Ziya göyalp t ü r k ç Ü L ü y ü n ə s a s L a r I
Yüklə 28,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7) MƏDƏNİ ƏXLAQ VƏ ŞƏXSİ ƏXLAQ
- 8) MİLLƏTLƏRARASI ƏXLAQ
və tərbiyəçiləri də Hunlardı. Gələcəkdə tərəfsiz bir tarix demokratiya və feminizmin türklərdən doğduğunu etiraf etməyə məcbur olaçaqdır. O halda, gələcəkdəki türk əxlaqının əsasları da millət, vətən, məslək və ailə ülküləriylə birgə demokratiya və feminizm olmalıdır. 7) MƏDƏNİ ƏXLAQ VƏ ŞƏXSİ ƏXLAQ Dürkheymə görə əxlaq vəzifələrinin məqsədləri fərddər deyil, topluluqlardır. Millət, məslək və ailə topluluqlarmın əxlaq vəzifələrinə və ülkülərinə hansı şəkildə məqsəd olduqlarını gördük. Ancaq bunlardan başqa hüdudu müəyyən olmayan bir topluluq da vardır ki, buna «mədəniyyət topluluğu» deyilir və fərdlər həmin bu topluluğa mənsub olduqları üçün topluluğun məqsədlərində ortaqdırlar. Mədəniyyət topluluğu başlanğıcda bir klan halında başlayır. İbtidai toplumlarda bir şəxs üçün hörmətli və hüquq sahibi olan şəxslər yalnız öz klanına mənsub olan adamlar idi. Bundan dolayıdır ki, bu toplumlarda klan içində qan davası aparılmazdı, çünkü klan sülh dairəsiydi. İbtidai toplumlar inkişaf etdikcə bu sülh dairəsi klandan fratriyaya, fratriyadan oymağa (əşirətə), oymaqdan daha böyük birləşməyə, daha böyük birləşmədən şəhər dövlətə, şəhər dövlətdən qövm tayfa dövlətinə, qövm dövlətindən imperatorluğa keçərək getdikcə genişləndi.82 Sülh dairəsi genişləndikçə hüquqa yiyələnən və əxlaq vəzifələrinə məqsəd olan adamların miqdarı da bu dairələr ilə birlikdə çoxaldı. Bax, bu qayda ilə, bəzilərinin şəxsi əxlaq və bəzilərinin də mədəni əxlaq adı verdikləri əxlaq qolu öz dairəsini genişləndirdi. Mədəni əxlaqın mənfi və müsbət olmaqla iki cür məqsədi vardır. Mənfi məqsəddə ədalət əsasdır. Ədalət-fərdlərə heç bir halda təcavüz etməməkdir. Müsbət məqsədin əsası isə şəfqətdən ibarətdir. Şəfqət-fərdlərə daim yaxşılıq etməkdir. Mədəni əxlaqın ikinci bir müsbət məqsədi də vardır ki, bu da bağlanan müqavilələrə sadiq qalmaqdan ibarətdir. Əski türklərdə Gök Tanrı sülh ilahi83 olduğu kimi, eyni zamanda ədalət və şəfqət ilahi idi. Bundan başqa, türklərin bu fəzilətlərdə nə dərəcədə yüksək olduğunu Türk tarixi göstərməkdədir. Mədəni əxlaq, xüsusilə fərdlərdə şəxsiyyətin yüksək olmasına söykənir. Əski türklərin dinində şəxsiyyəti göstərən simvollar da vardır. Yakutlara görə hər insanda «tin» adı verilən maddi ruhdan başqa, üç cür mənəvi ruh da vardır. Bunlara «eş, sur, qut» adları verilir.84 Eş canlı və cansız varlıqların hamısında ortaqlıdır. Sur 130 nəfəs alan varlıqlara, yəni heyvanlara məxsusdur. Qut isə yalnız insanla ata məxsusdur, insanın qutlu olması kəramət və şəxsiyyət sahibi olması deməkdir. Quran-i Kərimdə «Adəm oğullarını əzizlədik» buyurulur ki, bu da «insanları qutlu etdik» deməkdir. Əski türklərin mifologiyasına görə insanların ruhu üçüncü qat göydə olan süd gölündən alınırdı Türk Şamanlarına görə insan ruhunun daim ülküyə və yüksəklərə üz tutması əslinin (kökünün) göyə məxsus olmasından imiş. Bundan başqa, hər bir millət ortaya çıxarkən, Göy Tanrı bir «qızıl işıq» şəklində yer üzünə enərək o milləti öz ruhunun gözəl nəfosiylə və işığının nüfuzu ilə qutlu edərdi. Türk dinini dərindən araşdırsaq, mədəni əxlaqa əsas olan daha bir çox örnəklər tapa bilərik. Bunlar haqqında geniş məlumat almaq istəsəniz, «Türk törəsi» adlı əsərimizi oxuyun. Göründüyü kimi, türkçülüyün mühüm bir məqsədi də mədəni əxlaqı yüksəltməkdir. Vətən əxlaqından sonra məslək əxlaqı, məslək əxlaqından sonra ailə əxlaqı gəldiyi kimi, ailə əxlaqından sonra da mədəni əxlaq gəlir. 