən bu eksperimentin bir parçası olmaq istəmirsən? Mən öz həyatımı heç vaxt tapa bilməyəcəyim cavabların axtarışı ilə məhv etməməliyəm və nə qədər ki, sağam öz həyatımdan həzz al- malıyam.
Ölümlə üz-üzə qaldıqda həyat dəyər qazanır. Ölümün mənası ondadır ki, o, bizə bu dəyəri kəşf etməkdə kömək olur. Sual budur ki, doğrudanmı, həyat onu yaşa- maq üçün hansısa mənaya sahib olmalıdır? Özünün “Sizif Haqda Mif”ində Kamyu fikirlərini belə yekunlaşdırır ki: “Yox, absurd nöqteyi-
Bir də ekzistensial cərəyanı başa düşmək üçün Holi (Dianne Wiest) obrazına nəzər yetirmək istərdim. Holi filmdə ən çox dəyişilən və ən çox inkişaf edən obrazdır. Kinonun əvvəlində o, uğursuz narkoman kimi göstərilir və bacısı Han- nanın da köməkliyi ilə özünü müxtəlif işlərdə sınayır. Və sonda biz onun istedadlı bir yazıçıya (və çox güman ki, gələcəkdə uğur qazanacaq) çevrildiyinin şahidi oluruq. Holinin bu ink- işafının ekzis- tensializmlə bağlılığını daha yaxşı anlamaq üçün Nitsşenin “əbə- di dönüş” id- eyasına nəzər salmaq lazım- dır. Nitsşenin “əbədi dönüş” fikrinə əsasən, biz indi yaşadığımız həyatın tamamilə eynisini keçmişdə sonsuz dəfə yaşamışıq və gələcəkdə də sonsuz dəfə yaşayacağıq. “Əbədi dönüş” konsepsiyası məntiqi cəhətdən bir qədər prob- lemlidir, çünki əgər insanın indiki həyatı onun keçmişdəki həyatlarının dəqiq təkrarıdırsa, onda belə çıxır ki, bizim azad seçim imkanımız yoxdur. Amma əslində Nitsşe “əbədi dönüş” fikri ilə bizim həyata qarşı münasibətimizi dəy- işməyə çalışırdı, çünki yəqin ki, hər şeyin daimi olaraq təkrarlanacağı dünyada insan maksi- mum dərəcədə düzgün yaşamağa çalışacaqdır. Bu cəhətdən “əbədi dönüş” ideyasını ən yaxşı izah edən filosofllardan biri Lyus İriqareydir. Onun fikrincə, “əbədi dönüş – bir insanın öz daxilindəki bütün proyekləri həyata keçirtmək imkanıdır.” Bir növ insanın öz-özünü klonlaması, “avto-doğum”. İnsanın dəfələrlə, təkrar-təkrar həyata gəlmə imkanı və bunun üçün anaya eh- tiyac yoxdur. İnsanın öz-özünü yenidən həyata gətirməsi. İriqarayın fikrincə, Nitsşenin çatdır- maq istədiyi fikir odur ki, insan öz həyatı ərzində dəfələrlə yenidən doğulur. Bu insana özünü dəyişməyə, inkişaf etməyə imkan yaradır. İnsan statik varlıq deyil, o, daim hərəkətdədir və bu hərəkətlilik onun inkişafını təmin edir. Ekzistensializmin ən böyük nümayələrindən biri və onun bir cərəyan kimi formalaşmasına səbəb olmuş Sartrın da buna oxşar bir fikri var. Sar- trın fikrincə, “insanın varlığı onun məğzini qab- aqlayır.” Yəni ki, insan birinci var olur, öz-özüylə üzləşir, daha sonra hansısa bir məna, məğz əldə edir. Daha sadə dildə desək, insanın alnına yazılmış heç bir tale yoxdur. Platondan Hegelə qədər filosofların iddia etdiyi kimi, heç bir ab- strakt ideal insan tipi, heç bir həqiqət anlayışı yoxdur.
İnsan öz həyatının və özünün ağasıdır, o, özündən
nə istəsə onu da
düzəldə bilər.
Əlbəttə, bir yazıda ekzisten- sializm
cərəyanını tam əhatə etmək mümkün deyil və heç yazının məqsədi də o deyildi. Sonda yalnız onu qeyd etmək istərdim ki, bəziləri ekzistensial yanaşmanı fəlsəfi intihar adlandırırlar. Çünki yalnız bu cərəyanın nümayəndələri dünyanın mənasız olmasından çıxış edərək, sonda ona məna və dərinlik qazandırmağa çalışırlar.
