Abdullayev f. S., Mahkamov q. X
Yüklə 0,77 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 6—xx. -O- -o
- Polikristallning sovuq plastik deformatsiyasi
- Sovuq deformatsiyada mustahkamlanish
- Mustahkamlanish egri chiziqlari
10-rasm. Kristallik panjarada sirpanish sxemalari Dislokatsiyalar nazariyasi plastik deformatsiya paytida ro'y bcradigan ko'plab hodisalarni tushuntirib beradi. Sirpanish mexanizmini tushuntiruvchi boshqa taxminlar ham bor. Masalan, Ya.I.Frenkel va T.A.Kontorova kristall tuzilish to'g'riligida mahal- liy buzilishlar bo'lmaganda ham kristall panjara atomlarini bir turg'unlik holatidan boshqasiga asta-sekin o'tish yo'li bilan sir- panish amalga oshishi mumkin deb hisoblaydilar. Monokristallardagi plastik deformatsiyada sirpanish jarayoni ba'zi bir kristall tuzilishining qo'shimcha o'zgarishlari bilan bir- galikda sodir bo'ladi. Monokristallning plastik deformatsiyasi jarayonida kuzati- ladigan sirpanish tekisliklarini davriy fazoviy yuzalarga aylanishini (sirpanish tekisliklarining egilishi), shuningdek, mozaika bloklarining nisbiy burilishini ko'plab tadqiqotchilar qayd etgan. Bir vaqtda metallning yaxlitligi va alohida bloklarning ichidagi fazoviy panjara buzilmasdan, monokristallning alohida bloklarga yanada yaqqol ko’rinishdagi maydalanishi kuzatiladi (11-rasm). N.F.Lashko plastik deformatsiya jarayonida bloklar paydo bo’lishining sababi kristall alohida qismlarining sirpanish tekisliklarining egilishi bilan bir vaqtda sirpanishiga asoslangan murakkab siljishi deb hisoblaydi. rasm. Monokristallning alohida bloklarga maydalanishi Sezilarli plastik deformatsiya natijasida monokristall to’g’ri kristall tuzilishga ega va atomlarning sezilarli siljishi oqibatida kristall tuzilish buzilgan sirpanish tekisliklari dastasi bilan chegaralangan alohida bloklarga ajraladi. Shunday qilib, sezilarli plastik deformatsiyalarda monokristall ma’lum donalar sonidan tashkil topgan polikristallga aylanadi. Polikristallning sovuq plastik deformatsiyasi Polikristall jismning umumiy qoldiq shakl o’zgarishi, uni tashkil etuvchi donachalarning shakli va o’lchamlarini o’zgarishi hamda ularning nisbiy siljishi bilan bo'ladigan plastik deformatsiyadan yig'iladi. Shunga ko'ra polikristallning kristallararo va kristall ichidagi deformatsiyalarini farqlaydilar. Polikristallning alohida donachalari deformatsiyasi, xuddi mo- nokristalldagidek, sirpanish yoki qiyofadoshlanish bilan amalga oshadi. Biroq, polikristallda anchagina donachalar borligi po- likristallning plastik deformatsiya jarayonini ba’zi o’ziga xos xususiyatlarini keltirib chiqaradi. Polikristallning alohida donalarida sirpanish tezliklari fazoda betartib yo'nalgan. rasm. Xomaki mahsulot sirtidagi sirpanish chiziqlari Alohida donachalarning sirpanish tekisliklarini fazoda turlicha yo'nalganligi shunga olib keladiki, polikristall jismni tashqi kuchlar tizimida yuklanishida deformatsiya boshlanishi hamma donachalarda bir vaqtda