Ziya göyalp t ü r k ç Ü L ü y ü n ə s a s L a r I
VI İQTİSADİYYATDA TÜRKÇÜLÜK
Yüklə 28,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
VI İQTİSADİYYATDA TÜRKÇÜLÜK Türklər ən əski zamanlarda köçəri həyatı yaşayırdılar. O zaman türk iqtisadiyyatı heyvandarlıq əsasına söykənirdi. O dövrlərdə türklərin bütün sərvətləri qoyun, keçi, at, dəvə, öküz kimi heyvanlardan və yedikləri isə süd, qatıq, pendir, kərə yağı və qımız kimi heyvandarlıq məhsullarından ibarət idi. Geyimləri də bu heyvanların dərilərindən və yunlarından hazırlanırdı. Köçəri türklərin sənayesi də heyvan məhsulları əsasmda fəaliyyət göstərirdi. Dəvələrin ayağından «ayaq» adı verilən qımız qədəhləri, öküzlərin bud sümüyündən qımız sürahiləri düzəlirdi. Heyvanın nə sümüyü, nə buynuzu, nə bağırsağı, sözün qısası, heç bir şeyi atılmazdı. Hər toxumasından türkə məxsus bir sənaye məhsulu hazırlanırdı. Əski türklər ticarətə də yad deyildilər. Elxanltq dövrlərində Çindən Avropaya ipək aparan və Avropadan Çinə məxmər gətirən ticarət karvanları dövlətin ən böyük gəlir qaynağı idi. O zaman Çin, Hindistan, İran, Rusiya və Bizans arasındakı böyük ticarət yollan tamamilə türklərin əlində idi. Moqan xan90 İranın şimalından, Azərbaycandan və Anadoludan İstanbula doğru gedən yeni bir ticarət yolu açmaq istədi. Ancaq İranlılar bu təşəbbüsə maneçilik törətdilər. Buna görə Moqan xan ipək yolunu təmin etmək üçün Türk, Çin və Bizans dövlətləri arasında üç tərəfli saziş bağlamağa çalışdı və İran dövlətini ya ortadan qaldırmağa, ya da millətlərarası ticarətin tranzit yolu ilə İran ərazisindən keçməsinə zorla razı etməyə təşəbbüs göstərdi. Göründüyü kimi, əski türk Elxanlarının məqsədi Mancuriyadan Macarıstana qədər uzanan böyük Turan ölkəsində yalnız siyasi bir əmin-amanlıq yaratmaqdan ibarət deyildi. Asiya və Avropa millətləri arasında millətlərarası ticarət və mübadilə təşkilatını yaratmağı da üzərlərinə götürmüşdülər. Əski türklərin iqtisadiyyata verdikləri əhəmiyyəti el adlarında da görürük. Şərqi Türküstanda «Tarançılar» adı verilən və Qərbi Türküstanda «Sardlar» admı alan iki el olub. Bu adlardan birincisi «əkinçilər», ikincisi isə «tacirlər» anlamındadır. Qanqlılar, ağaçərilor, taxtaçılar, mandallar, menteşelər, sürgülər və s.-nin hər biri sənət adı daşıyır. Göy Türklərin babaları dəmirçi idi. Türk ikidlik eposlarına (mənqibələrə) görə, ilk çadırı düzəldən Türk xandır. İlk dəfə yeməklərdə duzdan istifadə edən Tavunq xandır, ilk araba düzəldən isə Qanqlı bəydir.91 Türklər arabalarla səyahət etməyə hələ skiflər dövründə başlamışdılar. Əski türklər olduqca 134 gözəl paltarlar geyməyi, ləzzətli yeməklər yeməyi, həyatlarını ziyafətlər və düyünlər içində keçirməyi sevərdilər. Buna görə də, vaxtlarını heç boş keçirməzdilər, iqtisadi fəaliyyət ilə məşğul olardılar. Çox qazanar, çox da xərcləyərdilər. Əski türklər son dərəcə qonaqsevər idilər.Dədə Qorqud Kitabında Burla Xatun verdiyi ümumi bir şöləndən danışarkən bu sözləri söyləyir: «Təpə kimi ət yığdırdım. Göl qədər qımız sağdırdım. Ac olanları doyurdum, çılpaq olanları geyindirdim. Borcluların borcunu verdim». Bununla birlikdə, minlərlə lirənin sərf olunduğu bu ümumi şölonlər Salur Qazalın ildə bir dəfə təşkil etdiyi yağma92 ziyafətlərinin yanında heç bir şey idi. Salur Qazanın şölənində bütün bəylər ilə xalq doyunca yeyib içdikdən sonra, Salur Qazai arvadının əlindən tutaraq