Yazılmış bir kitabın üstündə bir dəfə gözəl epiqraf oxudum: "Xatirələr faydalı olsun deyə səmimi ya zılmalı, gerçəkliyə tən gəlməlidir."
Yüklə 3,51 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Hüseyn Cavid
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 220
əsərlərinin çoxunu şifahi xalq şeiri dili və üslubunda yazan Vaqif, Vidadi, Zakir kimi istedadlı sənətkarlar yetişmişdi. Şeirdə realiz- mə meyl qüvvətləndikcə, şifahi xalq şeiri dili və üslubuna olan meyl də qüvvətlənirdi. Lakin bu şairlərin, xüsusən Vaqifin və Zakirin şeir dilində, üslubunda bir ikilik, ziddiyyət də var idi. Onlar məhəbbət lirikası ruhunda yazdıqları bütün qoşmalarını son dərəcə sadə, canlı danışıq dili və üslubuna uyğun bir şəkildə yazdıqları halda, qəzəl və məsnəvilərini, onun müxtəlif şəkillərini (müxəmməs, müsəddəs, müəşşər, tərkibbənd, tərcibənd, müstəzad və sairə...) yenə çətin ənənvi klassik şeir dili və üslubunda yazır- dılar. Beləliklə də, eyni bir şairin yaradıcılığında bir-birinə bənzə- məyən: müxtəlif keyfiyyətli iki dil, üslub əmələ gəlirdi. Bu üslub müxtəlifliyi, ikiliyi Zakirin də yaradıcılığı üçün çox səciyyəvidir. Füzuli dili və üslubu “Leyli və Məcnun” üslubu təsiri XIX əsrin mənzum məktublarında, mənzum hekayə və nağıllarında da (Axundovun, Zakirin, Seyid Əzimin mənzumələrində olduğu kimi) öz təsirini saxlamışdı. 1905-ci ildən sonra yeni satirik şeir dili və üslubunun yaradıcısı olan Sabir, eyni zamanda ciddi siyasi, ictimai-lirik şeir dilinə, üslubuna da müəyyən yeniliklər gətirdi:
Bitsin saçılan yaşlar. Ağlar bizə torpaqlar, Dağlar, dərələr, daşlar, Zinhar edəlim xidmət, İnsanlığa, yoldaşlar, Qeyrət, a vətəndaşlar! Himmət, a vətəndaşlar!
Bununla bərabər, Sabirin də bir çox ciddi lirik şeirlərində yenə də klassik qəzəl, məsnəvi dili və üslubu təsiri aydın görü- nürdü. Məsələn, onun şeir sənət haqqında çox parlaq fikirlərini Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 221
əks etdirən “Təraneyi-şairanə”, “İstiqbal üçün” şeirlərində olduğu kimi.
Klassik şeir üslubu təsiri yeni əsrin ikinci qüdrətli şairlərindən olan Məhəmməd Hadinin şeirlərində də özünü göstərir. Lakin Hadi də bu klassik üslubu müasirləşdirməyə, zənginləşdirməyə xüsusi fikir verirdi. Beləliklə, yeni əsrin əvvəllərində hekayə, mənsur dram və satirik şeir dili üslubunda böyük dəyişikliklər, yeniliklər yarandığı halda, ciddi şeir dili, üslubu, siyasi, ictimai, fəlsəfi lirika, poema, mənzum hekayə və sair dil və üslubu hələ ənənəyə çox bağlı idi. Hekayə, dram, satirik şeir dili, üslubu geniş kütlələr üçün anla- şılan bir dil olduğu halda, ciddi şeir dilini ancaq ərəb və farsca mükəmməl savadı olan adamlar başa düşə bilərdilər. Ümumiy- yətlə, şeir dilində və üslubunda olan bu ikiliyi, ziddiyyəti, çətinlik və qəlizliyi aradan qaldırmaq, hekayə və satirada olduğu kimi, ciddi şeir dili, üslubunu da sadələşdirmək lazım idi. Yeni dövr bunu tələb edirdi. Lakin bu vəzifənin öhdəsindən gəlmək bir o qədər də asan deyildi. Xüsusən şeir dili və üslubunun başqa janrlara nisbətən müəyyən dərəcədə mühafizəkar olması buna əngəl törədirdi. Mütərəqqi romantiklər də bu çətinliyi aradan qaldırmağa çalışır- dılar. Məhəmməd Hadi, Abdulla Şaiq, Abbas Səhhət və Hüseyn Cavid bu ziddiyyəti dərk etmişdilər. Onlar bir sıra başqa məsə- lələrdə olduğu kimi, xüsusən dil, üslub və bədii forma məsələsin- də yenilik yaratmağa ciddi səy göstərirlər. Lakin onların hərəsinə məxsus dil, üslub xüsusiyyətləri var idi. Bu şairlərin heç biri digərinə bənzəmirdi. Yeni şeir dili və üslubu məsələlərinə müna- sibətlərində də onları bir-birindən fərqləndirən prinsipial cəhətlər var idi.
olan lirik şeirlər göstərir ki, şair bu illərdə həm klassik qəzəl, məs- nəvi, həm də şifahi xalq şeiri dili və üslubunda əsərlər yazmışdır. Başqa sözlə, yuxarıda haqqında bəhs etdiyimiz ənənəvi iki üslubluluq Cavidin də yaradıcılığında özünü göstərmişdir.
Úàâèäè õàòûðëàðêÿí 222
Cavidin bizə ancaq bir-iki qəzəli məlumdur. Buna görə də təsadüfi nümunələrə əsaslanıb qəzəllərinin dil, üslub xüsusiyyət- lərini şairin mühüm dil üslub xüsusiyyəti saymaq olmaz. Burada diqqəti cəlb edən cəhət yalnız ondan ibarətdir ki, Cavid ilk qələm təcrübələrini yaradarkən müəllimi şair Məmmədtağı Sidqi kimi qəzəli mümkün qədər sadə dildə yazmağa çalışırdı. Dil və üslubda müəyyən dərəcədə sadəliyə meyl, daha dəquq deyilsə, mümkün qədər ərəb və fars tərkiblərindən qaçmaq Cavidin yenə yaradıcılığının birinci dövründə yazdığı bir sıra dördlüklərdə də özünü aydın göstərir. Buna misal olaraq üslub cəhətdən Vaqifin “Görmədim” müxəmməsini xatırladan “Görmə- dim” qoşmasını göstərmək olar.
Cavid tamamilə şifahi xalq şeiri dili və üslubunda qoşmalar da yazmışdır. Məsələn, “Çoban türküsü” şeirində olduğu kimi:
Ötüşməsin şirin dilli bülbüllər. Dərdim çoxdur ellər, ellər, ay ellər, Yar-yar deyib gecə-gündüz ağlaram.
Şairin bu tipli qoşmalarında çox nadir hallarda çətin sözlərə, ifadələrə rast gəlmək olur. Cavid sonralar şifahi xalq şeiri dili və üslubunda bir çox mahnılar, şərqilər yaratmışdır. Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|