ZəHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

38 

Bir  digəri  də  Əhməd  Hacı  bəyin  nəvəsi  Lətifə  bəyim  idi.  Mirzədən 

sonra  Həmzə  Sultana  ərə  getmiş  və  ondan  üç  oğlu  olmuşdu.  Mən  Həmzə 

Sultanın və Teymur Sultanın komandanlığındakı sultanları məğlub edib Hi-

sarı alanda bu sultanzadələrlə birlikdə daha bir neçə sultanzadə əlimə keç-

mişdi. Hamısını azad elədim. 

Qadınlarından biri də Sultan Arğunun əmisi qızı Həbibə Sultan bəyim 

idi. 

Əmirləri: Cani bəy Dulday Sultan Məlik Kaşğarinin kiçık qardaşı idi. 

Sultan Əbu Səid  Mirzə Səmərqəndin  idarəsini və Sultan Əhməd Mirzə isə 

öz  eşik  ixtiyarlığını  (21  a)  ona  vermişdi.  Əxlaqı  və  xasiyyəti  qəribə  bir 

adammış. Haqqında qəribə rəvayətlər var. Məsələn, Səmərqənd hakimi ikən 

özbəklərdən bir elçi gəlibmiş. Bu elçi özbək ulusunda gücü-qüvvəti ilə məş-

hur imiş. Özbəklər qüvvətli adama bükə deyirlər. Cani bəy ona  «Bükəsən? 

Əgər bükəsənsə, gəl güləşək» deyibmiş. Elçi nə qədər eləsə də, Cani bəy əl 

çəkməyibmiş.  Nəhayət,  güləşiblərmiş  və  Cani  bəy  onu  yıxıbmış.  Cəsur  bir 

adam idi. 

Başqa bir əmiri Əhməd Hacı bəy idi. O, Sultan Məlik Kaşğarinin oğ-

lu  idi.  Sultan  Əbu  Səid  Mirzə  Heratın  idarəsini  bir  müddət  ona  vermişdi. 

Əmisi Cani bəy öldükdən sonra onun payəsini də verib Səmərqəndə göndər-

di. Xoş təbiətli və cəsur bir adam idı. Təxəllüsü Vəfai idi. Divanı var, şeir-

ləri pis deyil. Bu beyt onundur: 

Məstəm, ey möhtəsib

1

, imruz zi mən dəst bidar, 

Ehtisabəm biqun an ruz ki, yabi huşyar. 

Ey möhtəsib, sərxoşam, bugün məndən əl çək, 

Məni ayıq vaxtımda sorğuya çək. 

Mir  Əlişir  Nəvai  Heratdan  Səmərqəndə  gələndə  Əhməd  Hacı  bəylə 

bərabər  olurdu.  Sultan  Hüseyn  [Bayqara]  Mirzə  padşah  olduqdan  sonra  o, 

Herata getdi və orada böyük iltifat gördü. Əhməd Hacı bəy gözəl cins atlar 

bəsləyir (21 b) və minirdi. Bu atlar əsasən özünün yetişdirdiyi atlar idi. Cə-

sur bir adamdı, ancaq komandanlığı cəsarəti kimi deyildi. Qayğısızdı. İşini-

gücünü adamları idarə edirdi. Baysunqur Mirzə Buxarada Sultan Əli Mirzə 

ilə  vuruşub  məğlub  olanda  Əhməd  Hacı  bəy  də  əsir  düşdü  və  Dərviş  Mə-

həmməd Tarxanı öldürməkdə ittiham edilərək şərəfsiz bir şəkildə qətlə yeti-

rildu. 

Başqa bir əmiri DərviĢ Məhəmməd Tarxan Orda Buğa Tarxanın oğ-

lu və Sultan Əhməd Mirzə ilə Sultan Mahmud Mirzənin doğmaca dayısı idi. 

Mirzənin hüzurunda bütün bəylərin ən böyüyü və etibarlısı o idi. Müsəlman, 

                                                           

1

 Möhtəsib: o dövrün əxlaq polisi, yaxud bələdiyyə işlərinə baxan məmur. O, köməkçi-

ləri ilə birlikdə küçədə-bazarda gəzərək tacirlərin alıcıları aldatmamasına diqqət edir, özünü 

yaxşı aparmayan adamları yerindəcə şallaqla cəzalandırırdı.  

