2 G’. O. Mamajanov

Organik birikmalarnevg sit at analizi 
Organik birikmalar tarkibiga uglerod, vodorod, kislorod, azot, ba‘zan 
oltingugurt, galogenlar va boshqa elementlar kiradi. Bu elementlardan dastlabki 
to‗rttasi o r g a n o g e n elementlar deb ataladi. 
Organik birikmaning sifat analizi shu birikma tarkibida qanday elementlar 
borligini aniqlashdan iborat. Buning uchun organik modda yondirish, oksidlash, 
natriy metali bilan qo‗shib qotirish kabi usullar bilan parchalanib oddiy organik 

---

26
moddaga aylantiriladi va parchalanish mahsulotlari odatdagi sifat analizi usullari 
bilan aniqlanadi. 
9-tajriba 
Uglerodni aniqlash 
R e a k t i v l a r : saxaroza, konsentrlangan sulfat kislota. 
Organik modda tarkibida uglerod borligini modda ehtiyotlik bilan qizdirilganda 
ko‗mirlanishidan bilib olish mumkin. 
Skalpel uchida saxarozaning bir necha kristallarini olib asta-sekin gorelka 
alangasida qizdirilsa, saxaroza dastlab suyuqlanadi, so‗ngra qorayib kuyadi va yonib 
ketadi. Skalpelda esa ko‗mirlangan qora massa - uglerod qoladi. Demak, saxaroza 
organik modda ekan. 
Ozgina saxaroza kukunidan chinni kosachdga solib ustidan bir necha tomchi 
konsentrlangan sulfat kislota tomizilsa, saxaroza qorayadi va ko'mirlanadi. Bu tajriba 
ham saxaroza tarkibida uglerod borligini tasdiqlaydi. 
 
10-tajriba 
Uglerod va vodorodni aniqlash 
R e a k t i v l a r : glyukoza, mis (Il)-oksid, qizdirilgan mis sulfat, bariyli suv. 
Uglerod bilan vodorodni birga aniqlash ham mumkin. Buning uchun quruq 
probirkada tekshiri layotgam modda - glyukozaning bir necha kristallarigataxminan 
birgrammmis (II)-oksidqo‗shiladi. Probirkaning og‗zi gaz chiqadigan egik nay 
o‗matilgan probka bilan berkitiladi va shtativ qisqichiga gorizantal holatda 
mustahkamlab (19-rasm, A) qizdiriladi. Aralashma qizdirilganda hosil bo‗lgan 
oksidlanish mahsulotlari - C0
2
va 
H,
0 nay orqali o‗tib, qizdirilgan mis sulfat solingan B probirkaga va bariyli 
suv solingan D probirkaga kiradi. Suv bug‗i B probikada sulfat bilan birikib, ko‗k 
rangli kistallgidrat mis kuporosini hosil qiladi. Karbonat angidrid esa D probirkadagi 
bariy karbonatining oq cho‗kmasini hosil qiladi: