49
Ġrəvan xanı Məhəmməd xanı, Gəncə xanı Cavad
xanı Axund Mirmöhsün ağa ilə birlikdə sarayında
qarĢılayır. Bu görüĢdə məqsəd Xanların PadĢah
Aleksandrın böyük generalı Sisianovun Tiflisə
gəliĢindən duyduğu narazılıqdır.Sisianovun
məqsədi Ġrəvan, Naxçıvan, Gəncə xanlığını rus
padĢahına tabe etməkdir.
İbrahim xan:Qarabağa təĢrif buyurmağınız məni çox Ģad
edib, qardaĢlar.
Kəlbəli xan: Məhəmməd xan qardaĢımızla qərar verdik ki,
səninlə məsləhətləĢməyə gələk, Ġbrahim xan.
Məsələ vacib, zaman məhduddur. PadĢah
Aleksandrın böyük generalı Sisianov daha
gəlib Tiflisdə əyləĢib.
Məhəmməd xan:O, bizim Ġrəvan xanlığından da, Naxçıvan
xanlığından da tələb edir ki, rus padĢahına
tabe olaq!
Mirmöhsün ağa:Ġbrahim xan neçə dəfə Azərbaycan
xanlarına təklif etdi ki, gəlin xanlıqları
birləĢdirib vahid Azərbaycan dövləti
yaradaq, hətta onu da buyurdu ki, biz də
Nadir Ģah ƏfĢarın Muğanda çağırdığı kimi
qurultay çağırıb bu məsələni orada həll
edək.Amma bu təklifə qolqoyulmadı.Yoxsa
ki, indi güclü bir orduya malik olardınız.
Peyğəmbər əleyhissəlam yüzlərcə yerə
BölünmüĢ ərəb qəbilələri
birləĢdirməsəydi, islam dünyası o qədər
vüsətli qələbələrə nail ola bilməzdi.
Məhəmməd xan: Cənab Mirmöhsün ağa, sizin sözlərinizdə
50
həqiqət var. Ancaq indi təqsirkar axtarmaq
vaxtı deyil.
Kəlbəli xan: Ġbrahim xan, sən Fətəli Ģahla qohum
olmusan. Oğlun Əbülfət ağa da hal-hazırda
onun sarayında yüksək mənsəbdədir.Əgər
Fətəli Ģah xanlıqlarımızı saxlamaq Ģərtilə bizə
kömək edərsə, biz də Sisianovun təklifini rədd
edərik. Mən rus padĢahının cəngindən
qurtarmağın baĢqa yolunu görmürəm.
Cavad xan: Yekatrinanın əmri ilə general Zubov
Qafqaza yeriyib Dərbəndi mühasirə
eləyəndə, mən sizə dedim ki, təcili
qoĢunlarımızı birləĢdirib Dərbəndin
köməyinə gedək. Bu gün siz və eləcə
də, ġəki, ġirvan, Bakı xanları hər bir
xanlıqdan mənə iki min-üç min nəfər
atlı versəniz, Sisianova əlavə kömək
gəlib çatınca, mən onu aĢağı Qafqazdan
qovub çıxarardım.
İbrahim xan: Mən general Sisianovla görüĢüb danıĢmamıĢ
heç bir qərara gələ bilmərəm.
Cavad xan: Mən görürəm ki, məsələnin nə qədər ciddi
olduğu nə sizi, nə də qardaĢlarımızı mənim
qədər narahat etmir. Ona görə də mən
məclisinizi tərk edirəm və sizi xəbərdar
edirəm ki, mən son nəfəsimə qədər rus
padĢahının qoĢunu ilə vuruĢacağam. Mən
namusumuzu, torpağımızı axırıncı gülləmə
qədər müdafiə edəcəyəm!
51
İştirakçılar baş əyib, səhnədən ayrılırlar.
