Water problems: science and technology

12. 3-cü təmir halı. Şərt 2-EBS 159,90. Tip I b (1978) hidroqraf proqnozlaşdırılan
zaman P=5% təminatlı sərflər sukeçirici qurğulardan keçir.
13. 3-cü təmir halı. Şərt 2-EBS 159,90. Gursulu dövr hidroqraflarının formasın-
dan asılı olmayaraq P=0,01% və P=0,1% təminatlı sərflər sukeçirici qurğulardan
aşağı byefə ötürülmür.
14. 3-cü təmir halı. Şərt 2-EBS 159,90. Tip III (1987) hidroqraf proqnozlaşdırılan
zaman P=1% təminatlı sərflər sukeçirici qurğulardan keçmir.
15. 3-cü təmir halı. Şərt 2-EBS 159,90. Tip I-a, I-b (1968, 1988), II (1987) hidro-
qraf proqnozlaşdırılan zaman P=1% təminatlı sərflər sukeçirici qurğulardan keçir.
16. 3-cü təmir halı. Şərt 2-EBS 159,90. Tip III (1987) hidroqraf proqnozlaşdırılan
zaman P=3% təminatlı sərflər sukeçirici qurğulardan keçir.
17. 3-cü təmir halı. Şərt 2-EBS 159,90. Tip III (1987) hidroqraf proqnozlaşdırılan
zaman P=3% təminatlı sərflər sukeçirici qurğulardan keçir.
Beləliklə, hidrotexniki qurğuların sukeçirici hissələri normal vəziyyətdə olduğu
halda bütün modellər üzrə maksimal su sərfi keçən zaman hidroqovşağın təhlükə-
sizliyi təmin olunur. Yalnız bir şərt ödənilmir. Bu, gün ərzində su anbarı səviyyəsinin
qalxma sürətidir. Buna səbəb isə daşqının çox iti gəlməsidir.
Modelləşdirmə əsasında aparılmış analizlər birmənalı fikrə gətirir ki, hər hansı
təmir halında gursululuq axımının ötürülməsində hidrotexniki qurğulara təhlükə
yaranır. Təhlükəsiz istismar üçün bütün hidrotexniki qurğular tam suburaxma qa-
biliyyətində olmalıdırlar.
Ədəbiyyat siyahısı:
1. П-79-2000. Инструкция по эксплуатации гидротехнических сооружений ГЭС (Роc-
cия).
2. План эксплуатации Шамхорского гидроузла на период 1986-1990 г.г., книга 1, Вод-
ное хозяйство, 652 - Т 1, Баку-1986.
3. План эксплуатации Шамхорского гидроузла на р. Куре на период 1986-1990 г.г.,
книга 2, Энергетика, 652 - Т 2, Баку-1986.
4. РД 33-3.2.08-87. Типовые правила эксплуатации водохранилищ емкостью 10 млн.
м3 и более (Роccия).
5. Основные положения правил использования водных ресурсов Шамхорского водо-
хранилища на р. Кура на период до 1990 года. 652-Т3, Баку-1986.
6. CНиП 2.06.01.86. Гидротехнические сооружения. Основные положения проекти-
рования (СССР).
7. CТО. РусГидро 02.01.80-2012. Гидротехнические сооружения ГЭС и ГАЭС. Пра-
вила эксплуатации. Нормы и требования  (Роccия)
8. http://www.hec.usace.army.mil/software/hec-ressim/
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
Qarayev N.Ə.,Sultanov E.T.,Abbasov S.A.,Rəcəbov R.F.
Şəmkir hidroqovşağından gursululuq axımının...
SU EHTİYATLARI VƏ ONLARIN İNTEQRASİYALI 
İDARƏ EDİLMƏSİ PROBLEMLƏRİ
1/2016
38

---

UOT 624.131
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR
SU EHTİYATLARI VƏ ONLARIN İNTEQRASİYALI 
İDARƏ EDİLMƏSİ PROBLEMLƏRİ
1/2016
39
Giriş
Abşeron  yarımadasının  keyfiyyətli  və  fasiləsiz  içməli  su  təchizatının  təmin
edilməsi  məqsədi  ilə  Alazan-Əyriçay  vadisində,  Daşağılçay,  Əlicançay  və
Türyançayın gətirmə konuslarında və konuslararası depressiyalarında formalaşmış
yeraltı  suların  istismarı  məqsədi  ilə  2007-2010-cu  illər  ərzində  Oğuz  rayonu
ərazisində quyular qazılmış, Oğuz rayonundan Bakı şəhərinə 260 km uzunluğunda,
Ø 2000 mm olan magistral su kəməri inşa edilmiş və 2010-cu ilin dekabr ayından
istismara verilmişdir. Yeraltı su yatağının beş ildən artıq müddətdə böyük məhsul-
darlıqla (3500-5000 l/san) istismarı prosesində geoloji-texniki vəziyyət nəzərə alı-
naraq yatağın hidrodinamiki şəraitinin qiymətləndirilməsi və optimal istismarın
müəyyənləşdirilməsi ən zəruri məsələlərdən biri sayılır.
Tədqiqatda istifadə edilən materiallar və metodika
Tədqiqat işinin aparılması üçün qazma və tamamlanma zamanı tərtib edilmiş
quyu  məlumatlarından,  istismar  zamanı  dövrü  olaraq aparılmış  rejim-müşahidə
işlərinin nəticələrindən, peyk görüntülərindən, fond və arxiv materiallarından isti-
fadə olunmuşdur. Tədqiqat işində faktiki məlumatlar əsasında hidrogeoloji xəritələr
(Səh. 39-44)
OĞUZ-QƏBƏLƏ-BAKI SU KƏMƏRİNİN 
BEŞ İLLİK İSTİSMARI PROSSESİNDƏ 
YERALTI SU YATAĞININ HİDRODİNAMİKİ
ŞƏRAİTİNİN QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
Rüstəmov E.H.
“Azərsu” ASC, “Sukanal” ETLİ, Bakı şəhəri, [e-mail] 
Abstract. One of the greatest water intake facility in the world has been con-
structed in the distance of 260 km to the north-west in Oguz field of Azerbaijan with
the aim of water supply of the Baku city. The water intake facility consists of 79
water wells with the depth of 150-170 m and with the productivity 5 m
3
/sec. The
wells have been installed along 2 lines in parallel way with the length of 18 km with
the distance of 1000 m between each one.
Açar  sözlər: Oğuz-Qəbələ-Bakı  su  kəməri,  Oğuz  yeraltı  su  yatağı,  Alazan-
Əyriçay vadisi, su səviyyəsi, hidrodinamiki şərait.