43 Film Fiction Amanda Seyfried, Rebecca Hall, Rachel McAdams, Keira Knightley, Blake Lively, Abbie Cornish, Michelle Williams, Natalie Portman, Eva Green, Anne Hathaway, Olivia Wilde, Jessica Alba və Scarlett Johansson Daisy Buchanan rolu üçün düşünülən adlar idi. 44 Film Fiction eonardo Di- Caprio Jay Gatsby rolunu oynamaq istədi, çünki heç bir şeydən gələn adam fikrini bəyən- mişdi: “Tamamilə öz- özünü təxəyyülündən yaratmış bir xarak- terdir Gatsby, bir çox şəkildə şərh oluna biləcək xarakterlərdən. Onu ümidsiz bir ro- mantik olaraq şərh edə biləcəyiniz kimi, təhlükəli bir qanqster olduğunu da düşünə bilərsiniz” deyir DiCap- rio.
om Buchan- an rolu üçün ilk olaraq Ben Affleck düşünülsə də, eyni vaxtlarda başqa bir işi olduğundan rolu qəbul edə bilmədi. Onun yerinə Bradley Cooper və Luke Evans düşünüldü, lakin rol Joel Edgerton’a verildi. eonardo DiCap- rio və Tobey Maguire gerçək həyatda da iki çox yax- ın yoldaşdır, lakin bu, birlikdə oynadıqları ilk film idi. L T
45 Film Fiction 46 Film Fiction BRUNO DUMONT Müasir fransız müəllif ki- nosunun ustalarından biri Brüno Dumondur. İlk tam- metraj filmi olan “İsanın həyatı” (1997) ilə Kann Kino festivalında “Qızıl kamera” qazanmağı ilə rejissor gələcək iddialarını ortaya qoymuşdu. Daha sonra festivallar üçün əvəzsiz filmlər çəkən rejis- sor üçün (“İnsanlıq” (1999) Kann Kino festivalında “Jürinin böyük prizi”, “29 Palma” (2003) Venesiya festivalında əsas yarış- ma iştirakçısı, “Flandriya” (2006) Kann festivalının “Jüri Qran-Prisi”, “Hors Sa- tan” (2011) Kannda əsas yarışma iştirakçısı) kom- promissiz tərzi, dini mövzu- ların müasir həyata uyğun- laşdırılması, zorakılıq və açıq-saçıqlığı xasdır. Aşağıdakı müsahibə onun müxtəlif dərgilərə müəyyən vaxtlarda verdikləri əsasın- da hazırlanıb. 47 Film Fiction Filmlərinizdə kəskin süjetli müharibə təs- virləri var. Bunun səbəbi nədir? Mənə sivilizasiyanın necə yaranmağı çox maraqlıdır. İnstinktlər, həyəcanlar, insan fiziologiyası daima cəlbedici olub. Filmlərim fiziolojidir, onlar özündə çox şeyi birləşdirir. Onlar sərhədsiz arzular, qeyri-bərabər hisslər, ehtiras, xudbinlik, paxıllıq, düşmənçiliklə vəh- dətdədir. Müharinə – qadın və torpaq üçün həyata keçirilən müasir düşmənçilik metodudur.
Bu, bilərəkdən edilmiş cəhddir. Təbiət, adətən, müharibə çılpaqlığında olmalıdır. Mənə bu vəh- dət maraqlıdır. Bu, ibtidai instinktləri hiss etmək üçün vacibdir.
Tamaşaçını zalı tərk etməyə sövq etmək olmaz. Sərhədləri bilmək və onlara əməl etmək lazım- dır.
Niyə, adətən, qeyri-peşəkar aktyorlarla çalışırsınız? Bu iş xoşuma gəlir. Dəqiq komandalar verməyi bəyənmirəm. Çəkilişdən öncə düşüncələrimi anladıb işimi bitirirəm. Mənə dəqiqlik lazımdır, ona görə də o adamları tapmaq üçün bir neçə il sərf edirəm. Onların psixologiyasını öyrənib işə başlayıram. Komplekslərdən azad olmaqları- na, maraqlarının təmin olunmasına şərait yaradıram. Peşəkar aktyor sadəcə mənə şəxsi- yyət kimi maraqlı ola bilir. Çəkilişləriniz necə gedir? Demək olar ki, bütün filmlərim natura çəkilişlərindən ibarətdir və doğulub böyüdüyüm rayonda aparılır. (Yalnız “Hadeveyk” filmi istis- nadır. Bu filmdə hadisələr Parisdə cərəyan edir.) Aktyorlar da əsasən o ərazilərdə yaşayanlar olur.