bo'lmaydi. Birinchi navbatda plas- tik deformatsiya sirpanish tekisligiga eng qulay yo’nalgan, ya’ni sirpanish tekisliklari berilgan kuchlar tizimi keltirib chiqaradigan eng katta urinma kuchlanishlarning ta’sir maydonchalari bilan mos tushgan donachalarda paydo bo’ladi. Qolgan donachalar elastik deformatsiyalanadi va faqat nisbiy siljish olishi mumkin. Chiziqli cho'zilish va siqilishda plastik deformatsiya boshlanishi uchun eng qulay yo'nalish, sirpanish tekisligi tashqi kuch ta'siri yo'nalishiga 45° burchak ostida joylashgan donachalarda bo’ladi. Eng qulay yo’nalgan donachalardagi siljishlarning tashqi ko'rinishi birinchi marta D.K.Chernov tomonidan topilgan va ko'pincha deformatsiyalanayotgan jism sirtida kuzatiladigan sir- panish chiziqlaridir. 12-rasmda qalin metall taxtasidan kesib olingan xomaki mahsulotning oksid pardasi qoplangan sirtida hosil bo'lgan sirpanish chiziqlari ko'rsatilgan. Donachalardagi birinchi siljishlar deformatsiyalanayotgan jismda eng katta urinma kuchlan- ishlar ta’sir ko’rsatayotgan yo'nalishlarda sodir bo'lgani sababli, polikristall jism yuzasida ko’rinadigan sirpanish chiziqlari, unda qo'yilgan kuchlar keltirib chiqaradigan maksimal siljituvchi kuchlanishlar yo’nalishi haqida xulosa chiqarishga imkon beradi. Deformatsiyalovchi kuchlar oshgan sari, qulay bo’Imagan yo'nalishlardagi sirpanish tekisliklarida ta’sir etayotgan urinma kuchlanishlar plastik deformatsiyalar boshlanishi uchun zarur bo'lgan kattalikka etadi. Deformatsiya polikristallning yanada ko'proq donachalarini qamrab ola boshlaydi. Metallning ko’plab donachalarini plastik deformatsiyaga kirishishiga to’g’ri keladigan chiziqli cho’zilish yoki siqilishdagi normal kuchlanish oquvchanlik chegarasi hisoblanadi. Polikristall jismning keyingi deformatsiyasi metallning eng jadal oqish yo’nalishida donachalar cho'zilgan shaklni olishiga olib keladi. Plastik deformatsiya natijasida cho’zilgan donachalarning aniqlangan yo'nalganligi mikrostrukturaning yo’l-yo’lligi deb ata- ladi. Donachalarning eng katta va eng kichik o'rtacha o'lchamlari kattaligi orasidagi nisbat ularning deformatsiyasi kattaligini ko’rsatadi. Deformatsiya jarayonida donachalar shakli o’zgarishi bilan bir vaqtda alohida donachalarning kristallografik o'qlarini fazoda burilishi ro’y beradi. Plastik deformatsiya ro’y bergani sari alohida donachalarning kristallografik o’qlari yo'nalishlaridagi farq kama- yadi, sirpanish tekisliklari esa metallning eng jadal oqish yo'nalishi bilan birlashishga intiladi. Bu shunga olib keladiki, sezilarli deformatsiyada tekstura deb ataluvchi polikristallning kristallografik o'qlarini afzal yo'nalganligi kelib chiqadi. Teksturaning kelib chiqishi polikristall xossalarini anizotropiyasiga (turli yo'nalishlarda har xil bo'lishiga) olib keladi. Metallning plastik deformatsiyasi diffuziya hodisasi bilan birga kechishi mumkin. Asosiy metallning donachalari, kristall panjarada joylashgan atomlar atrofida, qo'shni atomlarni