ZəHĠRƏDDĠn məHƏMMƏd babur

Zəhirəddin Məhəmməd BABUR 

 

 

 

32 

müharibəsində də yaxşı vuruşmuşdu. 

Qazaxlıq  zamanımda  Məsiha  dağlarında  ikən  Sultan  Mahmud  xanın 

yanına getməyə qərar verdiyim zaman bizdən ayrılaraq Xosrov şahın yanına 

getdi.  910-cu  ildə  [=1504]  Xosrov  şahı  ələ  keçirib  Kabildə  Müqimi  [Mə-

həmməd Müqim Arğun] mühasirəyə aldığım zaman Qasım bəy təkrar yanı-

ma gəldi. Əvvəllər olduğu kimi ona yenə də diqqət və iltifat göstərdim. 

Dəreyi-Xoşda  türkmən  xəzərləri

1

 üzərinə  hücum  etdiyimiz  zaman 

[=1505] Qasım bəy qocalığına baxmayaraq cavanlardan daha yaxşı yürüdü. 

Buna  görə  də  ona  culdu  [mükafat]  olaraq  Bəngiş  vilayətini  verdim.  Sonra 

(14  b)  Kabilə  gəlincə,  onu  Hümayuna  bəy-atəkə  təyin  etdim.  Zəmindavər 

alındığı zaman [=1522] Allahın rəhmətinə qovuşdu. 

Müsəlman, dindar, günahdan və haramdan qorxan bir adamdı. Şübhəli 

yeməkləri yeməzdi. Düşüncəli və tədbirli idi. Çox zarafatcıl idi. Savadsız ol-

duğu halda çox xoş nüktələr söyləyirdi. 

Başqa bir əmiri Babaqulu bəy Babaəli bəy oğlu  idi. O, Şeyx Əli Ba-

hadırın nəslindəndir. Şeyx Məzid bəy öləndən sonra onu mənə bəy-atəkə tə-

yin etdilər. [Baburun əmisi] Sultan Əhməd Mirzə Əndicana qoşun çəkəndə 

Ura-Təpəni ona təslim edərək Əhməd Mirzəyə qoşuldu. [Baburun digər bir 

əmisi] Sultan Mahmud Mirzənin ölümündən sonra Səmərqənddən qaçıb gə-

lərkən  qarşısına  Ura-Təpədən  [Sultan  Mahmud  Mirzənin  oğlu]  Sultan  Əli 

Mirzə çıxdı və müharibədə məğlub olaraq öldürüldü. İdarəsi və yarağı yaxşı 

idi. Əsgərinə yaxşı baxırdı. Namaz qılmaz, oruc tutmazdı. Zalım və kafirsa-

yaq bir adamdı. 

Başqa bir əmiri olan Əli Dost Tağayi sağarıçı tümən bəylərindən idi. 

Mənim anamın anası İsən Dövlət bəyimlə qohum idi. Ona Ömər Şeyx Mirzə 

zamanındakından  daha  çox  iltifat  etdim.  Dedilər  ki,  bacarıqlı  adamdır,  an-

caq neçə illər yanımda qaldığı halda əməlli-başlı bir işini görmədim desəm, 

(15  a) doğrudur. Sultan Əbu Səid Mirzənin xidmətində olduğu zamanlarda 

yada daşı

2

 ilə yağış yağdırdığını iddia edirdi. Quşbazdı. Əxlaqı və xasiyyəti 

pis idi. Paxıl, fitnəkar, namussuz, münafıq, özündən razı, sərt sözlü, soyuq 

üzlü bir adam idi. 

Veys Lağari Səmərqəndin toxçu tayfasından idi. Ömər Şeyx Mirzənin 

son  dövrlərində  ən  yaxın  adamlarından  olmuşdu.  Mənimlə  birlikdə  qazax-

lıqlarda oldu. Fikri və tədbiri çox yaxşı idi, ancaq bir az fitnəkar idi. 

Mir  Qiyas  Tağayi  Əli Dostun kiçık qardaşı idi. Moğolun soylu ailə-

ləri arasında Sultan Əbu Səid Mirzənin qapısında ondan daha irəli adam yox 

                                                           

1

 Xəzərilər:

  mənşəcə monqol olan, tacikcə danışan Əfqanıstan əhalisi. Adları Xəzər sö-

zündən deyil, farsca həzar (min) sözündəndir.

 

2

 Yadaçılıq:  yağış,  qar  yağdırmaq,  külək  qoparmaq  üçün  yada  daşından  istifadə  edil-

məsi.  Mahmud  Kaşğari  bu  barədə  geniş  məlumat  vermişdir  (bax:  Divanü  lüğat-it-türk. 

Tərcümə  edən  və  nəşrə  hazırlayan:  Ramiz  Əskər.  Bakı,  Ozan,  2006,  III  cild,  s.  11;  159; 

276). 