Mənə indi mistika maraqlıdır, çün- ki o, fəlsəfədən daha irəli gedib. Mistika bizə ətrafımızı anlamağa, bəzi suallara cavab tapmağa kömək edir. O, haradasa kinematoqrafi- yaya da yaxındır. İnsana dəyər vermək baxımından mən Şekspirlə İncili yanaşı qoyuram, hərçənd özümü çox da inanclı saymıram. Çünki İncil, sözsüz ki, bədii cəhət- dən mükəmməl kitabdır. 48 Film Fiction KVENTİN TARANTİNO FİLMLƏRİNİN XÜSUSİYYƏTLƏRİ Baş rol xarakterləri, xü- susilə Chevrolet və Cadil- lac olmaq üzrə, ümumi- yyətlə General Motors vasitələri istifadə edirlər. Xarakterləri əsasən qapı ağızında, qapıları açarkən və bağlayarkən görüntülənir. Filmlərində şiddətin çoxu və əhəmi- yyətsiz xarakter dialoqları daha çox səhnə xaricində reallaşar. Filmlərinin çoxunda çan- ta və çamadanlar əhəmi- yyətli rol oynayır. Demək olar ki, bütün film- lərində Los Angelesdən bəhs olunur (“Kill Bill” istisnadır, amma yenə də Los Angelesdə keçən qısa bir səhnəsi var.) Tez-tez qara kostyumlu, ağ köynəkli və qara qals- tuklu obrazlara yer verir 49 Film Fiction Kult filmlərə və seriallara nəzirə edir və mu- siqisindən istifa edir. Bilvasitə də olsa əvvəlki filmləri ilə sıxlıqla əlaqələr qurar. Buna nümunə olaraq, Taranti- nonun bu şərhi var: “Pulp Fiction” filmində- ki John Travoltanın canlandırdığı xarakter ilə “Reservoir dogs” filmindəki Michael Madsenin canlandırdığı xarakter qardaşdır. Soyadları Vegadır, adları (Vincent və Vic) və tipləri (tünd saçlı və bənzər geyimli) bir-bir- inə bənzəyir.” Xarakterlər əlləriylə bir şeylər edərkən çox yaxın çəkiliş etməsi Brian De Palma’nın tex- nikasını xatırladır. Bu səhnələr tez-tez təqlid edilir. Biri səhnədən kənarda danışanda uzun müd- dət bir xarakterin üzünü yaxın çəkilişə alır: Bill danışanda The Bride-ın üzü və Marsellus danışarkən Butch’ın üzü. Polkovnik Landa danışarkən Shosanna’nın üzü. Demək olar, bütün filmlərində xarakterlərin taxma adı vardır: “Pulp Fiction”da Honey Bunny və Pumpkin, “Reservoir Dogs”dakı şəbəkə üzvləri və “Kill Bill”də Bill-in koman- dası. Filmlərində tez-tez kiçik bir rolda oynayır: “Reservoir Dogs “da Mr. Brown, “Pulp Fic- tion”da Jimmie Dimmick, “Desperado”da yük maşınındakı adam, “Four Rooms”da Chester Rush, “From Dusk Till Dawn”da Richard Gecko, “Jackie Brown”da tele- fon səsyazmasındakı səs, “Kill Bill”də 88 şəbəkə üzvü, “Django unchained”da mədən işçisi. “Kill Bill Vol.2”də The Bride kovboy çək- məsində gizlətdiyi ülgüclə tabutdan çıxır (yaxın məsafədən tabutu qıran yumruqdan sonra), “Reservoir Dogs”dakı Mr. Blonde çəkməsinin içində qulaq kəsmə səhnəsində istifadə etdiyi ülgücü daşıyır. Rejissorluq etdiyi hər filmdə ən azı bir dəfə Wilhelm qışqırtısı səs effekti istifadə edilm- işdir. 50 Film Fiction AMADEUS Hər bir insan istedadlıdır. Sadəcə bəzilərində istedad payı daha qabarıq hiss olunur, digərlərində isə nisbətən az. Əsas odur ki, daxilindəki gücü görəsən, həm özün şəxsi potensialına əmin olasan, həm də ətrafdakıları inandırasan. Doğulduğun və yaşadığın dövrün, yerin əhəmiyyəti, qəribə də olsa, bir o qədər də deyil. Məsələn, Motsart (Wolfgang Amadeus Mozart). 18-ci əsrdə Avstriyada yaşayıb-yaradıb və şəksiz-şübhəsiz, dünya musiqi tarixinə öz dahiyanə əsərləri ilə adını yazdırıb. Yaxud da Miloş Forman (Milos Forman). Əslən çex, məşhur və sözün əsl mənasında, kinoları ilə həyatı ekrandan tamaşaçıya göstərən rejissor. Bəlkə də, hər iki şəxsiyyətin istedadının yekun nəticəsidir ki, onların tondemi “Amadeus” kimi filmin yaranmasına səbəb oldu. Amma hər şey yalnız istedadla bitmir...