minimal potensia) energiya holatidan siljishini keltirib chiqaradigan, kuch maydoni hosil qiladi. Bu kuch maydoni dislokatsiyalarning kuch maydonlari bilan o’zaro ta’sirlashishi mumkin. Bunday o’zaro ta'sir natijasida erigan element atomlari aralashmalari yig'iladi yoki dislokatsiya sohasidan surib chiqariladi. Shunday qilib, aralashma atomlarning deformatsiyalanayotgan donachalarda kuchlanish gradienti yo’nalishida yo’naltirilgan hara- katlanishi (siljishi) hosil qilinadi. «Diffuzion plastik deformatsiya* deb atalgan bu hodisa G.V.Kurdyumov, S.T.Konobeevskiy, I.A.Oding va boshqalar tomonidan tadqiqot qilingan. Diffuzion plastiklik hodisasi, xuddi sirpanish kabi, dislokatsiyalar surilishi natijasida hosil boTadigan, donachalarning oTchami va shaklini qoldiq o’zgarishlariga olib kelishi mumkin. Diffuzion plastiklik mexanizmi donachalaming chekka qat- lamlarida va mozaika bloklari chegarasida juda kuchli namoyon boTadi. Bu mexanizm sirpanishga yoTdosh boTadi. Uning ahami- yati qizdirib deformatsiyalashda ortadi. Yuqorida yozilgan kristallning ichki deformatsiyasi jarayonlari polikristall metallning shakl o'zgarishlarini keltirib chiqaradigan asosiy jarayonlar boTib hisoblanadi. Kristallararo deformatsiya bu ma’noda ancha kam ahamiyatga ega. Kristallararo deformatsiya ilgari aytilganidek, donachalarning bir-biriga nisbatan nisbiy surilishida ifodalanadi. Bunda po- likristallning kristallni ichki va kristallararo deformatsiyalari orasidagi nisbatga donalar ichidagi va ularning chegaralaridagi metall xossalarining farqi ta'sir ko'rsatadi. Donachalar chegarasida o’tish qatlami mavjud boTib, undagi atomlarning joylashish qonuniyati keskin buziladi. Atomlarning donachalar chegara qatlamlarida qonuniyat bilan joylashishini boTmasligi qo'shni donachalar atomlari o’zaro ta'siri ular shakli- ning noto’g’riligi va donachalar uning suyuq holdan kristallanishda o’zaro «zo’rlab bosilishi»ning natijasi hisoblanadi. Bundan tashqari, suyuq metallning qotishida donachalar chegaralari bo'ylab erimaydigan qo'shimchalar yig’iladi. Shunday qilib, donachalarning chegara qatlamlari fizika-kimyoviy xossalari bilan ichki qatlamlardan farq qiladi. Chegaraviy donalar aro qat- lamlarda metall tuzilishi to’g’ri bo’lmasligi shunga olib keladiki, bu qatlamlardagi atomlar minimal potensial energiyaga mos kelu- vchi holatlarda joylashgan bo’lmaydi. Bundan kelib chiqadiki, ularning qo’zg’aluvchanligi ichki qatlamdagi donachalarga qara- ganda katta bo’lishi mumkin, ularning nisbiy siljishi esa (ro’y ber- ishi qandaydir ma’lum tekisliklar bo'yicha emas) nisbatan kam ur- inma kuchlanishlarni talab qilishi mumkin. Biroq, atomlarning chegara qatlamlarda nisbiy siljish imkoniyati, sirpanish dislokatsiyalar surilishi bilan amalga oshadigan ichki qatlamlarda- giga qaraganda, doimo ham katta bo'lmaydi. Atomlarning donachalar chegara qatlamlarida siljishi erimay- digan qo'shimchalar va donacha yuzasini ularni deformatsiya jarayonida