ADĠL BABAYEV
DĠLÇĠLĠYƏ GĠRĠġ
Dərslik ADU-nun vəsaiti ilə çap olunur.
Bakı – Mütərcim – 2017
Elmi redaktor:
Kamal Abdullayev
f.e.d., əməkdar elm xadimi,
professor
Rəyçilər:
Nizami Xudiyev
f.e.d., professor
Həsən Mirzəyev
f.e.d., professor
Adil Məhəmməd oğlu Babayev. Dilçiliyə giriĢ.
Bakı, 2017. -560 səh.
© A.Babayev, 2017
MÜƏLLĠFDƏN
Bütün ali məktəblərin dili elmi Ģəkildə öyrədən
fakültələrində «Dilçiliyə giriĢ» fənni tədris olunur.
«Dilçiliyə giriĢ» «Ümumi dilçiliyin» sadə formasıdır. Dilin
elmi Ģəkildə öyrədilməsi məhz dilçilik elminin
müəyyənləĢdirdiyi üsullarla aparılır.
Dilin elmi Ģəkildə öyrənilməsi, baĢqa sözlə desək,
ümumi dilçiliyin meydana gəlməsi uzun tarixə malik olsa
da, Azərbaycanda bu iĢin bünövrəsi yalnız 1924-cü ildə
qoyulmuĢdur. Həmin ildə professor B.V.Çobanzadənin
«Türk- tatar lisaniyyətinə mədxəl» kitabı ilə Azərbaycanda
ümumi dilçilik bir elm kimi meydana gəlmiĢdir.
Azərbaycan dilçilərinin bir sıra elmi məqalələrinin
əhəmiyyətini kiçiltmədən demək olar ki, B.Çobanzadənin
əsərlərinin istifadə edilməsi qadağan ediləndən, ta 1966-cı
ildə N.Məmmədovun «Dilçiliyin əsaslan» kitabı çapdan
çıxana qədər respublikamızda «ümumi dilçiliyə» aid bir
vəsait belə olmamıĢdır. N.Məmmədov həmin dərsliyi
professor A.A.Axundovla birlikdə bir neçə dəfə nəĢr
etdirmiĢdir. Son dəfə həmin dərslik 1980-ci ildə nəĢr
edilmiĢdir. Ġndi həmin nəĢrdən on ildən artıq keçir. Bu
sətirlərin müəllifi 30 ilə qədər bir dövrdə «Dilçiliyə giriĢ»
fənnindən oxuduğu mühazirələr əsasında yeni bir dərslik
yazmağı zəruri hesab edir. Belə bir dərsliyə ehtiyac varmı?
Bəli, vardır. AĢağıdakı səbəblər yeni «Dilçiliyə giriĢ»in
nəĢrini zəruri edir:
Birinci, əvvəlki nəĢrdən on ildən artıq keçdiyi üçün
indi tələbələr dərslik sarıdan çox korluq çəkirlər.
Ġkinci, əvvəlki «Dilçiliyə giriĢ» Xarici Dillər
Ġnstitutunun tələbələri üçün nəzərdə tutulmamıĢdı. Yeni
dərslikdə xarici dillərlə müqayisəyə yer verilmiĢdir.
Üçüncü, əvvəlki dərsliyin nəĢrindən sonra «Dilçiliyə
giriĢ»ə aid respublikada yeni proqramlar nəĢr olunmuĢdur.
Təbii ki, həmin kitab sonrakı proqramları əhatə edə bilməz.
Dördüncü, on ildən bəri həm xarici, həm də
Azərbaycan dilçiliyində yeni-yeni tədqiqat əsərləri
meydana gəlmiĢdir. Bunlar haqqında dərslikdə məlumat
verilir.