Avstriya, xüsusən də paytaxtı Vyana dünya musiqisinin mərkəzi hesab olunur. Bu fikir təsadüfdən yaranmayıb. Elə bu səbəb- dən də filmin baş qəhrəmanı, dünya şöhrət- li bəstəkar Antonio Salyeri (Antonio Salieri) İtaliyada anadan olsa da, böyük xəyallarının ardınca Vyanaya üz tutur və illər boyunca saray bəstəkarı olmaqla yanaşı, imperatorun ən etibarlı məsləhətçilərindən birinə də çevrilir. Artıq qeyri-adi istedadı ilə (5 yaşında simfoniya bəstələmişdi) xalq, eləcə də zadəgan ailələri arasında ad-san çıxarmış Motsart isə bilava- sitə imperator tərəfindən Vyanaya dəvət olunur və vyanalılar da bu istedad qarşısında heyran qalırlar. Burada əsas diqqətçəkən məqamlardan biri gənc Motsartın yüksək zadəgan ədəb-ər- kanına yaraşmayan hərəkətləri ilə yaşlı, san- ballı saray əyanlarını özündən çıxarmasıdır. Həqiqətən də, nəinki davranışında, hətta sö- zlərində belə diqqətcil olmayan gənc bir çox hal- larda qıcıqlandırıcıdır. Xüsusən də Salieri üçün. Dünya şöhrətli, məşhur əfsanəyə görə (hansı ki, A.S.Puşkinin bədii təxəyyülünün məhsuludur və filmin əsaslandığı Piter Şafferin (Peter Shaffer) “Amadeus” əsərinin də əsas süjet xəttini təşkil edir), guya Salyeri Motsartın uğurlarına və iste- dadına paxıllıq edir və Tanrını ona qarşı niyə bu qədər ədalətsiz davrandığına görə ittiham edir. Salyeri zənn edir ki, Motsart ilahi musiqi yazır, onun əsərlərində ilahi bir qüvvənin əli var və buna görə də qatı katolik olmasına baxmayaraq, Tanrıdan imtina edir və Motsarta daha çox iste- dad bəxş etdiyi üçün ondan qisas alacağını vəd edir. Əslində isə özü Motsartın bir nömrəli din- ləyicisi olur. Daha dəqiq desək, Motsartın deyil, onun əsərlərinin, yaradıcılığının. Ən böyük qa- rşıdurma da buradadır. Daxili fırtına, iztirab və iki əks qüvvə – bir tərəfədən Motsartın hər bir (hətta müəllifin özünün bəyənmədiyi belə) op- era, vodevil və digər əsərlərinə valeh olan, hətta aşiq olmuş Salyeri, digər tərəfdən isə nanəcib hərəkətlərindən təngə gəlmiş, bu istedadın niyə məhz bu insana vəhy edildiyindən təəccüblən- miş və hiddətlənmiş qəzəbli Salyeri. Salyerinin məqsədi Motsartı aradan götürmək və onun ən son əsəri olan “Rekviyem”i mənimsəmək idi. Bu yolla o, Tanrıdan qisasını almış olacaqdı. Amma məqsədinə nail olmadı. Birbaşa nail olmadı. Motsart yorğunluqdan və yuxusuzluqdan elə öz yatağındaca 35 yaşında vəfat edir. Həyat yoldaşı və oğlunun gözləri qarşısında. 51 Film Fiction 52 Film Fiction Məhz bu səhnə filmin baş qəhrəmanları arasın- da olan münasibəti aşkar edir. Günlərlə yuxusuz qalan və gecə-gündüz həddən artıq içki içdiyi üçün əldən düşən Motsart konsertlərin birində huşunu itirir və Salyeri onu evinə gətirir. Bir müddət sonra özünə gələn Motsart yanında Sa- lyerini gördüyü üçün çox təəccüblənir və hətta ona qarşı xoş olmayan, kinayəli münasibətinə görə üzr istəyir. Bütün gecə hər iki bəstəkar birlikdə “Rekviyem” üzərində çalışırlar. Lakin dahi Salyeri öz mükəmməl eşitmə qabiliyyəti və geniş təcrübəsinə baxmayaraq, Mostartın talantı və musiqi dəryası qarşısında aciz qalır. Motsartın diktəsi ilə musiqini nota köçürməyə çalışan Salyeri tez-tez duruxur, ya heyran, ya da çaş-baş qaldığı üçün gözləri yaşarır və bütün bu səbəblərə görə də xəyalında olduğu “Rekviyem”dən imtina etməyə belə hazır olur. Həqiqətən də, əsəri bitirmək hər iki bəstəkar üçün mümkünsüz olur – birinə əcəl imkan ver- mir, digərinə isə istedadı.