ilashib va tiqilib qolishiga olib keluvchi noto'g'ri shakli bilan qiyinlashadi. Kristallitaro deformatsiyada donachalar chegarasi bo’ylab shikastlanishlar kelib chiqadi. Ular kristallitaro deformatsiya rivojlanganda mikro-, keyin makro darzlar hosil bo’lishiga olib keladi, bular pirovard natijada polikristallni buzilishiga olib kelishi mumkin. Kristallitaro siljishlar kichik va ikkinchi darajali ahamiyatga ega bo’lganda, donachalarning chegaralari yetarlicha mustahkam bo’lgan holda, ancha sezilarli plastik deformatsiya bo’lishi mum- kin. Biroq donacha chegaralarida hosil bo'ladigan shikastlanishlar deformatsiya jarayonida to’liq yoki sezilarli darajada tiklanadigan bo’lsa, donachalararo siljishlar jism shaklini o'zgartirishda juda muhim ahamiyat kasb etishi ham mumkin. Bu hodisa ko’pincha yuqori temperaturalarda kuzatiladi. Sovuq deformatsiyada mustahkamlanish Polikristallning plastik deformatsiyasi metallning mexani- kaviy, fizikaviy va kimyoviy xossalarini ancha o'zgarishiga olib keladi. Deformatsiya darajasini oshishi bilan deformatsiyaga qar- shilikning barcha ko’rsatkichlari: elastiklik, proporsionallik, oquvchanlik va mustahkamlik chegaralari oshadi, shuningdek, met- allning qattiqligi ham oshadi. Bu bilan bir vaqtda plastiklik ko'rsatkichlarini (nisbiy cho’zilish, nisbiy siqilish, zarbiy qovu- shqoqlik) kamayishi kuzatiladi; elektr qarshilik oshadi, korroziyaga qarshilik, issiqlik o'tkazuvchanlik kamayadi, ferromagnit metallarning magnit xossalari o’zgaradi va hokazo. Metallarning plastik deformatsiya jarayonida mexanikaviy va fizika-kimyoviy xossalarini o'zgarishi bilan bog'liq hodisalar to’plami mustahkamlanish (parchinlanish) deb ataladi. Hozirgi vaqtgacha mustahkamlanishning fizikaviy tabiati to’liq aniqlanmagan. Metallar mexanik xossalarini o’zgarishi, xususan mustahkam- lik ko'rsatkichlarini oshishi sezilarli darajada fazoviy atom pan- jarani ishorasi bo'yicha bir xil dislokatsiyalar o'zaro ta’sirida buzilishi, sirpanish tekisliklarini qiyshayishi, sirpanish tekisliklarida donachalar bo’laklarini kontsentratsiyalari blok hosil qilishi bilan tushuntiriladi. Bundan tashqari qator tadqiqotlarda, ba'zi tashkil etuvchilari metastabil tuzilishga ega qotishmalarning deformatsiyalash jarayonida mustahkamlik xossalarini o’zgarishi, bu fazalarning tuzilish xolati o'zgarishiga ta'sir ko'rsatishi ko’rsatib o'tilgan. S.T.Kishkin tushunchasiga ko’ra poTatning sirpanish tekislik- lari bo'yicha plastik deformatsiyasi jarayonida siljishlarni to'xtatuvchi va metallni mustahkamlanishiga yordam beruvchi submikroskopik zarrachalar (karbidlar) ajralib chiqadi. S.T.Konobecvskiy va M.A.Zaxarova misning alyuminiydagi qattiq eritmasini deformatsiyasi jarayonida, sirpanish tekisliklari bo’yicha dispers zarrachalar ajralishi bilan bu eritmani parchalan- ishi ro’y berishini rentgenografik usulda aniqladilar. S.S.Nosirova va M.V.Burakova plastik deformatsiya jaray- onida o’ta sovutilgan austenitni sirpanish