Ulduz Yanvar 2016 Layout 1
Yüklə 0,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Samirə Məmmədli.
- ULDUZ
- Cavanşir Yusifli. Sonra Samirə Məmmədli.
- Cavanşir Yusifli.
Cavanşir Yusifli. Bu ideyanı o, sənin də oxuduğun məqalədə mükəmməl izah eləyib. İn‐ tonasiya, səs və əks‐səda haqqında... Deyilmi? Bir də: bu şeirdə “məzmun”un nədən ibarət olduğunu müəyyənləşdirmək o qədər də çətin deyil. Həm də asan deyil. Balıqçı uşaqları ilə görüşür, onlara həyatdan danışır.
çox vacib bir məqama toxunub. Səs və əks‐ səda... Poeziya üçün çox vacib olan bu amil, əslində, diqqətdən çox kənarda qalıb və vəzn çərçivəsinə sıxışdırılıb. Halbuki bunlar fərqli şeylərdir. Ona görə bundan başladım ki, mətnin‐ informasiyanın içindəki enerjinin getdiyi yol ‐ bu yolun keçilməsi, həyatın belinə sarılıb onu aşması, sonra özünə yığılması... bütün bunlar məzmundan çox irəli şeylərdir, həm də məzmunu dağıdan, parçalayan, ondan başqa şeylər yaradan ciddi mətləblərdir. Cavanşir Yusifli. Doğru deyirsən. Apriori verilən şeyləri – vəzni, qəlibi... dağıtmaq lazımdır, ancaq bunu şair eləmir, onun daxilində, bəlkə, özünə də bəlli olmayan mistik bir aura bu işi yerinə yetirir.
vacibdir. İstəsəniz, söhbətimizin irəliləyən məqamlarında bunu geniş təhlil edərik. Səs əslində, nədir? Və poeziyadakı yeri nədən ibarətdir? Bunu təhlil etmək olar və vacibdir, ancaq bu şeirin timsalında olsa, daha yaxşı olar, yerinə düşər.
istəyirdim. Әvvəl ondan başlamaq olar ki, şeirin içindəki hər bir söz – səs, əslində, gerçəklikdən, yəni öz gerçəkliyindən fərqli bir şeydir. Hamı özünə məğlub olur və kölgəsi kimi öz ayağına düşür. Bunu hiss eləyəndə hirslə ayağını yerə çırpır, Amma kölgələri tapdalamaq olmur, əksinə, o bizi təqlid edir, cinləndirir. Bunu yuxarıdakı fikrin təsdiqi kimi nümunə gətirdim. Әksinə olsaydı, kölgəylə belə bir oyun da alınmazdı. Sonra assosiasiya seli gəlir. Kölgələrlə bağlı. Səs səsi, söz sözü gətirir.
Elədir.
Uşaqlar, bir rus filmi vardı: “Kölgələr günorta yox olur”, Başqa cürə desək, günəşin zarafatı: əşyalarla və insanla. Şərqdə insanları kölgəsiz çəkərdilər. Kim bilir, bəlkə, bunu günəşdən öyrənmişdilər – günortalar. Bəlkə, ölümün həmişə mümkünlüyünə işarəydi bu... Elə haqqında danışacağımız şeir bizi bu məcraya yönəldir. Әgər belə demək olarsa... Məncə...
Cavanşir Yusifli. Məncə də... Әgər fikir vermisənsə, bu şeirdə məzmun – şeirin məzmun tərəfi, yəni “süjeti” əslində, bir bütöv deyildir, montajdır, ayrı‐ayrı yaşantıların bir‐birinə calaq edilməsi də “hiss olunur”.
bir ömrün ayrı‐ayrı hissələridir. Başlayır və geri dönür. Bədii mətnlərdə bu mümkündür. Məqsəd nədir? Cavanşir Yusifli. Ömrü təkrar‐təkrar nümayiş etdirib orda gözdən qaçan fraqmentləri bərpa etmək və bilmək ki, ömrün hesabı heç də sən bildiyin kimi deyildir.... Həm də bu şeirin fərqli xüsusiyyətləri içərisində müəyyən priyomları da qeyd etmək lazımdır. Ekspozisiya hissəsində müəllif adi bir üsul seçir: ... Sözlər, eh sözlər... Uşaqlar, elə sözlər var ki, onlar olmasaydı, heç nə dəyişməzdi. Məsələn, asfalt; mən bunu sahilə, yanınıza düşərkən anladım... Bu hissəyə diqqət elə.
