Sona Vəliyeva İŞIĞa gedən yol roman Bakı – 2016
Yüklə 3,5 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bakı 1902-ci il, Həsən bəyin Məhəmməd ağa Şahtaxtılı ilə görüşü
697 həyatı ilə seçilən şəhər xarabalığa çevrilmişdi. Ölən mal-qaranın, insan cəsədlərinin sayı-hesabı bilinmirdi. Həsən bəy kökündən çıxaraq yerə yıxılan qoz ağacının üs tün- də oturan mülkədar Hacı Kərim ağanı görcək tanıdı. Onun mülkü yerlə-yeksan olmuşdu. Deyəsən, yaxınlarından da kimisə itirmişdi. Bütün hadisələr – gəncliyi, ən güclü vaxtında bölgə-bölgə dolaşaraq Bakıda yaratdığı xeyriyyə cəmiyyəti üçün pul toplayanda, Hacı Kərimin onu rədd etdiyi an Həsən bəyin gözləri önünə gəldi. Realnı Gimnaziyanın Şamaxıdan olan tələbəsi Məmməd Əlizadənin o zaman necə pərt olduğunu xatırladı. Bəli, bu həmin kobud Hacı Kərim idi… Həsən bəy onunla salamlaşdı, başsağlığı verərək yoluna davam etdi. Bu adam indi öz dərdində idi, nə zamansa əl tutmadığı bu xeyirxah insanı xatırlayacaq halda deyildi. Bir azdan onlar Məmməd Əlizadəni tapdılar, Bakıdan gə tir- dikləri yardımları ehtiyacı olanlara paylamaq üçün yerli ko mis- siyaya verdilər. Həsən bəy komissiyanın adından bütün həlak olanların yaxınlarına başsağlığı verərək, yerli təşkilatçılardan daha çox ehtiyac duyulan yardımların siyahısını tutmağı xahiş etdi. Axşam o, Bakıdan gəlmiş komissiya üzvlərini yola salaraq, özü daha bir neçə gün şəhərdə qaldı, Əsgər ağa ilə birlikdə insanların yerləşdirilməsi, ölənlərin dəfni, gətirilən yardımların ünvanlara çatdırılması işini təşkil elədi. Fevral ayı idi, qəzəbli kiçik çillənin soyuğu evi-eşiyi dağılmış adamların iliyini dondururdu. Sonrakı bir həftə ərzində Həsən bəyin rəhbərlik etdiyi xeyriyyə cəmiyyəti yüzdən çox dəvə karvanı ilə Şamaxıya ərzaq, geyim, yorğan-döşək və ən zəruri digər şeyləri çatdırdı. Bu sərgərdan, ev-eşiksiz insanların içində Məhəmməd Hadi də var idi. Hadi zəlzələdən sonra Kürdəmirə qohumlarının yanına köçdü. Zəlzələdən ötən doqquz gün ərzində Bakı qubernatorluğu və digər hökumət orqanları da ehtiyacı olan insanlara müəyyən yardımlar göstərməyə başladılar. Əsas və davamlı yardım işinisə Həsən bəy dediyi kimi, xalqın yaratdığı “Xalq cəmiyyəti” həyata keçirdi. 698 Həmin günlər “Bakı” qəzetində namərd ermənilər Həsən bəyin yaratdığı komissiyanın əleyhinə çirkin kampaniya başladılar. Komissiya sədri kimi Həsən bəyin zəlzələdən ziyan çəkmişlər üçün yığdığı yardımları lazımi ünvana çatdırmamaqda, işi düzgün təşkil edə bilməməkdə, hətta yardımları mənimsəməkdə ittiham edirdilər. Həsən bəydən bu haqda soruşanda çox sakit tərzdə məsələyə belə münasibət bildirmişdi: – Bilirsiniz, dərdimizin, kədərimizin belə vaxtında cəfəng və mənasız məsələlərlə məşğul olmağa vaxtım yoxdur. 699 Bakı 1902-ci il, Həsən bəyin Məhəmməd ağa Şahtaxtılı ilə görüşü Həsən bəy 1902-ci ilin dekabr ayında Dumanın iclasından yorğun çıxan azərbaycanlı nümayəndələri Olkinski küçəsindəki “Çanaqqala” restoranına dəvət etmişdi. Hər zaman Dumada vəziy- yət qarışanda Həsən bəy azərbaycanlı qlasnıları: “Siz bizim millətin dü şünən beynisiniz, gəlin çətinliyi birlikdə aradan qaldıraq,” – deyib bir yerə toplayardı. Bu gün də o, yarızarafat-yarıciddi: “Birgə qərar verib, fikrinizi toplamaq üçün mən sizi bura yığdım,” – söyləyərək, “Çanaqqala” dəvətini təşkil etmişdi. İçəri girən kimi onların diqqətlərini sağ tərəfdə əyləşmiş Məhəmməd ağa və onun qonağı çəkdi. Həsən bəy Məhəmməd ağanı çox istəyirdi, həmişə bu şəxsə dərin ehtiram bəslərdi. İdeyaları arxasınca sərgərdan gəzən bu adamın taleyi də onun taleyinə bənzəyirdi. – Səni xoş gördük, ay Məhəmməd! Bəs eşitdim sən Rusi ya- dasan?