tekisliklari bo’yicha martensitga aylanishini kuzatdilar. Sirpanish tekisliklari bo’yicha submikroskopik zarrachalar ajralishi, ko'rinib turibdiki, sirpanish tekisliklari va unga yaqin joylashgan kichik xajmlarda temperaturani sezilarli oshishi natijasi hisoblanadi. Temperaturaning oshishi diffuziya jarayonlari o'tishi uchun zarur boTgan va xususan, sirpanish tekisliklarida koagulyatsiya va karbidlar to’kilishi uchun qo’shimcha energiya manbaidir. Metall tuzilishi va atomlarning panjarada o’zaro joylashishidagi o'zgarishlar, plastik deformatsiya natijasida metallar xossalarining boshqa o’zgarishlarini ham tushuntirib beradi. Mustahkamlanish egri chiziqlari Plastik deformatsiya jarayonida deformatsiyalashga qar- shilikning o'zgarishi ko’rsatkichi sifatida odatda haqiqiy kuchlanish deb ataluvchi kattalik qabul qilinadi. U namunani chiziqli cho’zilishidagi ta’sir etayotgan kuchni har bir berilgan deformat- siyalash paytida uning ko’ndalang kesim yuzasiga xususiy bo'linishi bo'ladi (L.A.Shofman ko'rsatishicha haqiqiy kuchlanish- lar qiymati, siqilishga sinash ma'lumotlari bo’yicha ham topilishi mumkin). Haqiqiy kuchlanish mohiyati bo’yicha deformatsiyada mustahkamlanish oiadigan materialning oqish chegarasidir. Deformatsiya darajasini baholovchi namunaning shakl o'zgarishi ko’rsatkichlari bo’lib, namunaning cho'zilishdagi nisbiy uzayishi s=(/ - l0)/l0 yoki ko’ndalang kesim yuzasini nisbiy ka- mayishi if/=(F0-F)/F0 hisoblanadilar. Bu yerda: l0 va Fo - na- munaning hisoblanadigan uzunligi va ko’ndalang kesimining dast- labki qiymatlari; / va F - berilgan deformatsiya paytidagi na- munani uzunligi va ko’ndalang kesim yuzasini joriy qiymatlari. Haqiqiy kuchlanishning deformatsiya darajasidan bog’liqlik grafigi mustahkamlanish egri chiziqlari deb ataladi. Ba’zi metall va qotishmalar uchun mustahkamlanish egri chiziqlari 13-rasmda ko'rsatilgan. Keltirilgan mustahkamlanish egri chiziqlaridan ko'rinadiki, haqiqiy kuchlanishning eng shiddatli o'sishi deformatsiyalashni boshlang'ich bosqichida bo'ladi, deformatsiya darajasini qandaydir qiymatlaridan (mustahkamlanish bo’sag’asi) keyingi deformatsiya haqiqiy kuchlanish kattaligini sezilarli o’zgarishini keltirib chiqar- maydi. Deformatsiya darajasini qabul qilingan ko'rsatkichga bog'liq holda birinchi va ikkinchi xildagi mustahkamlanish egri chiziqlarini farqlaydilar. Birinchi xildagi mustahkamlanish egri chiziqlarida haqiqiy kuchlanish nisbiy cho'zilishga, ikkinchi xildagi egri chiziqlarda esa - nisbiy torayishga bog'liq holda beriladi. Birinchi va ikkinchi xildagi mustahkamlanish egri chiziqlari, ularni standart cho’zilishga sinash ma’lumotlari bo’yicha tahminiy qurish imkoniyatini beradigan ba'zi xususiyatli xossalarga ega. Birinchi xildagi mustahkamlanish egri chizig'ini ko'rib chiqamiz (14-rasm). Deformatsiyaning bo’yin hosil bo’lishi bosh- languncha bo'Igan istalgan payti uchun haqiqiy kuchlanish (1.2) nisbatdan sharili kuchlanish crshart va ko’ndalang