Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bazar, 26 yanvar...
- Cümə axşamı, 15 oktyabr...
- Tək günü, 26 yanvar...
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 495
Bu aradan bir az keçmiş Hüseyn Caviddən yenə bir açıq məktub almışdım: “M ö h t ə r ə m Ə z i z ! Belə dostluq olmaz. Sana adres verdim. Bizim müqavilənamə nə oldu? Niçin düzəldib göndərmirsən? Paraya ehtiyacım olduğunu sana söyləmədimmi? Verdiyin sözləri nə tez unutdun? Cavab gözləyirəm... Hüseyn Cavid. 15-XI-35”. Şair dostumun məndə qalan bu son məktubundan anlaşılır ki, oktyabr ayında Bakıda olan zaman mən, o biri yazıçılarla olduğu kimi, Hüseyn Cavidlə də onun əsərlərinin tərcümə planına salınıb Tiflisdə rusca nəşr ediləcəyi barədə söhbət etmiş və Tiflisə qayı- dandan sonra uzun məktub yazmışdım. Lakin plan hələ təsdiq edilməmişdi, buna görə də hələ müqavilənamə göndərmək müm- kün deyildi. Dostum isə müqavilənamə bağlayıb avans almağa tələsirmiş. Həmin il dekabrda mən yenə dörd gün Bakıda olmuşdum. Tək günü, dekabrın 17-də, Bakıya çatan günün axşamına, gənc dostum Əli Nazim mənim Ali pedaqoji institutunun dil və ədə- biyyat fakültəsində çağırılmış ədəbi konfransa dəvət etmişdi. Bu konfransda mən tələbələrin məruzələrini dinləmiş və çox razı qalmışdım. Sabahı gün, dekabrın 18-də sonuncu məruzə Hüseyn Cavidin “Səyavuş” dramına həsr edilmişdi ki, sonra müzakirə keçirilmiş və Əli Nazimin son sözü ilə konfrans bağlanmışdı. O zaman tənqid və ədəbiyyatşünaslıq sahəsində qızğın fəaliy- yət göstərən Əli Nazimlə görüş və söhbətlərim haqqında gün- dəliyimdə bir yığın müfəssəl qeyd vardır ki, vaxtı gələndə onları da Əli Nazimdən aldığım və səliqə ilə saxladığım xüsusi mək- tublarla bərabər oxuculara təqdim etmək ümidindəyəm. İndi isə yenə Hüseyn Cavid mövzusuna qayıdıram. Yuxarıda deyildiyi kimi, mən 1935-ci il sentyabrdan etibarən Zaqafqaziya Dövlət Nəşriyyatında işləməyə başlamışdım. Bu dövrdə mən bilavasitə Azərbaycan ədəbiyyatının ruscaya tərcü- məsi və nəşri ilə məşğul idim. Bu münasibətlə yenə Hüseyn Cavid haqqında 1936-cı ilə aid gündəliyimdə müəyyən məlumat verilir: Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 496
“Bazar, 26 yanvar... Axşam Raxmanın iştirakı ilə Zaqaf- qaziya Dövlət Nəşrıyyatında müşavirə oldu. İllik planlar müzakirə və təsdiq edilirdi. Gurcü ədəbiyyatı üzrə 171 çap vərəqi, Azər- baycan – 133 və erməni ədəbiyyatı uzrə 120 çap vərəqi təsdiq edildi. Mənim planımı əsasən şeir hesabına – Cavid, Rahim, Zakir, Sabir – ixtisar elədilər... Bu şairlərin kitabları gələn ilə keçirildi”. Burada adı çəkilən Raxman o zaman Zaqafqaziya ölkə partiya komitəsində rəhbər işdə idi və mən işlədiyim nəşriyyatın məsul redaktoru idi. Zaqafqaziya federasiyası ləğv ediləndən sonra o, Bakıya köçmüş və “Bakinski raboçi” qəzetinə redaktor təyin edilmişdi. Nəşriyyatımızda keçirilən bu iclasda mən Hüseyn Cavidin kitabını müdafiə edib plandan çıxarılmasına mane ola bilməmiş- dim, buna görə də dostumun qarşısında özümü