8) MİLLƏTLƏRARASI ƏXLAQ Fərdlərin bir-birinə qarşı yaxşıiıqsevər və yaxşılıqcdən (bir- birinin xeyrinə iş görən) olmalan mədəni əxlaq adını aldığı kimi, millətlərin do bir-birinə qarşı yaxşıiıqsevər və yaxşılıqedən olmalarına millətlərarası əxlaq adı verilir. Əski türklər sülh dininə tabe olduqlan üçün, başqa millətlərin din, siyasət və kültürlə bağlı olan varlıqlarına hörmət edərdilər. Hətta özlərinə «iç el» və başqa millətlərə «dış el» adlarını verərək bütün millətləri bir sülh dairəsi içində, bir beynəlmiləl birlik halında görərdilər. Orxun kitabəsində də başqa millətlərə «çölki el» adı verilir ki, bu da «dış el» ilə eyni anlamdadır. Əski türklər bu «dış cl» termini ilə bcynolmiləllik məfhumunu anladıqlarını göstərirlər. Çünkü «cl» sözü əski türkcədə sülh dairəsi anlammdaydı. Hər millətin bir «iç el» olması daxili bir sülh dairəsi təşkil etməsindən ibarətdi. Bununla birlikdə, bu «iç cl» digər millətlərə do yabançı gözüylə baxmaz, onların da hər birini bir el, yəni sülhün davamı kimi görərdi. Yalnız bu fərqlə ki, özünə «iç cl» və digərlərinə isə «dış cl» adım verərdi. Əski türklərin yenilmiş millətlərə, sonradan kapitulyasiya adı ilə başına bola olan fövqəladə imtiyazlar bağışlamaları türk kültüründəki beynəlmiləlçiliyin nəticəsidir. Gələcəkdə Millətlər Cəmiyyəti indiki kimi yalandan deyil, gerçəkdən təşəkkül cdorsə, onun ən səmimi üzvü, heç şübhəsiz ki, Türkiyə dövləti və Türk milləti 131 olacaqdır. Çünkö gələcəyə dair bütün kamilliklər toxum halmda türkün əski kültülundə vardır. Bir sözlə, hər millətin yer üzündə icra edəcəyi tarixi və mədəni missiyası vardır. Türk millətinin missiyası isə əxlaqın ən yüksək fəzilətlərini gerçəkləşdirmək, görünməmiş fədakarlıqların və ikidliklərin mümkün olduğunu isbat elməkdir. IV HÜQUQDA TÜRKÇÜLÜK Hüquqda türkçülüyün məqsədi Türkiyədə çağdaş bir hüquq yaratmaqdır. Bu yüzilin millətləri sırasına keçə bilmək üçün, ən əsaslı şərt milli hüququn bütün qollarını teokratiya84a və klerikalizm85 qalıqlarından büsbütün qurtarmaqdır. Tcokratiya-qanunlarm Allahın yer üzündəki kölgələri sayılan xəlifələr və sultanlar tərəfindən verilməsi deməkdir. Klerikalizm isə əslində Allah tərəfindən müəyyən edildiyi irəli sürülən və dəyişməz qanunlar hesab olunan gələnəklərin Allahın tərcümandan ( təmsilçisi) sayılan ruhanilər tərəfindən şərh edilməsindən ibarətdir. Ortaçağ dövlətlərinin bu iki fərqləndirici əlamətindən tamamilə qurtulmuş olan dövlətlərə «çağdaş dövlət» adı verilir. Çağdaş dövlətlərdə, öncə, istər qanun vermək və istərsə do ölkəni idarə etmək səlahiyyətləri doğrudan-doğruya millətə aiddir. Millətin bu səlahiyyətini məhdudlaşdıran və şərtləndirən heç bir yüksək vəzifə, heç bir golənək və heç bir hüquq (haqq) yoxdur. İkincisi, millətin bütün fərdləri tamamilə bir-birinə bərabərdir. Xüsusi üstünlüklərə-imtiyazlara malik heç bir sinif mövcud ola bilməz. Bu şərtləri daşıyan dövlət formasına «demokratiya»8511 cdı verilir ki, bu da xalq hökuməti deməkdir. Hüquqda Türkçülüyün birinci məqsədi çağdaş bir dövlət meydana gətirmək olduğu kimi, ikinci məqsədi də məslək sahibi şəxslərin şəxsi fəaliyyətini ictimai müdaxilədən qurtararaq, mütəxəssislərin səlahiyyətinə söykənən məslək muxtariyyətlərini qurmaqdır. Bu əsasa söykənən bir mədəni qanun ilə ticarət, sənaye, əkinçilik qanunları; Universitet, Vəkillər Kollegiyası, həkimlər dəməyi, müəllimlər birliyi, mühəndislər dəməyi və s. kimi məslək təşkilatlarının məslək muxtariyyətlərini təmin edən qanunların verilməsi də bu məqsədin lələblərindəndir. Hüquqda türkçülüyün üçüncü məqsədi isə çağdaş ailə yaratmaqdır. Çağdaş dövlətdəki bərabərlik (hüquq bərabərliyi) prinsipi kişiylə qadının evlənmədə, boşanmada, mirasda, məsləkdə və siyasi haqlarda bərabər hüquqlu olmasını da zəruri edir. Elə isə 132 yeni ailə qanunu ilə seçki qanunu bu əsasa görə hazırlanmalıdır. Sözün qısası, bütün qanunlarımızda hürriyyətə, hüquq bərabərliyinə və ədalətə zidd olan nə qədər izlər varsa, hamısına son vermək lazımdır. V. DİNDƏ TÜRKÇÜLÜK Dində türkçülük din kitablarının, xütbələr və vəzlərin türkcə olması deməkdir. Bir millət din kitablarını oxuyub anlaya bilməsə, təbiidir ki, dinin gerçək mahiyyətinn öyrənə bilməz. Xətiblərin və vaizlərin nə söylədiklərini anlamadığından ibadətlərdən heç bir zövq almaz. İmam-i Əzəm Həzrətləri,86 hətta namazdakı surələrin də milli dildə oxunmasının mümkün olduğunu bildirmişdilər. Ona görə ki, ibadətin verdiyi vəcd (coşqunluq), ancaq oxunan duaların tamamilə anlaşılmasından asılıdır. Xalqımızın dini həyatını incələşək, görərik ki, dini ayinlər arasında ən çox vəcd (coşqunluq, həyəcan) verənlər namazlardan sonra ana dilində söylənən dərin və səmimi yalvarışlardır (münacallardır). Müsəlmanların camedən böyük bir vəcd və arxayınlıqla çıxmaları, məhz, hər bir fərdin öz vicdanı içində eldiyi bu gizli yalvarışların nəticəsidir. Türklərin namazdan aldıqları yüksək zövqün bir bölümü də, yenə ana diliylə oxunub söylənən dahilərdir. Şeir ilə musiqinin birləşməsindən meydana gələn türkcə ilahilər xüsusilə təravih87 namazlarını canlandıran səbəbdir. Ramazanda və digər zamanlarda türkcə verilən öyüdlər (vəzlər) də xalqda dini duyğular və həyəcanlar oyandırır. Türklərin ən çox həyacanlandıqlan və zövq aldıqları bir ayin də vardır ki, o da Mövlidi-Şərif oxunmasından ibarətdir. Şeiri, musiqini və canlı hadisələri özündə birləşdirən bu ayin dini bir bidət88 şəklində sonradan ortaya çıxmasına baxmayaraq, ən canlı ayinlər sırasına keçmişdir. Təkkələrdə türkcə icra olunan zikrlər əsasında oxunan türkcə ilahilər və nəfəslər do böyük bir zövq qaynağıdır. Bax, bu örnəklərdən anlaşılır ki, bugün türklərin ara-sıra dini bir həyat yaşamasını təmin edən amillər dini ibadətlərin arasında çoxdan bəri türk dilində oxunmasına izn verilən dini ayinlərin olmasıdır. O halda, dini həyatımıza daha böyük bir vəcd və məmnunluq vermək üçün, həm Quran-i Kərimin (tilavətlər89 müstəsna olmaqla), həm də ibadətlər və ayinlərdən sonra oxunan bütün duaların, Allaha yalvarışların (münacatlann) və xütbələrin türkcə oxunması lazımdır. 133 Yüklə 28,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|