Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
ARİSTOCULUK VE MU‘TEZİLE ARASINDA KİNDÎ 151 ları ifade eden bir terim olduğunu belirtmektedir. Örneğin bir, cins, tür, şahıs, fasıl hassa araz-ı amm gibi kavramlar için kullanıldığı gibi, küll (bü- tün), cüz’ (parça), cemi’ (hep) ve ba’z (kısım) karşılığında da kullanılır. 26 Kindî, birin kullanım alanlarına işaret ettikten sonra gerçek manada ‘bir’in ne anlama geldiği üzerinde durmaktadır. Ona göre saydığı kavramlar haki- ki anlamda ‘vahid’ değildir; onlar bu vasfı bir etkenden almışlardır. Kindî, savunduğu bu iddiayı kanıtlamak üzere bahsettiği kavramları tek tek ele almakta, onların ne yönden bir olduğunu ve hakiki anlamda neden bir olmadıklarını hulfî kıyas metoduyla açıklamaya çalışmaktadır. 27 Konu- yu uzatmamak maksadıyla ayrıntılarına girmediğimiz bu meselede Kindî, yaptığı tafsilatlı açıklamalardan sonra, adı geçen kavramların hiçbirindeki birliğin hakiki birlik olmadığını; sadece bulunduğu şeyde isim olarak bö- lünmezliği ifade ettiğini belirterek, bu savını destekleyici örnekler serdet- mektedir. Mesela ev, şekil ve yön bakımından tabii sürekliliği; taş, sıva ve evi oluşturan diğer parçalar itibariyle de arazi yani sınaî sürekliliği ifade etmektedir. Demek ki ev, aslında çokluk ifade etmektedir ve ondaki birlik gerçek birlik değildir. 28 Kindî’ye göre, parçaları olan her şey hem çoktur (çünkü parçalar çok sayıdadır) hem de birdir (çünkü parçalar bir bütün oluşturmaktadır). Bu tür şeylerden hiçbiri, Kindî’nin bir şeyin her açıdan bir olmasını kastettiği an- lamda gerçek birlik olmadığı gibi hiçbir şekilde çokluk da değildir. 29 Kin- dî’nin bu görüşünün altında yatan sebebin şu olduğunu söylemek müm- kündür: Mahlûkat, özü itibariyle hakiki bir olan birlik kaynağına dayanması sebebiyle bir iken; hâdis olması hasebiyle çoktur. Onun belirtti- ği gerçek bir, yukarıda zikrettiği herhangi bir kategori veya sıfata sahip olmayıp salt birliktir. Kindî bir (vahid) konusunu izah çabasıyla Tanrı hakkında en az iki şey söylemek istemektedir. Buna göre O ‘bir’dir ve yaratılmış şeylerdeki birli- ğin kaynağıdır. Bu, Kindî’nin Tanrı’yı yaratıcı olarak telakki etmesinde kilit rol oynamaktadır. Kindî, Tanrı açısından bir şeye birlik ihsan etmenin o şeyi var kılmak, bir başka ifadeyle onu yaratmak anlamına geldiğine inanmaktadır. Bu açıklama aynı zamanda Kindî’nin Tanrı konusundaki metodunu da izhar etmektedir. Ona göre Tanrı hangi özelliğe sahip olursa olsun, o özelliğe mutlak anlamda sahiptir ve hiçbir şekilde onun zıddına sahip değildir; aynı zamanda O, diğer şeylere ait özelliklerin de kaynağıdır. Bu bağlamda Tanrı bir olduğundan hiçbir şekilde çokluk ihtiva edemez ve her birliğin de sebebidir. 30 26 Kindî, Felsefî Risâleler, 186. 27 Kindî, Felsefî Risâleler, 186-194. 28 Kindî, Felsefî Risâleler, 194. 29 Adamson, Kindî ve unanca Felsefe Gelene inin Kabulü, 39. 