 

---

BABURNAMƏ 

 

39 

həlim  və  dərviş  bir  adam  idi.  Daima  Quran  yazırdı,  şahmatı  çox  və  yaxşı 

oynayırdı. Quşçuluq  elmini gözəl  bilir və  yaxşı  quş  ovlayırdı. Axırda Bay-

sunqur Mirzə ilə Sultan Əli Mirzənin qovğasında qoca yaşında bədnamlıqla 

öldü. 

Başqa bir əmiri  Əbdüləli Tarxan idi. O, Dərviş Məhəmməd Tarxanın 

yaxın qohumlarından idi. Baqi Tarxanın anası olan Dərviş Məhəmməd Tar-

xanın kiçık bacısı onun arvadı idi. Dərviş Məhəmməd Tarxan törə və rütbə 

baxımından  ondan  böyük  olsa  da,  bu  firon  onu  nəzərə  almırdı.  Buxaranın 

idarəsi  bir  neçə  il  (22  a)  onun  əlində  qaldı.  Adamlarının  sayı  üç  minə  çat-

mışdı. Onları yaxşı saxlayır, qayğı göstərirdi. Bəxşişi, hədiyyələri, divan və 

iş yerləri, ziyafətləri və məclisləri padşahlarınkı kimiydi, idarədə müqtədir, 

ancaq  zalım, fasiq  və  kibrli bir adam  idi. Şeybani  xan onun adamı deyildi, 

ancaq  çox  zaman  onunla  oturub-dururdu.  Kiçık  sultanzadələrin  çoxu  onun 

adamı  olmuşdu.  Şeybani  xanın  bu  dərəcədə  inkişafına  və  əski  sülalələrin 

batmasına Əbdüləli Tarxan səbəb oldu. 

Başqa bir əmiri Seyid Yusif Oğlaqçı idi. Babası moğoldan gəlmə idi. 

Atasını  Uluğ  bəy  Mirzə  yüksəltmişdi.  Fikir  və  tədbiri  olduqça  yaxşı  idi. 

Cəsarəti  də  vardı.  Yaxşı  qopuz  çalırdı.  Mən  Kabilə  gələndə,  o  mənim  ya-

nımdaydı. Ona iltifat göstərmişdim, gerçəkdən də buna layiq idi. Hindistan 

səfərinə çıxdığım ilk il Seyid Yusif bəyi Kabildə qoymuşdum. O zaman Al-

lahın rəhmətinə qovuşdu. 

Bir əmiri də DərviĢ  bəy idi. Teymur bəyin iltifat göstərdiyi  İgü Tey-

mur bəyin nəslindəndir. Xoca [Übeydullah] həzrətlərinin müridi idi. Musiqi 

elmini bilir, saz çalır və şeir (22 b) yazırdı. Sultan Əhməd Mirzə Çir çayı sa-

hilində məğlub olanda Çir çayında boğuldu. 

Başqa  bir  əmiri  Məhəmməd  Məzid  Tarxan  idi.  O,  Dərviş  Məhəm-

məd Tarxanın doğma və kiçık qardaşı idi. Bir neçə il Türküstan [şəhərinin] 

hakimi  oldu.  Şeybani  xan  Türküstanı  ondan  aldı.  Fikir  və  tədbiri  yaxşı  idi. 

Heç bir şeydən qorxmayan, fasiq bir adamdı. Səmərqəndi ikinci və üçüncü 

dəfə  alanda mənim  yanıma  gəlmişdi.  Mən də  ona çox iltifat  göstərmişdim. 

Göl-Məlik müharibəsində öldü. 

Bir əmiri də Baqi  Tarxan  idi. Əbdüləli Tarxanın oğlu və Sultan Əh-

məd  Mirzənin  əmisi  oğlu  idi.  Atasından  sonra  Buxaranı  ona  vermişdilər. 

Sultan Əli Mirzə zamanında çox yüksəlmiş, adamlarının sayı beş-altı minə 

çatmışdı. Sultan Əli Mirzəyə o qədər bağlı deyildi. Şeybani xan ilə Qaleyi-

Dəbusidə vuruşaraq yenildi və Şeybani xan bu qələbədən sonra Buxara üzə-

rinə hücuma keçərək oranı tutdu. 

Quş ovuna çox müştaq idi. Yeddi yüz ov quşu olduğu söylənir. Diqqə-

təlayiq bir əxlaqı və xasiyyəti yoxdu. Bir zadəgan olaraq nemət içində böyü-

müşdü. Atasının Şeybani xana çox yaxşılığı dəymişdi, buna güvənərək onun 

hüzuruna getmişdi. Ancaq o haqq itirən və mürvətsiz adam bu yaxşılıqların 

---