Salyeri ömrünün sonuna qədər özünü günahlandırır Motsartın ölümündə. Halbu- ki, onun ən əsas günahı musiqini dəlicəsinə sevməsi idi, musiqini digərlərinə qısqanması idi, musiqini özünə həyat yoldaşı seçməsi idi. Mot- sart isə onun musiqi dünyasına yad idi. Sadəcə Tanrı Salyerini sınağa çəkdi. Salyeri öz təsəv- vürlərində Tanrıya qalib gəldi. Lakin onun cəzası hələ də davam edir, çünki o, Motsarta məğlub oldu. Motsart musiqisi bu gün də qəlblərdədir. P.S. Həqiqətdə Salyeri Motsar- tın ölümündə iştirak etməyib. Belə ki, 1997-ci ildə İtaliya Ali Məhkəməsi bu məsələ ilə bağlı istintaq araşdırması həyata keçirir. Nəticələrə əsasən, Motsart öz əcəli ilə vəfat etmişdir və bu işdə Sa- lyerinin heç bir günahı isbat edilməmişdir. 53 Film Fiction DİSCONNECT Haqqında yazacağım “Disconnect” filminin rejis- soru Henry Alex Rubin`dir. Bu il ərsəyə gəlmiş film ilk seanslardan artıq insanların marağı- na səbəb olub. “Disconnect” filmi mükəmməl kamera işi, rejissor manevraları, aktyor oyunu və s. bu tip filmə verilən dəyərlərdən yoxsuldur. Yəni marağa səbəb olan bu dəyər vahidlərindən heç biri deyil. Onda bəs niyə bu qədər müsbət rəylə qarşılanır? Cavab: ssenarisi əladır. Film 5 fərqli insanın internet həyatından bəhs edir. Bu insanların virtual həyatı timsalında isə internet şəbəkəsinin ən bərbad tərəfləri, gündəlik həyatında insanlara, düşüncələrinə, həyatlarına necə təsir etdiyi əla təsvir olunur. Filmin obra- zları, onların oynadıqları rollar haqqında yaz- mayacağam. Filmə baxarkən özünüz görəcək- siniz.
“Disconnect” özündə internetdə artıq kütləviləşən uşaq pornoqrafiyası, uşaqların cinsi istismara məruz qalması kimi problemləri təsvir etdiyi kimi, real həyatdan küsmüş, özünə qapanıq gənc, ye- tişkin insanların da virtual həyatından bəhs edir. Həmçinin son dövrlərdə artan internet oğurluğu – bu şəbəkə vasitəsilə insanların şəxsi informasi- yalarını necə əldə etdiklərini, hansı yöndə isti- fadə etdiklərini və bunun bir insan həyatına, bir ailəyə necə təsir etdiyini də əla şəkildə Rubinin son filmində görə biləcəksiniz. Rejissorun bu işini ayaq üstə alqışlayıram. Belə bir film çəkmək böyük bir cəsarət işidir. Bizə isə belə filmlərə baxmaq və alqışlamaq düşür. 54 Film Fiction email: facebook: film.fiction @box.az facebook.com/fiction.magazine təşəkkür edirik Yüklə 364,25 Kb. Dostları ilə paylaş:
|