30 Adamson, Kindî ve unanca Felsefe Gelene inin Kabulü, 39-40. DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 152 Aristoteles’in Tanrı anlayışı ise çok olan şey maddidir ilkesinden hare- ketle 31 içerisinde Tanrı’nın birliği ilkesini bulundurmaktadır. Ayrıca Aristo- teles’e göre Tanrı’nın fiili, mükemmel ve ezelî-ebedî bir hayattır. Bundan dolayı Tanrı, ezelî-ebedî ve mükemmel olarak adlandırılmaktadır. 32 Ancak bununla beraber Tanrı’nın nitelikleri konusunda Kindî ile Aristoteles’in bir- birinden çok farklı görüşleri vardır. Aristoteles’e göre en yüksek varlık olan Tanrı, maddesiz olduğundan ne izlenim, ne duyum, ne iştah ne de istek an- lamına gelen iradeye sahiptir. Tanrı’da bulunan niteliklerin hepsi pasif du- rumdadır. Bunların hiçbirisi ile kâinattaki varlar temas edemez. O’nun kâi- natın varlığından haberi yoktur, hiçbir şey istemez, hiçbir şey yapmaz, evren üzerinde hareket ve edimleriyle etkide bulunmaz. 33 Öyle ki Aristoteles’e göre Tanrı, evrenin bilgisi olmayan bir bilgiye ve evren üzerinde, kendi bil- gisinden çıkmayan bir etkiye sahiptir. Bu hemen hemen bir etkinlik olarak adlandırılamayacak bir etkidir; çünkü bu, bir insanın bilinçsiz bir biçimde bir başkası üzerinde meydana getirebileceği türden bir etkidir. 34 İlk bakışta çelişki gibi görünen bu durum onun kendine has bakış açısın- dan kaynaklanmaktadır. Zira Aristoteles, Tanrı’nın doğasını incelediğinde, O’na pratik bakımdan dünya ile ilgilenmek gibi herhangi bir yetiyi izafe etmenin, mükemmelliğini ortadan kaldıracağını düşünmektedir. Ancak o, dünyayı incelediğinde ise Tanrı’yı, kendisini dünyayla daha sıkı bir ilişki içine sokan bir biçimde tasarlama yoluna gitmektedir. 35 Bu durum aynı za- manda Aristoteles’in deist bir tanrı fikrine sahip olduğunu açığa vurmakta- dır. Ayrıca Aristoteles’in Tanrı’yı kendisine ibadet edilen, kendisinden yar- dım istenilen bir varlık olarak düşünmüş olduğuna ilişkin hiçbir delil yoktur. Şayet Aristoteles’in Tanrı’sı bütünüyle kendine kapalı ise -ki böyle olduğuna inanmak mümkündür- o zaman insanların onunla kişisel iletişi- me yönelmeleri mümkün olmayacaktır. 36 Bunların Yanında Aristo, Tanrı gibi ezelî olan, hiçbir değişmeyi kabul etmeyen elli beş tane sabit kürenin varlığından söz etmektedir. Yine o, fe- leklere akıl ve ruh isnat etmek suretiyle onlara kutsal varlık gözüyle bak- makta, bazı eserlerinde de (özellikle Nikomakhos Ahlakı’nda) sık sık Tan- rılar tabirini kullanmaktadır. Bütün bu hususlar dikkate alınacak olursa 31 Alfred Weber, Felsefe Tarihi, çev. H. Vehbi Eralp (İstanbul: Sosyal Yayınları, 1998), 84. 32 Aristoteles, Metafizik, 508. 33 Macit Gökberk, Felsefe Tarihi (İstanbul: Remzi Kitabevi, 1993), 84. 34 Aristoteles, Metafizik, 70. 35 Aristoteles, Metafizik, 71. 36 Cevher Şulul, ‘’Kindi Metafiziği’’ (Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, 1998), 52. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|