Balaca bir çiçək asfaltı deşmişdi, Və beləcə torpağı, həqiqi yolu, əsl sözü nişan vermişdi. Cavanşir Yusifli. Nə demək istəyirəm? Mükəmməl poetik mətndə sən deyən o səs hadisəsinin izahı olur, daha doğrusu, elə şeylər 44
Yanvar 2016
Aylıq ədəbiyyat dərgisi 45
Yanvar 2016 olur ki, bu izah və yüzlərlə izahı əvəz edir; səssizcə, sükutun diliylə. Şübhəsiz, şeirin içində susub qalan bir nəsnənin. Samirə Məmmədli. Söz mətnin içində min‐ bir olaydan keçir, bunu biz görmürük və bilmirik, çünki biz artıq baş vermiş hadisə ilə üz‐üzə qalırıq. Müəllif izah eləyir: balaca bir çiçək asfaltı deşir ki, həqiqi yolu, torpağı nişan versin.
Cavanşir Yusifli. Demək, səsin öz içində milyonlarla sirli xanələr var, onları olduğu kimi şeir mətninə qoyduqda heç nə alınmır, bu sirlər açılmır, heç nə ifadə etmir. Samirə Məmmədli. Məncə, siz deyən məsələnin başqa bir tərəfi də var. Səs, yəni sözün içində gizli qalan səs o zaman aşkara çıxır ki, o bayaq dediyimiz dolanbaclardan keçsin, yəni bir daha həmin sözə yaxınlaşsın, məqalədə bu nüans da deyilsəydi, yaxşı olardı. Belə olduqda həmin işarələr aktivləşirdi.
bir fikir ifadə edilib məqalədə. Şeirə iki cür münasibət var. Birinci halda formal və zahiri əlamətlər gözlənilir. İlk baxışdan qulağa xoş gəlir və sair. Bu, aldadıcı effektdir. Amma ikinci halda sizin dediyiniz kimi, hər şey daxildə yaranır. Müxtəlif dolayı yollar keçir və boğuq əks‐səda kimi qulağımıza çatır, yəni daxildə yaranır və üzə çıxmaq istəyir. Tale kimi. Ona görə “boğuq səs” ifadəsini işlətdim. Bəlkə, düzgün deyil, bilmirəm.
olduğunu qoyaq bir tərəfə. Samirə Məmmədli. Amma mənim qulağıma çatan səs budur. Cavanşir Yusifli. Bu cür şeirlərdə artıq o, labirintdən keçib gəlir və ona görə boğulur ki, düz yol keçmir, rəndələnir, canındakı, tərkibindəki artıqlıqlardan arınmaq üçün. Həm də hara getdiyini bilmir, nə illah eləsə də bilə bilmir. Yaddaşı gedir və qayıdır. Ekstaz vəziy ‐ yə tində yazılan mətnlər var. Səlimdə də belə olur. Bu şəraitdə nəyin necə olmasını anlamaq və müəyyənləşdirmək düzgün deyil.
bir aidiyyəti varmı? Bu şeirdə, ümumən şairin yaradıcılığında intonasiya, səs məsələsindən danışanda bir cəhəti də vurğulamaq lazımdır. Məsələn, onun şeirlərini oxuduqda məndə belə bir təsəvvür yaranmışdı ki, onun riyaziyyatla çox mükəmməl şəkildə əlaqəsi var. Hər şey elə düzgün və pərgarla hesablanır ki... Bu, riyaziyyatdan daha üstün bir şeydir.
anladım. Ancaq qeyd etmək lazımdır ki, müəllif riyazi formul həll eləmir, yəni bu mətnlər ali poeziya nümunələridir, poeziya, bir məşhur ifadədə deyildiyi kimi, tarixdən daha qədimdir, hətta belə bir fikir də var ki, poeziya riyaziyy‐ atdan daha dəqiqdir.
müəllimin şəxsi keyfiyyətlərindən irəli gələn bir xüsusdur.
həmişə daha doğru istiqamətləri göstərir. Samirə Məmmədli. Bu şeir, bayaqdan altından xətt çəkdiyimiz o təcrübələrin insan taleyi üzərində gör neçə dəfə dövr etdikdən sonra yaranıb. Bunun özündə bir qanu na ‐ uyğunluq var, məhz hansı məqam təcrübənin intonasiyaya, içindəki qəribə duyğuların hərəkət formuluna çevrilməsinə şərait yaradır? Bunu nə şair bilir, nə də biz. Bizə təhlil üçün, əslində, çox az şey qalır.
qat üst‐üstə yığılan duyğuları dərhal qələmə alsan, publisitika olar. Yaşandıqdan sonra təcrübə gəlir və dərinləşir. Sözün dərinlik ölçüsü yaranır. İntonasiya yaranıb formalaşır, sənin taleyinin yoluna və bu yolu kəsən çarpaz xətlərə bənzəyir. Ümumiyyətlə, çox şeyə bənzəyir və heç biri olmur, əslində. Yüklə 0,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|