---

SU EHTİYATLARININ TƏDQİQİ VƏ İNTEQRASİYALI
İDARƏETMƏ PROBLEMLƏRİ
Rüstəmov E.H. Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərinin 
beş illik istismarı prosessində yeraltı su yatağının...
qurulmuş, qrafiklər hazırlanmış, hidrodinamiki qiymətləndirmə, quyudaxili müa -
yinə, müqayisəli təhlil və digər qiymətləndirmə metodlarından istifadə edilmişdir.
Tədqiqatın şərhi
Əyriçay vadisinin Oğuz rayonu ərazisindən götürür. Oğuz yeraltı su yatağının
yerləşdiyi Alazan-Əyriçay vadisinin eni 12-15 km olub Böyük Qafqaz sıra dağları
ilə Acınohur-neogen qalxımı arasında 270 km məsafədə uzanmışdır. Alazan-Əyriçay
vadisi geoloji cəhətdən Böyük Qafqaz dağ silsiləsindən axan çayların bir-biri ilə
qarışmış gətirmə konuslarının qırıntı materiallarından təşkil olunmuşdur. Yeraltı su-
ların  qidalanmasında  müstəsna  əhəmiyyət  kəsb  edən  çay  şəbəkəsi  0,5  km/km
2
qiymətlə yüksək sıxlığa malikdir. Atmosfer çöküntülərinin illik miqdarı 800-900
mm,  buxarlanmanın  orta  illik  miqdarı  400-600  mm-dir.  Sıx  hidroqrafik  şəbəkə
böyük miqdarda yağıntılarla birlikdə ərazidə yüksək keyfiyyətli yeraltı suların böyük
ehtiyatlarının formalaşmasına əlverişli şərait yaratmışdır [1].
Alazan-Əyriçay  vadisinin  hidrogeoloji  şəraitinin  özəlliyi  ondan  ibarətdir  ki,
başlanğıcını Böyük Qafqazın ətəklərindən götürən güclü yeraltı su axınının  boşala
biləcəyi regional dren yoxdur və bu axın aşağı hissədə  Acınohur-neogen qalxımı
ilə sərhəddə böyük qalınlıqlı sukeçirməyən laya dirənir. Boşalma dreninin olmaması
səbəbindən yeraltı su axını böyük təzyiq toplayır və  əks istiqamətdə -  Böyük Qaf -
qazla kontakt zonasına, təzyiqin ilkin yaranma zonasına doğru yayılır. Elə bu səbəb-
dən də kontakt zonasında güclü yeraltı su çıxışları-bulaqlar geniş yayılmışdır [2]. 
Alazan-Əyriçay vadisinin Daşağılçay və Türyançayın arasında çayların gətirmə
konusu və konuslararası depressiyalarında, dördüncü dövrün qum dolduruculu çaqıl-
çınqıl və qayma çöküntülərindən formalaşmış Oğuz yeraltı su yatağında aralarındakı
məsafə 1000 m olan bir-birinə paralel 18 km uzunluqda 2 xətt boyunca dərinlikləri
150-170 m olan,  mütləq yüksəklikləri müsbət 450-475 m arasında dəyişən 79 ədəd
istismar quyusu qazılmışdır (şəkil 1). İstismar quyularının qazılması zamanı 50-70
m-ə qədər yeraltı hissəyə 530 mm-lik mühafizə kəməri endirilmiş və kəmər arxası
dairəvi boşluq sement məhlulu ilə doldurulmuşdur. Mühafizə borusunun bu dərinliyə
qədər endirilməsində əsas məqsəd yuxarı laylardan suyun daxil olmasının qarşısının
alınması və istismar prossesində bitki və heyvanat aləminə mənfi təsirlərin mini-
muma endirilməsi olmuşdur. İstismar kəməri üçün diametri 350 mm olan paslan-
mayan poladdan istifadə edilmişdir. Quyuların qazılması zamanı hər bir quyuya
individual yanaşılmış, quyudaxili kompleks geofiziki karotaj işləri aparılmış və
qazma  zamanı  çıxan  şlama  və  karotaj  nəticələrinə  əsaslanaraq  filtir  dizayn
seçilmişdir. Tamamlanmış quyuların istismarı özüaxar və nasos rejimi ilə hayata
keçirilməkdədir.
Quyulardan hasil olan 5 m
3
/san su sutoplayıcı borular vasitəsi ilə özüaxar for-
mada Oğuz rayonunun Sincan kəndi ərazisində 40-60 m aşağıda yerləşən 2 ədəd
40
1/2016
SU PROBLEMLƏRİ: ELM VƏ TEXNOLOGİYALAR

---