Microsoft Word X?z? v? Siy?z. ?h tar doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Maisə xanım Nurbala qızı Rəhimovaya
- Dilavər Əzimliyə
| Bismilləhir Rahmənir Rəhim RƏFAİL OĞUZTÜRK DAĞLI (Mustafayev Rəfail Salman oğlu) XIZI – SİYƏZƏN BÖLGƏSİNİN TARİXİNƏ DAİR (arxeoloji-etnoqrafik tədqiqat) Xızı-Beşbarmaq, Göyxan, Gədik (Gədi), Quşçu və Qomişər (Gəmişər) mahallarının tarixi BAKI – 2011 Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu Elmi Şurasının qərarı ilə çap olunur Müəllif, tədqiqat işi prosesində dəyərli məsləhətlərinə görə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun direktoru, tarix elmləri doktoru Maisə xanım Nurbala qızı Rəhimovaya, elmi işlər üzrə direktor müavini Nəcəf Museyibliyə, memarlıq doktoru Nəriman Əliyevə, tarix elmləri doktoru Cəbi Məmmədova, filologiya elmləri doktoru Firudin Ağasıoğluna, tarix elmləri doktoru Tərlan Ağayevə, tarix üzrə fəlsəfə doktoru Dilavər Əzimliyə, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Abbasqulu Nəcəfzadəyə dərin minnətdarlığını bildirir. Elmi redaktor: tarix elmləri doktoru, professor Arif Məhəmməd oğlu Məmmədov Rəyçilər: Beynəlxalq Ekoenergetika Akademiyasının akademiki, Şərq Ölkələri Beynəlxalq Memarlıq Akademiyasının müxbir üzvü , Azərbaycan Respublikasının Əməkdar Memarı, memarlıq doktoru, professor Nəriman Əşrəf oğlu Əliyev; tarix elmləri doktoru, professor Arif Məhəmməd oğlu Məmmədov Mehman Firudin oğlu Məmmədovun vəsaiti hesabına çap edilir. Rəfail Oğuztürk Dağlı. Xızı-Siyəzən bölgəsinin tarixinə dair (arxeoloji- etnoqrafik tədqiqat). Təqdim olunan monoqrafiya dərin və ətraflı elmi-tədqiqat işinin nəticəsidir. Bu vaxta qədər bu ərazilər haqqında söylənilən fikirlərin əsasən “ötəri baxış” xarakterli olduğunu nəzərə alsaq, indiki Xızı və Siyəzən rayonlarının tarixi, etnik tərkibi, toponimləri ilk dəfə tarixi faktlar əsasında araşdırılmış, dağlıların qədim oğuztürk mənşəli olduğu və sonradan (XI-XVII əsrlərdə) bu ərazilərə gəlmiş səlcuq oğuzlarının, şahsevənlərin bu camaatın təşəkkülündə iştirakı sübuta yetirilmişdir. Monoqrafiyada qədim As-ər ölkəsi və onun paytaxtı, As istehkamı, Xız (Quz) qalası, As-Van (Hun-Çin) müharibələri, Xızır və Musa peyğəmbərlərin tarixi görüşü haqqında müqəddəs İncildə, Quranda, skandinav saqalarında, Çin əfsanələrində, “Nart” eposunda, qədim oğuznamələrdə verilən məlumatlar bir araya gətirilmiş, tarix ədəbiyyatında verilən məlumatlarla, faktlarla uzlaşdırılmışdır. Monoqrafiya tarixçi mütəxəssislər, tələbələr və bu mövzu ilə maraqlanan oxucular üçün nəzərdə tutulur. Qrifli nəşr © Rəfail Oğuztürk Dağlı , 2011 3 ÖN SÖZ Bildiyimiz kimi, ümummilli liderimiz Heydər Əliyev 9 aprel 2000-ci il tarixində, “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanının 1300 il- liyinə həsr edilmiş təntənəli yubiley mərasimində demişdir: “Biz bu gün böyük iftixar hissi keçiririk. Çünki bizim “Kitabi – Dədə Qorqud” kimi böyük tarixi abidəmiz vardır. Çünki biz bu gün sərbəstik, azadıq, müstəqilik və öz tarixi keçmişimizi, öz mənəvi dəyərlərimizi, öz mədəniyyətimizi olduğu kimi təhlil edib xalqımıza, millətimizə və gələcək nəsillərə çatdırmağa qa- dirik”. Ümummilli liderimiz çıxışında Azərbaycan