---

BABURNAMƏ 

 

33 

idi. Sultan Əbu Səid Mirzənin böyük möhürü onda idi. Ömər Şeyx Mirzənin 

son  dövrlərində  ən  yaxın  adamlarından  biri  olmuşdu.  Veys  Lağarinin  çox 

yaxın dostu idi. Kasan Sultan Mahmud xana veriləndən sonra ömrünün so-

nuna qədər xanın  xidmətində  oldu.  Xan da ona çox iltifat  etmişdi. Gülərüz 

və zarafatçı bir adamdı. Fisqdən çəkinməzdi. 

Başqa  bir  əmiri  Əli  DərviĢ  xorasanlıydı.  Sultan  Əbu  Səid  Mirzənin 

yanında  Xorasan  gənclər  bölüyündə  xidmət  edirdi.  Xorasan  və  Səmərqənd 

Sultan Əbu Səid Mirzənin idarəsinə (15 b) keçəndə bu iki paytaxtın işə ya-

rayan igidlərini xassə bölüklərinə ayıraraq bunlara Xorasan çöhrə bölüyü və 

Səmərqənd çöhrə bölüyü adlarını vermişdi. 

Mənim yanımda Səmərqənd önündə yaxşı çarpışdı. Cəsur bir adam idi. 

Nəstəliq yazısını əla yazırdı. Məddahlıq edirdi, təbiətcə həsədçi idi.  

Başqa bir əmiri Qənbər Əli moğoldu və axtaçılardan idi

1

. Atası vila-

yətə girib bir neçə dəfə sallaxlıq etdiyi üçün Qənbər Əli Sallax da deyirdilər. 

Yunus xanın yanında əvvəlcə avtafaçı, sonra da bəy olmuşdu. 

Ona mənim hüzurumda da çox iltifat göstərilmişdi.  İşə başlayana qə-

dər çox inamlı idi, ancaq işə başladığı vaxt yersiz qorxulara qapılırdı. Gəvə-

zə idi, dağınıq danışırdı. Məlumdur ki, gəvəzələr hətərən-pətərən danışırlar. 

Kəmhövsələ və beyinsiz bir adam idi. 

Ömər  Şeyx  Mirzə  vəfat  etəndə  mən  Əndicanda,  çarbağda

2

 idim.  Bu 

xəbər  Əndicana  ramazan  ayının  beşində,  çərşənbə  axşamı  günü  [=10  iyun 

1494] mənə çatdı. Çox mütəəssir oldum. Ata minib yanımdakı adamlarımla 

kurqana hərəkət etdim. Mirzə qapısına çatanda Şirim Tağayi atımın cilovu-

nu  tutub  namazgah

311

  tərəfinə  çəkdi.  Hər  halda  belə  düşünmüş  olmalı  idi: 

«Sultan  Əhməd  Mirzə  böyük  (16  a)  bir  padşahdır.  Əgər  çox  əsgərlə  gəlsə, 

bəylər  məni  və  vilayəti  ona  təslim  edərlər.  Bu  görə  də  onu  [məni]  Özgənd 

və  Ala-Tağ  ətəyinə  doğru  götürüm.  Əgər  vilayəti  təslim  etsələr,  barı  o,  ələ 

keçmədən dayılarının  yanına, Alaca xanın və  ya Sultan Mahmud xanın  ya-

nına getsin». 

Xoca Mövlana qazı (o, Sultan Əhməd qazının oğlu olub Şeyx Bürha-

nəddin  Qılınc  nəslindəndir;  ana  tərəfi  isə  Sultan  İlig  Maziyə  gedib  çıxır. 

Bunlar nəsillikcə o vilayətə müfti və şeyxülislam olmuşlar və daha sonra on-

lardan  yenə  bəhs  ediləcək)  və  kurqanın  içindəki  bəylər  bu  xəbəri  alınca, 

Ömər Şeyx Mirzənin  yaxın adamı və bir qızının tərbiyəçisi olan Xoca Mə-

həmməd Dərzini  yanımıza göndərdilər. Biz namazgaha  yaxınlaşanda  gəldi, 

könüllərdəki vəsvəsəni aldı və məni geri apardı. Ərkə endim. Xoca Mövlana 

                                                           

1

 Axtaçı: hökmdarın atları ilə məşğul olanlar üçün işlənən bir termindir.  

2

  Çarbağ: "çahar bağ, dörd bağça". Bu sözlə bir qismi park, bir qismi üzümlük, bir qis-

mi  meyvə  ağacı,  bir  qismi  də  bostan  olan  hovuzlu  bağlar  nəzərdə  tutulur.  Babur  öz  haki-

miyyəti dövründə çoxlu bağ saldırmışdır.  

3

 Namazgah:  əskidən  şəhər  kənarında  düzəldilən  və  xalqın  toplu  halda  namaz  qıla  bil-

diyi açıq bir meydan. 

---