kesim yuzasi F ning joriy qiymatlari bo’yicha aniqlanishi mumkin: ^haq = tf'shart^)/^ (1-2) bu yerda: crshart=R/F0 - berilgan paytda ta’sir etayotgan kuchni namunaning dastlabki ko’ndalang kesim yuzasiga xususiy bo’linishi. Cho’zilishga sinashda namunada bo’yin hosil bo'lishiga mos keluvchi paytda shartli kuchlanish mustahkamlik chegarasi crv ga teng (cho’zuvchi kuch maksimal qiymatga ega). Bu paytga to'g'ri keluvchi haqiqiy kuchlanish osh ushbu ifodadan aniqlanadi: (1.3) = o-vF0 / Fsh bu yerda: Fsh - namunani cho’zilishda bo'yin hosil bo'lish boshlanishi paytidagi ko’ndalang kesim yuzasi. F / 1 o‘o Namunani bir tekis uzayishida hajmning o'zgarmay qolishi shartidan ushbuni belgilash mumkin: (1-4) Fq/q _ Fo/0 _ Fo /0 + A/ /0 (1 + e) 1 + e l-t0 bu yerda: s ~ i - namunani nisbiy uzayishi. zo (1.2) - (1.4) nisbatlar bo'yin hosil bo'lishini boshlanish pay- tigacha to’g’ri bo’ladi. Dcformatsiyaning istalgan paytidagi kuch ushbu nisbatdan topiladi: R=ohaqF (1.5) (1.5) tenglamani differensiallab ushbuni topamiz: dP = v^dF + Fcl&^ (i,6) F ning qiymatini (1.4) dan (1.6) ga qo’yib va dF kattalikni (1.4) ifodani differentsiallash yo'li bilan topib, murakkab bo’lmagan o'zgartirishlardan so’ng ushbuga ega bo'lamiz: (1.7) 1 + r dP = °~sh y 1 + £ 1 fcsh Bo'yin hosil bo'lishi boshlanish paytida dP =0 , chunki bu paytda cho’zuvchi kuchning o’sishi to’xtaydi. Bundan (1.8) kelib chiqadi. Biroq ^0*'1 = tga, bu yerda a - bo’yin hosil bo'lish dgsh boshlanishiga mos keluvchi nuqtada mustahkamlanish egri chizig'iga o'tkazilgan urinmaning og’ish burchagi. Bu urinmani absissa o’qi x va ordinata o’qi u da kesishgan kesmaning kat- taligini topamiz (14-rasm). Bundan x=l kelib chiqadi. AVS va Abc y = 1 . _ °sh 1+^’ 1+^ AVS uchburchakdan > + Esh = —= 1 + £xh ekanini topamiz. uchburchaklar o’xshashligidan ekanligi kelib chiqadi. (1.3) va (1.4) nisbatlardan foydalanib, u=oA ni topamiz. Shunday qilib, bo’yin hosil bo'lishi boshlanishiga mos ke- luvchi nuqtada mustahkamlanish egri chizig’iga o'tkazilgan urinma, deformatsiya o’qini manfiy qismida son jihatidan birga teng kesma, haqiqiy kuchlanishlar o’qida esa son jihatidan mustahkamlik chegarasiga teng bo’lgan kesma ajratadi. Ikkinchi turdagi mustahkamlanish egri chiziqiarining xossalarini ko’rib o’tamiz (15-rasm). Namunaning cho’zilishdagi (Fo-F) ko'ndalang kesim yuzasini nisbiy kamayishi \if = ifoda bilan aniqlanadi. Bundan F=FO(1-\|/) (1.9) kelib chiqadi. 15-rasm. Ikkinchi turdagi mustahkamlanish egri chiziqlari. R kuch deformatsiyaning istagan paytidagi, bo'yin hosil bo'lishi boshlanishini ham qo’shib, ushbu ifodadan topilishi mum- kin: R = (1.10) ni differensiallab, ushbuni topamiz: dP = Fo( 1 -\|/)dohaq - crhaqF0 d\|/. (1.11) Bo’yin hosil bo’lish boshlanishiga mos keluvchi payt uchun ilgari ko'rilganiga o'xshash \|/ = \|/sh, crhaq= osh, dP =0 bo’ladi. Shuning uchun (1.11) ifodadan bo'yin hosil’ bo’lish boshlanishiga mos keluvchi payt uchun ushbu nisbat olinishi mumkin.
