142
birinci xanı özünün gözəl-göyçək qızını yad gözlərdən qoru-
maq üçün tikdirib. Deyilənə görə, qız o qədər göyçəkmiş ki,
aya deyirmiş sən çıxma, mən çıxım, günə deyirmiş sən çıxma,
mən çıxım. Qızı görən onun gözəlliyinə tab gətirməyib qəşş
edərmiş. Odur ki, xalq arasında gözəlliyinə görə ona Maral
deyərmişlər.
Maral böyüyüb, həddi-büluğa çatanda xan onu qisməti
çıxana qədər naməhrəm gözündən uzaq tutmağa qərar verib
və qalanı da bu məqsədlə tikdirib. Fikri qızı Rum şahının oğ-
luna verməkmiş. Qız darıxmasın deyə, Bakı kəndlərindən abır-
lı-həyalı qırx incəbel qız seçib onun xidmətinə verirlər. Amma
Maral qızlara deyir ki, tək qalıb zikr və dua etmək istəyir.
Beləcə, hücrələrdən birinə çəkilib zikr etməyə başlayır. Allaha
onu bu məhbəsdən qurtarması üçün gecə-gündüz dua edir.
Günlərin birində, gecə vaxtı qalanın pəncərəsindən içəri bir
işıq düşür. İşıq böyük bir canavara çevrilir. Qız bərk qorxur.
Canavar dil açıb qıza deyir:
- Qorxma, sən o qədər zikr və dua etdin ki, Allahın sənə
rəhmi gəldi və məni göndərdi ki, səni bu məhbəsdən xilas
edim. Min belimə, səni uzaq ellərə aparacağam.
Maral Allaha şükr edir və canavarın belinə minir. Cana-
var deyir:
- Boynumu bərk-bərk qucaqla ki, yıxılmayasan.
Qız o deyən kimi edir, onun boynunu bərk-bərk qucaq-
layır. Qurd qızla birlikdə özünü dənizə atır və üzüb o biri sa-
hilə keçir. Bundan sonra qızı görən olmur.
Qurdun Maralı qaçırdığını görən xidmətçi qızlar xanın
qorxusundan Allaha dua edirlər ki, onları daşa döndərsin.
Amma Allah onları daşa yox, qu quşlarına döndərir. Buyurur
ki, Maralın dalınca uçsunlar və ona yenə də əvvəlki kimi
xidmət etsinlər» (İnv. № 0011).
Maraqlıdır ki, rəvayətlərdə Çingiz xanın ulu əcdadlarından
olan Börteçinonun (Bor Toğanın) dənizi (Xəzəri) aşaraq bugün-
kü Monqolustan ərazisinə gəldiyi və burada məskunlaşdığı açıq
şəkildə ifadə edilməkdədir. Burada o Qao Maral (Maral Qova)
143
adlı qızla evlənmişdir (Jean-Paul, 2005, s. 310). Çingizin doğul-
ması ilə bağlı mifin süjeti də mövzumuz baxımından böyük ma-
raq və önəm kəsb edir:
Alan Qova ərsiz hamilə qaldı. O belə dedi: Mənim yanıma
günəş şüası gəlir, yanımdan qurd şəklində çıxıb gedir. Qərara
gəlirlər ki, bunu yoxlasınlar. Üç kişi (biri qıpçaq Qara bəy,
digəri türkmən Kəl Məhəmməd və Uraluç bəy Alan Qovanın
çadırı önündə keşik çəkirlər, səhərə az qalmış onlar parlaq bir
şüanın düşdüyünü görürlər. Bir müddət sonra şüa boz qurda
çevrilir (İnan, 1934, s. 196).
Bu süjetdə şahid qismində türklərin – bir qıpçaq və bir türk-
mənin iştirak etməsi diqqətəlayiqdir. Təbii ki, heç bir monqol-
dan söhbət belə getmir.
Çingiz xanın indiki Monqolustan ərazisində doğulduğu və
həmin ərazidə yerləşən Qaraqorum şəhərində yaşadığı faktdır.
Fəqət bu fakt onu monqol hesab etməyə əsas vermir (Yeni Türk
Ansiklopedisi, 1985, 492-493). Çünki bugünkü Monqolustan
ərazisi Göytüklərin də məskəni və mərkəzi olmuşdur. Türk ədə-
biyyatının ən qiymətli abidələrindən hesab edilən Orxon-Ye-
nisey abidələrinin böyük bir qismi həmin ərazidə yerləşir (Rə-
cəbov,
Məmmədov, 1993, s. 43, 91, 111).
Yeni Türk Ensiklopediyasında yazıldığına görə, Çingiz xan
Göytürklərin doqquzoğuz xanları nəslindən bir bəy ailəsinə
mənsub idi. XIII əsrdə o və xələfləri, tarixdə misli-bərabəri ol-
mayan böyüklükdə bir imperatorluq qurmuşlar ki, bu imperator-
luğun sahəsi 64 milyon kvadrat kilometr olmuşdur. Eyni ensik-
lopediyanın yazdığına görə, Çingizin əsil hədəfi Göytürk döv-
lətini, başqa sözlə, Turan (Türküstan) imperatorluğunu dirçəlt-
mək idi. Fəqət o dövrdə türklərin böyük əksəriyyəti artıq müsəl-
man idilər və əski türk ideallarından çoxdan uzaqlaşmışdılar, elə
bu səbəbdən də tenqriçi (türklərin əski dini) olan çingizilərə xoş
baxmırdılar (Yeni
Türk Ansiklopedisi, 1985, 492-493).
Çingiz xanın mənsub olduğu xalq uzun illər boyu ―otuz-
tatar‖ adı altında Göytürklər (Türküt) İmperatorluğunun, başqa
sözlə, Turanın (Türküstanın) mərkəzi əyaləti durumunda olan