BeĢinci, əvvəlki dərslik, əsasən, partokratiya
dövrünün məhsulu olduğu üçün dilin fəlsəfi problemləri
birtərəfli iĢıqlandırılmıĢdır. Məlumdur ki, o vaxtlar baĢqa
elmlərdə olduğu kimi, dilçilikdə də hər yalnıĢ Ģeyi idealizm,
idealizmi isə yalnız yanlıĢ kimi qəbul edirdilər. Yeni
dərslikdə isə dilin fəlsəfi problemləri aĢkarlıq və
demokratiya iĢığında, açıq Ģəkildə Ģərh edilir. Əvvəlki
kitablarda hər kiçik məsələnin həlli üçün Marksdan və
Lenindən sitat axtarırdılar. Amma indi onların təsirindən
çıxaraq müstəqil fikir söyləmək mümkündür. BaĢa düĢmək
olmurdu ki, axı nəyə görə akademik 25 yaĢlı Leninin
əsərindən sitat gətirməlidir. Ġndi elmin siyasətdən azad
olduğu bir Ģəraitdə bütün ictimai elmlər öz keçmiĢinə
yenidən baxıb, gələcəyini qurmalıdır. Dilçilik və siyasətin
güclü təsirindən çıxıb azad inkiĢaf etməlidir. Məs. dilin
mənĢəyi, mahiyyəti, inkiĢafı, keçirdiyi proses və
mərhələlərə təkcə Marksın, Engelsin və Leninin gözü ilə
baxmaq elmi geri qoymurdumu?
Bu məsələlər yeni dərslikdə nəzərə alınmıĢdır.
Altıncı, əvvəlki «Dilçiliyə giriĢ»də bir sıra məsələlər
«Müasir Azərbaycan dili» və ya «Müasir rus dili» fənləri ilə
paralellik təĢkil edirdi. Bunu nəzərə alaraq yeni dərslikdə
əsas fikri ümumi məsələlərə vermiĢ, müasir dil fənləri ilə
paralel olan problemlərdən ötəri bəhs etmiĢik.
Məlumdur ki, elmi-tədqiqat əsərindən fərqli olaraq
dərsliklər tələbələr üçün nəzərdə tutulur. Buna görə də
dərsliyin dili sadə, termin oyunundan uzaq olmalıdır. Bu
cəhəti diqqət mərkəzində saxlamağa çalıĢmıĢıq.
Monoqrafik elmi-tədqiqat əsərində hər hansı bir
mövzu ekstensiv və intensiv (eninə və dərininə) tədqiq
edilməlidir. Dərslikdə bu mümkün deyil. Ona görə də hər
hansı bir mövzunu tələbələrin bilik səviyyəsinə uyğun və
kifayət qədər asanlaĢdırılmıĢ formada Ģərh etmiĢik.
Dərsliyə bir sıra yeni mövzular daxil edilmiĢdir ki,
onlar əvvəlki «Dilçiliyə giriĢ»də yoxdur.
Yeddinci, Rusiyada bir ildə bir neçə müəllifin eyni
adda («Введение в языкознание») dərsliyi və dərs vəsaiti
nəĢr edilir. Bu, rus dilli tələbə kontingentinə imkan verir ki,
hər hansı bir məsələ barədə müxtəlif müəlliflərin
konsepsiyası ilə tanıĢ
olsun, onları müqayisə edib ümumi bir nəticəyə
gəlsin. Azərbaycanda da belə dərslik və vəsait bolluğu
yaratmağın vaxtı çoxdan çatmıĢdır. Qoy Azerbaycan təhsilli
tələbələr də müxtəlif fikirləri müqayisə etmək imkanı
qazansınlar.
Dərslik müəllifin uzun illərdən bəri ali məktəbdə
oxuduğu mühazirələrin xülasəsi olsa da, müəyyən
qüsurlardan, çatıĢmazlıqlardan uzaq deyil. Müəllif dərsliyin
nöqsanlarını göstərən mütəxəssislərə əvvəlcədən təĢəkkür
edir və həmin qeydləri məmnuniyyətlə qəbul edəcəyini
bildirir.
1992
Dostları ilə paylaş: |