Məhəmməd bəy köhnə dostunun səsini eşitcək, cəld yerindən qalxıb sevincək irəli yeriyərək dedi: – Salam ustad! Hə, orada idim, yenicə qayıtmışam. Bu dəfə də qayıdışım bir şeyə yaramasa, demək, arzularımız puç olacaq. – Dayan görüm, nə ustad, sənin özün elə əsl ustadsan, – Həsən bəy dostu Məhəmməd ağaya təvazökarlığına görə təşəkkür etdi. – Gəl səni bizim Duma üzvləriylə tanış edim. – Yox, əvvəlcə gəl mən sizi dostum Mirzə Cəlillə tanış edim, yaxşı felyetonlar, dram əsərləri, povestlər yazır. Həsən bəy Mirzə Cəlillə tanış oldu, onun haqqında çox eşit- di yini diqqətinə çatdırdı. Ardınca o, dostlarını Duma üzvü olan azərbaycanlı qlasnılarla tanış etdi, masaları birləşdirərək kiçik bir məclis təşkil etdi. Əlimərdan bəyi, Əhməd bəyi, Fərrux bəyi Məhəmməd ağa Sahtaxtılı və Mirzə Cəlillə tanış etdi. Əlimərdan bəy bildirdi ki, onlar Tiflisdən tanışdırlar.
700 Söhbət zamanı məlum oldu ki, Məhəmməd bəy “Şərqi-rus” 162
– Sənin yetərincə mətbəə, qəzetçilik və yazarlıq təcrübən var, bu qəzetin çox oxunaqlı olacağına şübhə etmirəm. Sənin 91-ci ildə “Kaspi”də çap olunan yazıların, bir illik redaktorluq fəaliyyətin yadımda qalıb. Sən rus dilində nəşr olunan o qəzetin ruhunu müsəlmanlaşdırmışdın. Bunu hamımız hiss edirdik. – Bilirsiniz, Həsən bəy, bizim kimi adamları mal-pul yoxluğu ilə sındırmaq olmaz, bizi məhv etmək üçün məqsədlərimizin qar- şısına sədd çəkmək də yetərli deyil. 1896-cı ildə mənim “Tiflis” adlı qəzet açmaq müraciətimə razılıq verilməyəndən sonra əvvəl Parisə, sonrasa Peterburqa getdim, ən mötəbər qəzetlərdə əməkdaş kimi çalışdım. İndisə ana dilimizdə qəzet açmaq istəyirəm. Əlimərdan bəy: – Məhəmməd ağa, sizin inadkarlığınız mütləq faydasını verə- cək, çünki mübarizsiniz. Onu da deyim, indi imperiya idarələri əvvəlki kimi nəyəsə qəti etiraz bildirmək iqtidarında deyillər. Həsən bəy Duma üzvlərinə özünün 1872-ci ildəki Naxçıvan səfərindən, Məhəmməd ağanın ata mülkündə qonaq olmasından, onun ailəsinin qonaqpərvərliyindən ağız dolusu danışdı. Məhəmməd ağa həmin mülkü satıb puluna bir qəzet mətbəəsi açdığını söyləyib sözünə davam elədi: – Dərc etmək istədiyim yeni qəzeti də həmin mətbəədə çıxarmaq fikrindəyəm. İnşallah, əgər işlərimiz yaxşı getsə, həmin qəzetin farsca nüsxəsini də dərc etmək istəyirəm ki, Şərq xalqları da bizdən xəbərdar olsunlar. Həsən bəy eşitdiklərindən o qədər sevindi ki, bilmədi dostuna necə dəstək versin… – Məhəmməd, dostum, inan ki, mən “Əkinçi”ni çıxardığım ərəfədəki həyəcanı indi yenidən yaşadım. Amma Şahtaxtıdakı evinizi satdığın üçün məni məyus etdin. Məhəmməd ağa: 162 “Şərqi-rus” qəzeti 1903-1905-ci illərdə dərc edilib. Qəzetin redakto ru Məhəmməd ağa Şahtaxtinski idi. Yüklə 3,5 Mb. Dostları ilə paylaş:
|