alimləri, tədqiqatçıları, yazıçıları, ictimai xadimləri tərəfindən bu sahədə görülmüş işləri yüksək qiymətləndirmiş və elmi işlərini bundan sonra da davam etdirərək gələcək nəsillərə və bütün türk dün- yasına çatdıracaqlarına əmin olduğunu söyləmişdir. Son za- manlar müstəqil Azərbaycanımızın tarixi keçmişini, mənəvi dəyərlərini, mədəni irsini olduğu kimi təhlil edib xalqımıza, millətimizə və gələcək nəsillərə çatdırmaq sahəsində böyük iş- lər görülmüşdür. Mədəni, sosial, elmi-texniki tərəqqi yolunda yüksək nailiyyətlər əldə etmiş vətənimizin şərəfli tarixinin daha ətraflı öyrənilməsi sahəsində elmi-tədqiqat işləri bu gün də da- vam etdirilir və sözsüz ki, daha böyük uğurlarımız hələ qarşı- dadır. Sevindirici haldır ki, monoqrafiyada türk dünyasının ən bö- yük ozanı Dədə Qorqudla bağlı çox dəyərli açıqlamalar da öz əksini tapmışdır. Beşbarmaq dağı ətrafında yaşayan əhalinin Dədə Qorqudla bağlı bilgilərini 1636-1638-ci illərdə Azərbay- can torpaqlarından keçmiş alman alimi Adam Oleari “Mosko- viya və Moskoviyadan keçməklə İrana, oradan da geriyə səya- hətin təsviri” kitabında yazmışdır. 4 Rəfail Oğuztürkün (Rəfail Salman oğlu Mustafayevin) “Xızı-Siyəzən əhalisinin tarixinə dair” mövzusunda yazdığı monoqrafiya dərin və ətraflı elmi-tədqiqat işinin nəticəsidir. Bu vaxta qədər bu ərazilər haqqında söylənilən fikirlərin əsasən “ötəri baxış” xarakterli olduğunu nəzərə alsaq, indiki Xızı və Siyəzən rayonlarının tarixi, etnik tərkibi, toponimləri ilk dəfə tarixi faktlar əsasında araşdırılmışdır. Nə üçün bu vaxta qədər Xızı və Siyəzən əhalisi barəsində söylənilən fikirləri “ötəri baxış” xarakterli hesab edirik? Fikrimizi əsaslandıraq. Tarix ədəbiyyatında dağlıların etnik mənsubiyyəti barəsində müxtəlif fikirlər söylənilmişdir. Bu camaatı türkmənşəli hesab edənlərlə yanaşı fərqli mülahizələr yürüdənlər də vardır. Məsələn, bəzi tədqiqatçılar Xızı və Siyəzən dağlılarının tatlara aid olduqlarını söyləmişlər. “Tat” sözünün bir neçə mənası vardır. Dağlıları oturaq əhali kimi tat adlandırmaq tamamilə yanlış fikirdir. Belə ki, bu camaatın ən qədim zamanlardan XX əsrin ortalarına qədər mükəmməl tərəkəmə həyatı yaşadığı çoxlarına məlumdur. Dağlıların hamısının deyil, yalnız bir qisminin – bu camaatın etnik formalaşmasında iştirak etmiş səlcuq oğuzlarının və şahsevənlərin fars dilini bilməsi səbəbindən onların “tatdilli” olmalasını düşünürlər. Aydın məsələdir ki, əsrlər boyu qonşu olmuş tatlarla ünsiyyətdə bu dil Xızı və Siyəzən oğuzlarının köməyinə gəlmiş və bu dili “tat” dilinə uyğunlaşdırmağa çalışmışlar. Bütün bu məsələləri faktlarla sübuta yetirən Rəfail Oğuztürk haqlı olaraq qeyd edir: “Dağlılar məskunlaşdığı ərazilərdə tat dilini öyrənməklə yanaşı, təbii olaraq, türk dilinin yayıcıları idilər və ən qədim zamanlardan bəri Azərbaycan ərazisində türk dilinin vahid ünsiyyət dili olmasında “dağlılar” adlandırılan bu oğuz qisminin də iştirakı danılmazdır”. Bu da məlumdur ki, Azər- baycanda Xızı və Siyəzən oğuzlarını heç bir başqa adla deyil, məhz “dağlı” kimi tanımışlar. Ən böyük mahallarına “Göyxan” demiş dağlılar Oğuz xanın oğlu Dağ xanın nəslindəndirlər. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|