saraydan çıxardı, van-yoxu nəyi varsa, yağma edilməsini çağırılmış adamlardan xahiş edərdi. Bu qayda ilə yağmaya uğrayan Salur Qazan bir müddətdən sonra yenə Oğuz elinin on zəngin bəyi olardı. . Türklər keçmişdə nail olduqlan bu iqtisadi rifaha gələçəkdə də nail olmalıdırlar. Həm də qazanılacaq sərvətlər Salur Qazanın var- dövləti kimi ümumə aid olmalıdır. Türklər müstəqilliyi və azadlığı sevdikləri üçün iştirakçı92 (kommunist) ola bilməzlər. Ancaq bəraborçiliyi sevdiklərinə görə fərdiyyətçi kimi də qala bilməzlər. Türk kültürünə ən uyğun sistem solidarizm, yəni həmrəyçilikdir.94 Şəxsi mülkiyyət ictimai həmrəyliyə xidmət etdiyi halda qanunidir. Sosialistlərin və kommunistlərin şəxsi mülkiyyəti ortadan qaldır mağa çalışmaları doğru deyildir. Yalnız ictimai həmrəyliyə xidmət etməyən şəxsi mülkiyyətlər varsa, onlara izn verilməz (yəni onlar qanuni sayılmaz). Bundan başqa, mülkiyyətin yalnız şəxsi olması lazım deyil. Şəxsi mülkiyyət kimi, ictimai mülkiyyət də olmalıdır. Toplumun fədakarlığı və zəhməti nəticəsində yaranan və fərdlorin heç bir əməyindən doğmayan artıq qazançlar topluma aiddir. Fərdlərin bu qazanclara yiyələnmələri qanuni deyildir. Artıq qazancların -«plyus-valyu»ların95 toplum adına toplanması ilə yaranacaq böyük məbləğlər toplum hesabına açılan fabrikaların, təşkil edilən kənd təsərrüfatlarının kapitalı olur. Bu ümumi təşəbbüslərdən əldə ediləcək qazanclar ilə yoxsullar, yetimlər, dullar, xəstələr, əlillər, korlar və karlar üçün xüsusi sığınacaq yerləri və məktəblər açılır, ümumi baxçalar, muzeylər, teatrlar, kitabxanalar yaradılır. Fəhlələr və kəndlilər üçün sağlamlıq evləri 135 tikilər. Ölkə ümumi bir elektrik şəbəkəsi içinə almar. Sözün qısası, hər cür yoxsulluğa son verərək hamının rifahını təmin etmək üçün nə lazımdırsa, yerinə yetirilərdi. Hətta, bu ictimai sərvət kifayət miqdara çatdıqda, xalqdan vergi almağa da ehtiyac qalmayacaq. Heç olmasa, vergilərin növləri və miqdarı azaldıla bilər. Deməli, türklərin ictimai ülküsü şəxsi mülkiyyəti ortadan qaldırmadan ictimai sərvətləri fərdlərə qəsb etdirməmək və bu sərvətləri ümuminin xeyrinə sərf etmək məqsədiylə, saxlamaq və artırmaqdan ibarətdir. Türklərin bundan başqa, daha bir iqtisadi ülküsü vardır ki. o da ölkənin ağır sənayesini yaratmaqdır. Bəziləri: «Yurdumuz kənd təsərrfatı ölkəsidir, biz həmişə əkinçi bir millət olmalıyıq. Ağır sənaye üçün can atmamalıyıq»-deyirlər ki, bu əsla doğru deyildir. Gerçəkdən, əkinçiliyi heç vaxt əldən verməyəcəyik, ancaq çağdaş bir dövlət olmaq istəyiriksə, hökmən ağır sənayeyə malik olmağımız lazımdır. Avropa inqilablarının ən önəmlisi iqtisadi inqilabdır. İqtisadi inqilab isa məhəlli iqtisadyyatı yerinə millət iqtisadiyyatının və kiçik sənətkarlığın (kustar sənayenin) yerinə ağır sənayenin yaradılmasın dan ibarətdir. Millət iqtisadiyyatı və iri (ağır) sənaye isə ancaq dövlətin himayə üsulunun tətbiqi ilə meydana gələ bilər. Bu məsələdə milli iqtisadi nozəriyələr bizə yol göstərəcəkdir. Amerikalı Con Rey ilə Almaniyalı Fridrix List İngiltərədə mançesterlərin təsis etdikləri iqtisadiyyat elminin ümumi və beynəlxalq bir elm olmayıb yalnız İngiltərəyə məxsus bir milli iqtisadiyyat sistemindən ibarət olduğunu ortaya qoydular. İngiltərə böyük sənaye ölkəsi olduğu üçün məhsullarım xaricə göndərməyə və xaricdən xammal gətirməyə məcburdur. Buna görə, İngiltərə üçün faydalı