ZəHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

36 

lərində fövqəladə tərbiyəli idi. Dediklərinə görə, xocanın məclisində heç bir 

zaman dizini diziylə dəyişdirməmişdir. Bir dəfə xoca həzrətlərinin söhbətin-

də, adətinin tərsinə, ayağını dəyişdirərək oturmuşdu. Mirzə qalxdıqdan son-

ra xoca həzrətlərinin əmriylə oturduğu yerə baxmışlar, orada bir sümük var-

mış.  

Təhsil  almamışdı,  ümmi  idi.  Şəhərdə  böyüdüyü  halda,  sadə  və  bəsit 

geyinirdi.  Şeirdən  nəsibi  yox  idi.  Adildi.  Xoca  həzrətlərinin  də  hər  işdə  əli 

vardı,  önəmli  məsələlər  əksər  hallarda  şəriət  yoluyla  həll  edilirdi.  Heç  bir 

zaman  verdiyi  sözün  və  dediyinin  tərsinə  hərəkət  etməzdi.  Cəsur  idi.  Hər-

çənd  ki,  öz  əliylə  bir  iş  görməyə  fürsəti  olmadı,  ancaq  bəzi  müharibələrdə 

cəsarət göstərdiyi söylənir.  

Fövqəladə (19 a) dərəsədə gözəl ox atırdı. İlbasuna

1

 atdığı oxu və tir-

gəzi  az  hallarda  yan  keçirdi.  Balqabağı

2

 meydanın  o  biri  ucundan  rahatca 

vururdu. Sonralar kökələndə qırqovul və bildirçini  piyazi

3 

ilə  vurmağa baş-

lamışdı və yenə çox azı hədəfə dəymirdi. Quşbaz bir adamdı, quşları çox və 

yaxşı  ovlayırdı.  Uluğ  bəy  Mirzədən  sonra  onun  qədər  quşbaz  bir  padşah 

yoxdur. 

Fövqəladə dərəcədə həyalı idi. Deyilənə görə, tək olanda da, yaxın qo-

humlarının və adamlarının yanında da ayağını örtürmüş. 

Möhkən  içən  idi.  İçməyə  başladığı  zaman  iyirmi-otuz  gün  dalbadal 

içir,  içmədiyi  zaman  da  iyirmi-otuz  gün  içmirdi.  Bəzən  içki  məclislərində 

heç qalxmadan gecə-gündüz otururdu. Şərab içmədiyi günlərdə kefsiz olur-

du.  Təbiətində  xəsislik  vardı.  Az  danışan  və  yumşaq  bir  adamdı.  İradəsi 

bəylərinin əlində idi. 

Meydan müharibələri: Sultan Əhməd Mirzə dörd meydan müharibə-

sinə girdi. Bir dəfə  Şeyx Camal Arğunun kiçık qardaşı Nemət Arğun ilə dö-

yüşdü və Zamin ətrafındakı Azar-Düzündə qalib gəldi. 

Bir dəfə də [qardaşı] Ömər Şeyx Mirzəyə Havasda qalib gəldi. 

Bir  dəfə  Daşkənd  civarındakı  Çir  çayının  sahilində  Sultan  Mahmud 

xanla çarpışdı. Düzdür, bu meydan müharibəsi deyildi. (19 b) Moğol axınçı-

larının  bir  neçəsi  onun  qoşununun  arxasından  gəlib  əsgərlərin  xırda-xuruş 

əşyasını  ələ  keçirmişdi,  bu  qədər  çox  əsgər  heç  bir  çarpışma  olmadığı  və 

düşmənlə qarşılaşmadığı halda vahiməyə qapıldı. Əsgərlərin çoxu Çir çayın-

da boğuldu. 

Bir dəfə  də  Heydər Göyəldaşla Yar-yaylaq ətrafında savaşdı  və  qalib 

gəldi. 

                                                           

1

 İlbasun: bu söz yırtıcı quşlar və sərçə kimi kiçik quşlar xaricində bütün ovlanan quş-

lara verilən ümumi addır.  

2

 Balqabaq  və Balqabaq meydanı:  təlim atışları üçün hədəf  olaraq balqabağa ox atılan 

meydan olmalıdır. İstanbulda da "Ox meydanı" adlı bir meydan mövcuddur.  

3

 Piyazi: bir silah növü.  