I Aparıcı:Elçin Əfəndiyev ―Klassik aĢıq poeziyasında
dünya obrazı‖ndan da, ―Ədəbiyyatda tarix və müasirlik‖
problemindən də, ―Yaxın və uzaq Türkiyənin tarixi və müasir
həqiqətlərindən də, ―qırmızı qaranlıqlar‖ dövrünün ―Ölüm
hökmündən də, insani, bəĢəri duyğuların ―Mahmud və Məryəm‖
faciəsindən də, eyni istedad və intellektlə, eyni yazıçı yanğısı və
sənətkar fədakarlığı ilə yaza bilir. Elçin Əfəndiyevi həm lirik
hekayələr ustası, həm müqtədir romançı, həm mahir komediyalar
müəllifi, həm psixoloji faciələr, tragediyalar dramaturqu, həm
ədəbi prosesə hakimlik etmək səlahiyyəti olan ustad tənqidçi, həm
fundamental
monoqrafiyalarıyla
özünəməxsus
elmi-nəzəri
sistemini yaradan klassik ədəbiyyatĢünas alim adlandırmaq olar.
Hörmətli tədbir iştirakçıları! Gəlin, Çingiz Əlioğlunun Elçin
Əfəndiyevə həsr etdiyi “Portret cizgiləri” şeirini oxucumuzun
ifasında dinləyək:
Oxucu:
―mənim ərim dəlidir‖
heç görün sözdür sən Allah
―dəlixanadan dəli qaçıb‖
Çox elə ağ günə çıxıb o bədbəxt
Güya ki bu dünya büsbütün tamam
dəli yığıncağı deyilmiĢ balam
indi biz neyləyək
küllü əhli dəliyə ―ölüm hökmü‖
oxutduraq
of yandı içim‖dolça‖ ver içim
səninki bir cüt ağlar gözdü Elçin
ağrıyırsan için-için
əfsanədi bu dünya gümüĢ əfsanə
həyat ‖bir görüĢün tarixçəsi‖dir
52
hər gecə dumduru röya gölünə
dipdiri gözlücə ölü batıram
uĢaqtək tovlayıb özüm özümü
―bülbülün nağlı‖yla mən baĢ qatıram
II Aparıcı: Elçin Əfəndiyevin son iki elmi-tənqidi kitabları
– ―Tənqid və nəsr‖ və ―Ədəbiyyatımızın yaradıcılıq problemləri‖
bir daha əyani Ģəkildə göstərir ki, professional tənqidçi və
ədəbiyyatĢünas kimi də Elçin Əfəndiyev maraqlı və orijinal bir
simadır, o, ədəbiyyata, ümumiyyətlə, sənətə, klassik və müasir
əsərlərə, ədəbi problemlərə öz fərdi münasibəti ilə seçilir. Elçin
Əfəndiyev tənqidçi kimi obyektiv və prinsipialdır, cəsarətlidir. O,
ədəbiyyatĢünas kimi də tarixi faktlara dərindən təmas etməyi
bacarır, ədəbi faktları, məlumat və informasiyaları elmi həqiqətə
çevirir və bütün bunları yüksək nəzəri səvyyədə ifadə edir. Onun
tənqidçiliyi ilə yaradıcılığı arasında ziddiyyət olmamıĢdır. 1980-ci
illər... Müasir mövzular ustası kimi tanınan yazıçı
gözlənilmədən tarixə müraciət edir, folklordan bəhrələnərək
fəlsəfi-romantik ―Mahmud və Məryəm‖ romanını oxucuların
ixtiyarına verir. Yazıldığı vaxtdan keçən onilliklər ərzində
―Mahmud və Məryəm‖ artıq klassikaya çevrilib.
I Aparıcı: ―Mahmud və Məryəm‖ romanı ilə Elçin yaradıcılığının
ikinci mərhələsi baĢlayır, bir-birinin ardınca ―Ağ dəvə‖, ―Ölüm
hökmü‖ romanları yaranır. ―Mahmud və Məryəm‖dəki fəlsəfi
romantik əhvali-ruhiyyə bu romanlarda, xüsusən ―Ölüm
hökmü‖ndə sərt realizmə çevrilir, yazıçı cəmiyyət hadisələrinə
dərindən nüfuz edir, sovet dönəmində yazıla-yazıla sovet
cəmiyyətinin iç üzünü açır. 1990-cı illərin əvvəlləri... Realist
romanlar müəllifi yenə də gözlənilmədən absurdlar yazmağa
baĢlayır. Oxucular milli ədəbiyyatımızda ilk dəfə olaraq bu janrla
rastlaĢırlar. Həqiqi istedadın bəhrəsi olan bu absurdları biz Elçin
Dostları ilə paylaş: |