qtada ikkinchi turdagi mustahkamlanish egri chizig’iga o'tkazilgan urinmani og’ish burchagining tangensi hisoblanadi. Bundan tg a = osh/( 1 -<|/) kelib chiqadi. AVS va Abc uchburchaklardan esa ur- inma absissa o'qining manfiy qismida son jihatidan 1 -2\psh ga teng, absissa o’qiga perpendikulyarda esa, q/=l nuqtada son jihatidan 2crsh ga teng kesma ajratishini topamiz. Shunday qilib, ikkinchi turdagi mustahkamlanish egri chizig'iga, bo’yin hosil bo’lishi boshlanishiga mos keluvchi nuqtadan o’tkazilgan urinma, absissa o'qiga perpendikulyardagi ip=l nuqtada, son jihatidan bo’yin hosil bo’lish boshlanishi pay- tidagi haqiqiy kuchlanishning ikkilangan qiymatiga teng bo Igan kesma ajratadi. Metallarni bosim bilan ishlashda deformatsiyalash uchun ta- lab etiladigan kuchlarni kattaligiga mustahkamlanish tabiati va ta'sir darajasini tahlil qilish uchun mustahkamlanish egri chiziqlaridan foydalanish mumkin. Deformatsiyalash kuchlari kat- taligiga mustahkamlanish ta’sirini belgilash va deformatsiyalanayotgan jismdagi kuchlanishlarni taqsimlanishi bo’yicha masalani analitik yechishni osonlashtirish uchun, mustahkamlanish egri chizig’ini haqiqiy kuchlanishlarni deformatsiya darajasi bilan bog’lovchi tenglama ko’rinishida tasvir- lash zarur. Haqiqiy kuchlanishlarni deformatsiya darajasiga funktsional bog'liqligini soddalashtirish maqsadida mustahkamlan- ish egri chizig'ini to’g’ri chiziq yoki darajali egri chiziq bilan al- mashtiradilar. Mustahkamlanishning haqiqiy kuchlanish kattaligiga ta'sirini tahminan ifodalovchi to'g'ri chiziq sifatida, bo'yin hosil bo’lish boshlanishiga mos keluvchi nuqtadan o'tkazilgan urinma qabul qil- inadi. Bu to’g’ri chiziqning ahaq - \|/ koordinatlaridagi tenglamasi ushbu ko’rinishda yozilishi mumkin: ^haq = C>m0 + BV|J (1.13) bu yerda: am0 - ekstrapolyatsiyalangan oquvchanlik chegarasi (urinma bilan \p=0 bo'lganda ordinata o’qida kesilgan kesma); V - mustahkamlanish moduli, to’g’ri chiziqni absissa o’qiga a og’ish burchagining tangensi bo'ladi. (1.14) (1.12) va (1.9) nisbatlardan foydalanib, shuningdek osh = a0F0 / Fsh ekanini hisobga olib, ushbuni olish mumkin: (W,„)2 (1.15) °tnO va (1.14) uchun ushbu ko'rinishga keladi: u niO Z1 ,2 kattaligi Ade uchburchagidan topilishi mumkin (15-rasm) ifodadan foydalanib crm0 ni aniqlash formulasi tg a = V (1.13) formula bilan hisoblangan ahaq kattaliklari, \j/=\|/sh dan tashqari \|/ ning barcha qiymatlarida, haqiqiy kuchlanishlar egri chizig’i bo'yicha aniqlanadigan ahaq qiymatlaridan bir oz katta bo’ladi, bu farq kichik deformatsiya darajalarida (\p « \|/sh) ayniqsa sezilarli bo'ladi. Ushbu ko'rinishdagi darajali funksiya haqiqiy kuchlanishning y kattaligiga chinakam bog’liqligini yanada aniqroq ifodalaydi: C va n qiymatlari ushbu tarzda aniqlanishi mumkin: V =Vshi °haq= ^shi demak S= osh/ vshn . hosil qilamiz: Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|