A f s e a fəLSƏFƏ

R
əylər, mülahizələr 
 
тор видел в том, что они едины в понимании: назначения морали, соот-
ношения между нравственными обязанностями человека и его стрем-
лением  к  счастью,  характера  связи  личности  и  общества,  принципи-
альной  возможности  перспектив  нравственного  преобразования  чело-
века (с. 369). 
На  наш  взгляд,  книга  А.А.Гусейнова  служит  средством  выявле-
ния позитивных этических ценностей, в решении ряда проблем, одной 
из которых является проблема «Восток» и «Запад», их взаимоотноше-
ния, места и роли в развитии духовной культуры. Так, сравнивая му-
сульманскую  этику  с  христианско-европейской,  автор  пишет,  что 
«…она другая …не в своих конкретных нормах и добродетелях, а в их 
системном единстве...Этика, ставшая духовной основой огромной ци-
вилизации,  которая  существует  более  тысячи  лет,  заслуживает  того, 
чтобы ее оценивали по ее собственным критериям» (с.172). 
Текст выписан тщательно, и, что немаловажно, со вкусом и ува-
жением к читателю. Специалисты, занимающиеся исследованием эти-
ческих проблем, найдут здесь основания для обретения более взвешен-
ного  взгляда  на  объект  исследования.  Для  широкого  круга  читателей 
интерес могут представлять краткие тексты самих пророков и мысли-
телей, данные в качестве приложения, а также иллюстрации. 
Книга  А.А.Гусейнова  интересна,  проблемна,  содержательна.  Ее 
практическая направленность, прямая связь с реальными проблемами 
современной  цивилизации,  с  оcтрыми  проблемами  социальной  дей-
ствительности  –  вот  основные  достоинства  книги.  Так  что  остается 
поздравить автора с выходом в свет столь капитальной и ценной книги, 
и ждать появления следующих. 
 
Л.Гумматова 
Доктор философии 
 
 
 
“Moral Doctrines of Prophets and Thinkers:  
From Moses Until Today” of  A.A. Huseynov.  
Moscow: Veche, 2009. 496 pp. 
(summary)
 
 
 
- 151 - 

---

F
əlsəfə və sosial-siyasi elmlər – 2010, № 2 
 
 
In this review Dr. L. Hummetova discusses the actuality of A.A. Huseynov’s 
book  Moral Doctrines of Prophets and Thinkers: From Moses Until Today. The 
review analyses the chapters of the book which talk about ethics as a life style, 
explore the stages of moral developments of humanity and study the changes of 
social ethics in the context of the interactions of the East and the West. 
 
Key words:
 prophets, morality, ethics, the East, the West. 
 
 
A.A. Hüseynov’un “
Peygamberler ve düşünürlerin maneviyat öğretileri: 
Musadan günümüzedek
” adlı eserine degerlendirme 
(Moskova: Veçe, 2009, 496 s.) 
(özet) 
 
Bu  kitap  değerlendirmesinde  Dr.  Hummetova  A.A.  Hüseynov’un  Peygam-
ber
ler ve düşünürlerin maneviyat öğretileri: Musadan günümüzedek isimli kitabın-
da peygamberlerin ve düşünürlerin maneviyatla ilgili öğretilerinde yer alan ahlak 
ör
neklerinin güncelliğini temellendirmeye çalışmaktadır. Kitabın önemli nitelikleri 
arasında teorik içeriği ve normatif sonuçları itibariyle vahdet oluşturan etiğin bir 
ya
şam tarzı olarak incelenmesi, insanlığın manevi gelişim aşamalarının analızı ve 
gü
nümüzde toplum ahlakının Doğu’yla Batı’nın karşılıklı ilişkilerinde ortaya çıkan 
de
ğişimler bağlamında tahlil edilmesi gösterilmektedir. 
 
Anahtar kelimeler
: 
peygamber, maneviyat, etik, Doğu, Batı, ahlak. 
 