olan yeganə çıxış yolu gömrüklərin sərbəst olması qaydasıdır, yəni açıq qapı siyasətidir. Bu qaydanın İngiltərədəki kimi böyük sənayeyə hələ malik olmayan millətlər tərəfindən qəbul edilməsi onların sona qədər İngiltərə kimi sənaye ölkələrindən iqtisadi baxımdan asılı olmalan nəticəsini doğuracaqdır. Bax, bu iki nəfər yenilikçi iqtisadçı öz ölkələri üçün ayn- ayn özəl milli iqtisadiyyat sistemini yaradaraq ölkələrinin böyük sənayeyə malik olmasına çalışdılar. Və müvəffəq də oldular. Bugün Amerika ilə Almaniya iri sənaye məsələsində İngiltərə ilə güclərini sınayacaq bir səviyyəyə gəlib çıxmışlar. Və indi onlar da İngiltərənin açıq qapı siyasəti yolunu tutmuşlar. Ancaq bu mərhələyə gəlib çata bilmələrinin illər boyunca milli iqtisadiyyatın himayə üsullarının tətbiqi nəticəsində baş verdiyini çox yaxşı bilirlər. İndi türk iqtisadçılarının da ilk işi, əvvəla, Türkiyənin iqtisadi 136 durumunu və gerçəkliyini incoləmək sonra isə bu obyektiv incələmələrdən milli iqtisadiyyatımız üçün elmi və əsaslı bir proqram hazırlamaqdır. Bu proqram hazırlandıqdan sonra, ölkəmizdə böyük sənayeni meydana gətirmək üçün hərkəs bu proqram dairəsində çalışmalı və iqtisadiyyat Nazirliyi do bu fərdi fəaliyyətlərə rəhbərlik edərək ümumi nizamlayıcı vəzifəsini yerinə yetirməlidir. VII SİYASDİDƏ TÜRKÇÜLÜK Türkçülük siyasi bir partiya deyildir, elmi, fəlsəfi, estetik bir məktəbdir, başqa bir deyimlə, kültürlə bağlı bir çalışma və yeniləşmə yoludur. Bu səbəbdəndir ki, Türkçülük indiyə qədər bir partiya şəklində siyasi mübarizə meydanına atılmadı, bundan sonra da, şübhəsiz atılmayacaqdır. Bununla birlikdə, Türkçülük büsbütün siyasi ülkülərə biganə də qalabilməz. Ona görə ki, türk küllüm digər ülkütor ilə birlikdə siyasi ülkülərə də malikdir. Məsələ, Türkçülük heç bir vaxt klerikalizm, teokratiya və zülm rejimi ilə sazişə girə bilməz. Türkçülük çağdaş bir axımdır və ancaq çağdaş mahiyyət daşıyan axımlar vo ülkülər ilə sazişə girə bilər. Bax, bu səbəbdəndir ki, bugün Türkçülük Xalq Partiyasına96 yardımçıdır. Xalq Partiyası hökmranlığı millətə, yəni Türk xalqına verdi. Dövlətimizə Türkiyə və xalqımıza isə Türk Milləti adlarını sundu. Halbuki, Anadolu inqilabına qədər dövlətimizin, millətimizin, hətta dilimizin adlan Osmanlı sözündən ibarət idi. Türk sözü ağıza alınmazdı. Heç kim: «mən Türkəm» deməyə cəsarət edə bilməzdi. Son zamanlar Türkçülər belə bir iddiaya cürət etdikləri üçün, sarayın və köhnə fikirli adamlann nifrətlərini qazandılar. Bax, Xalq Partiyasının anası olan Müdafaayi Hüquq Cəmiyyəti, böyük qurtancımız Qazi Mustafa Kamal Paşa həzrətlərinin doğru yolu göstərməsi və rəhbərliyi ilə, bir yandan Türkiyəni düşmən istilalanndan qurtardı, o biri yandan isə dövlətimizə, millətimizə, dilimizə həqiqi adlarını verdi və siyasətimizi mütləqiyyətin və yad ünsürlərin yeritdiyi siyasətin son izlərindən do azad etdi. Hətta, deyə bilərik ki, Müdafaayi Hüquq Cəmiyyəti heç xəbəri olmadan Türkçülüyün siyasi proqramını həyata keçirdi. Çünkü, gerçək birdir, iki olabilməz. Həqiqəti axtaranlar başqa-başqa yollarla hərəkət etsələr belə, ən sonda eyni hədəfə çatırlar. Türkçülük ilə xalqçıhğm nəhayət eyni proqramda birləşmələri ikisinin də qarşıda duran məqsədə və gerçəkliyə uyğun olmalarının bir nəticəsidir. İkisi də lam həqiqəti tapdıqlarına görə, 137 Yüklə 28,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|