müəyyən dərəcədə müqəssir kimi hiss edirdim. Lakin çox keçmədi ki, vəziyyət kökündən dəyişildi. Zaqaf- qaziya federasiyasının ləğvi ilə əlaqədar olaraq, bütün federativ idarə və təşkilatlar kimi, bizim nəşriyat da ləğv edilməli idi. Bu münasibətlə 1936-cı ilin oktyabr ayında nəşriyyat məni Bakıya göndərmişdi. Bakıda mən Zaqafqaziya nəşriyyatında Azərbaycan ədəbiyyatı sahəsində görülmüş işlər və hazırlanmış kitablar haq- qında mütabiq respublika idarələri ilə danışmalı və bütün nəşriy- yat materiallarının respublika nəşriyyatına verilməsi məsələsini həll etməli idim. Bütün bu hadisələr haqqında o vaxtkı gündəliyimdə xatirat- ımın ayrıca bir fəsli üçün kifayət dərəcədə maraqlı material vardır ki, onlar da görkəmli Azərbaycan yazıçılarının bir çoxundan aldığım və bu günə kimi saxladığım məktublarla birlikdə nizama salınıb bir vaxt oxuculara təqdim ediləcəkdir. İndi isə həmin səfərimdə Hüseyn Cavidin adı çəkilən bir sətri bura köçürməklə kifayətlənirəm: “Cümə axşamı, 15 oktyabr... Sovet yazıçıları ittifaqında Hüseyn Çavid və başqa yazıçılarla görüşdüm...” Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 497
Bakıdakı danışıq və müzakirələrin nəticəsində Azərnəşrdə Azərbaycan ədəbiyyatının ruscaya tərcümələrini nəşr etmək üçün xüsusi bir şöbə təşkil edildi. Mənim köhnə dostum Tağı Şahbazi həmən şöbəyə müdir, mən isə baş redaktor təyin edildik və mən Bakıya köçməli oldum. Bakıya köçəndən sonra mənim işim o qədər oldu ki, Hüseyn Cavidlə tez-tez görüşməyə imkan tapılmadı. Azərnəşrdən başqa, mən Raxmanın dəvəti ilə “Bakinski raboçi”də və bir müddət azərbaycanca “Kommunist” qəzetində (1937-ci ilin may ayına qədər) ədəbiyyat şöbəsinin rəhbəri vəzifəsində çalışır, həm də yazıçılar ittifaqının işlərində fəal iştirak edir, tez-tez şəhərdə və rayonlarda məruzə və mühazirələrlə çıxış edirdim. Doğrudan da, Bakıda yaşadığım bir ilin ərzində işin çoxluğundan, necə deyərlər, başımı qaşımağa macal tapmırdım... Hüseyn Çavidlə mən hərdənbir təsadüfən yazıçılar ittifaqında görüşə bilirdim. Yalnız 1937-ci ilin yanvar ayında mən dostumun evinə gedə bilmişdim ki, bu barədə gündəliyimdə qısaca bir qeyd qalmışdır: “Tək günü, 26 yanvar... Axşam Hüseyn Cavidgilə getdim. Gecəyarıya qədər oturduq. Ədəbiyyatdan, Sabirdən, ədəbi perspektivlərdən, onun öz yaradıcılığından xeyli söhbət elədik...” “Çərşənbə, 31 mart... Axşam yazıçılar ittifaqında iclasda idim... İclasdan sonra Hüseyn Cavidlə kafedə süd içdik...” Bu görüş şair dostumla son görüşümüz oldu... Mən də xatirələrimin Hüseyn Cavidə həsr edilmiş fəslini burada qurtarıb nöqtəni qoyuram. 1
– may 1972 Dubultı–Peredelkino–Moskva.
1
Moskvaya zəng vurdu, Əziz Şəriflə telefonla danışdı. O, evində xəstə yatırdı. Ona dedi: “İsgəndər adlı bir cavan oğlan Cavid haqqında xatirələr kitabına sənin də xatirə və gündəliyini salmışdır...” Sonra ona ürək-dirək vermək məqsədilə “Əziz, sən neçə belə xəstəliklərin arxasını yerə vurmusan” dedi. Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|