 
A.A.Hüseynovun “
Böyük peyğəmbərlər və mütəfəkkirlər. Mənəviyyat 
t
əlimləri: Musadan günümüzədək”  
adlı kitabına rəy 
(Moskova: Veçe, 2009, 496 s.) 
(xülas
ə) 
 
F
əlsəfə  doktoru  L.Hümmətova tərəfindən  A.A.Hüseynovun “Böyük pey-
ğəmbərlər və mütəfəkkirlər. Mənəviyyat təlimləri: Musadan günümüzədək” adlı ki-
ta
bına yazılmış resenziyada böyük peyğəmbərlərin və mütəfəkkirlərin mənəviyyat 
haq
qında təlimlərində verilmiş əxlaq nümunələrinin aktuallığı əsaslandırılır. Kita-
bın digər üstünlükləri arasında nəzəri məzmunu və normativ qərarları ilə vəhdətdə 
götürül
ən etikanın həyat tərzi kimi nəzərdən keçirilməsi, bəşəriyyətin mənəvi inki-
şaf mərhələlərinin araşdırılması, müasir cəmiyyətin əxlaqının, Şərqlə Qərbin qarşı-
lıqlı münasibətlərində baş vermiş dəyişikliklər prizmasından təhlil olunması qeyd 
olunur. 
Açar sözl
ər: peyğəmbər, mənəviyyat, etika, Şərq, Qərb, əxlaq. 
 
- 152 - 

---

R
əylər, mülahizələr 
 
 
 
- 153 - 

---

 
 
 
 
F
əlsəfi etüdlər 
 
 
Sonlu h
əyat və sonsuzluqla əlaqə  
 
Dıskret və tədrici ölüm. 
 
Ölümün mütl
əqləşdirilməsi və  ancaq fizioloji hadısə  kimi  başa 
düşülməsi, həm də tədrici yaxınlaşma kimi deyil, çoxpilləli bir proses kimi 
deyil, ancaq son m
əqam kimi anlaşılması – bəsit və sadəlövh yanaşmadır. 
Əslində bir ömür ərzində nə qədər ölümlərlə rastlaşırıq. İnsan həyatı 
çoxşaxəli, çoxistiqamətlidir. 
H
ər gün, hər saat neçə-neçə hüceyrələr ölür, yeniləri yaranır. 
Şikəst olmuş adam, neçə orqanı çıxarılmış və ya iflic olmuş adam hələ 
ölm
əmiş sayılır və ancaq ürək dayandıqdan sonra ölüm qeydə alınır. Əgər 
ölüm h
əyatın antitezidirsə, həyat isə faizlərlə, nisbətlə
 
mü
əyyənləşirsə,
 
onda 
ölüm d
ə belə müəyyənləşməlidir. 
Kobud formada des
ək, insan 60% yaşayırsa, deməli, 40% ölüdür və s. 
Bu – fizioloji m
ənada. 
Sosial v
ə  mənəvi proses  kimi  götürüldükdə  həyat (sosial hüceyrələr 
sistemind
ə, hər gün nə qədər hüceyrələr ölür və onların əvəzınə yeniləri ya-
rana da bil
ər, yaranmaya da). Necə ki, neyronların ölməsi və yaranması çox 
müxt
əlif forma və  nisbətlərdə  həyata keçir. Neyronların  tədricən  ölməsi, 
sağlam neyronların nisbi sayının azalması, – ölümün tədrici proses kimi an-
la
şılmasına imkan verir. 
Bir arzu, m
əqsəd, plan və  ona cəhdlər. Lakin haradasa bu cəhdlərin 
çoxpill
əli  ardıcıllığı  qırılır.  Əgər paralel surətdə  yüz cəhd istiqaməti varsa 
(müxt
əlif müstəvilərdə  fəaliyyət), hər gün  bunların  neçəsində  qırılmalar 
olur, 
əvəzində yeni cəhd istiqamətləri, yeni məqsədlər, yeni fəaliyyət prose-
durları yaranır. 
M
əqsədlərin  yox  olması,  amalların  qırılması,  əqidənin  dəyişməsi, 
m
əhəbbətin ümidsiz sonluqla bitməsi və s. – neçə-neçə ölümlər. 
V
ə yalnız hər bir yaradıcı istiqamətdə ölüm məqamı çatdıqdan sonra, 
 
- 154 - 

---