---

BABURNAMƏ 

 

37 

Torpaqları:  torpaqları  Səmərqənd  və  Buxara  idi.  Buraları  ona  atası 

vermişdi.  Şeyx  Camalın  Əbdülqüddüs  tərəfindən  öldürülməsindən  sonra  

Daşkəndi,  Şahruxiyyəni  və  Sayramı  da  almışdı.  Bu  yerləri  bir  müddət  öz 

əlində saxladı, sonra Daşkəndi və Sayramı kiçık qardaşı Ömər Şeyx Mirzə-

yə  vermişdi.  Xocənd  və  Ura-Təpə  də  bir  müddət  Sultan  Əhməd  Mirzənin 

idarəsində qaldı.  

UĢaqları:  iki  oğlu  olmuş,  ancaq  kiçık  ikən  ölmüşdü.  Beş  qızı  vardı, 

bunların dördü Qutuq bəyimdən idi. Onların ən böyüyü Qaragöz bəyim de-

dikləri Rəbiə Sultan bəyimdi və onu özü sağkən Sultan Mahmud xana ver-

mişdi. Rəbiə bəyimin xandan Baba xan adlı çox yaxşı bir oğlu olmuşdu. Öz-

bəklər  Xocənddə  Sultan  Mahmud  xanı  şəhid  edəndə  onu  və  onun  kimi  bir 

neçə  uşağı  da  öldürdülər.  Sultan  Mahmud  xanın  ölümündən  sonra  Rəbiə 

Sultan bəyim Cani bəy (20 a) Sultana ərə getdi. 

İkinci qızı Ağ bəyim dedikləri Səlihə Sultan bəyim idi. Sultan Əhməd 

Mirzənin ölümündən sonra [qardaşı] Sultan Mahmud Mirzə toy edərək onu 

böyük oğlu Sultan Məsud Mirzəyə aldı. Sonra Şah bəyim və Mehrinigar xa-

nımla birlikdə Kaşğara getdi. 

Üçüncü qızı Ayşə Sultan bəyim idi. Mən beş yaşında ikən Səmərqən-

də gələndə mənimlə nişanlamışdı. Sonra qazaxlıq zamanımda Xocəndə gəl-

miş və orada evlənmişdim. Səmərqəndi ikinci dəfə alanda bir qızımız oldu, 

amma uşaq bir neçə gün sonra tələf oldu. Daşkənd məğlubiyyətindən bir az 

əvvəl böyük bacısının təhriki ilə məndən ayrıldı. 

Dördüncü qızı Sultanım bəyimdi. Onu əvvəlcə Sultan Əli Mirzə, sonra 

Teymur Sultan, daha sonra isə Mehdi Sultan almışdı. 

Qızlarının ən kiçiyi Məsumə Sultan bəyim idi. Anası arğunlardan Sul-

tan  Arğunun  əmisi  qızı  Həbibə  Sultan  bəyim  idi.  Mən  Xorasana  gedəndə 

görmüş  və  xoşlandığım  üçün  elçi  göndərmişdim,  sonra  Kabilə  gətirdib  ev-

ləndim.  Bir  qızımız  oldu,  amma  onu  doğanda  Allahın  rəhmətinə  qovuşdu. 

Qıza anasının adı qoyuldu. 

Qadınları və cariyələri: qadınlarının biri ilkin Sultan Əbu Səid Mir-

zənin  istəmiş  olduğu  Mehrinigar  xanımdı.  Mehrinigar  xanım  Yunus  xanın 

böyük qızı və anamın doğma bacısı idi. (20 b) 

Biri də tarxanlardan idi və buna görə ona Tarxan bəyim deyirdilər. 

Digəri isə Qutuq bəyimdi və Tarxan bəyimin südbacısı idi. Sultan Əh-

məd  Mirzə  onu  sevərək  almışdı.  Fövqəladə  sevimli,  ancaq  çox  hökmlü  bir 

qadın idi. Şərab içirdi. O sağ ikən Sultan Əhməd Mirzə başqa qadınların ya-

nına getməzdi. Sonra onu öldürərək bədnamlıqdan qurtuldu.  

Qadınlarından biri də Termiz xanzadələrindən Xanzadə bəyimdi. Mən 

beş  yaşında Səmərqəndə Sultan Əhməd Mirzənin  hüzuruna gələndə  evlən-

mişdi. Hələ duvağı açılmamışdı. Türk adətincə, açmağımı buyurdular, mən 

də duvağı açdım.  

---