AdigöZƏl bəy qarabağnamə
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
latdan xəbər tutan kimi, onlara mane oldu. Rus qoşunu geri qayıtdı. Uğurlu xan da gəlib Gəncədə xan oldu. Knyaz Səvirzə mirzə (Savarsamidze) Pənbək 1 və Şoragildən çıxdıqdan sonra, Hüseyn xan 2 və Həsən xan 3 İrəvan tərəfindən gəlib, Rusiya hökumətinə aid dam-daşı yıxıb od vurdular və oralara yiyələndilər 4 . Hətta Həsən xan gedib Borçalı mahalında Künçik altında yaşayan nemesləri soyub çox əsirlər gətirdi. Qızılbaşlar hər gün yalan şayiələr çıxarıb deyirdilər ki, sərdar general Yermolov Tiflisi boşaldıb Rusiyaya getmək istəyir, Madatovdan da bir xəbər yoxdur. Mənim qasidim gəlincəyə qədər belə keçdi. Sonra o, gəlib xəbər gətirdi: "Sərdar Yermolov Tiflisdə çox vüqar və arxayınlıqla oturmuş, Madatov da külli qoşunla Rusiyadan gəlmişdir. Deyirlər ki, onun ixtiyarında olan əsgərlər padşahın öz xüsusi alaylarındandır". Bu xəbərləri eşitdikdən sonra, qızılbaşlar qəflət yuxusundan ayıldılar. Naibüssəltənə vəliəhd Məhəmməd Mirzəni, dayısı Əmir xan sərdarı və Nəzərəli xanı külli qoşunla göndərdi ki, gedib Gəncədə dursunlar. Tam ehtiyatla qalanı möhkəmləndirib hüdudları qorumaqla məşğul olsunlar. Burada, əvvəla, Qala (Şuşa) mühasirə olunduqdan bir neçə gün sonra, vəliəhd öz hüzuruna yaxın olan adamlardan Bicən xanı ümid, müjdə və nəvazişlər vədilə Qalaya (Şuşaya) göndərdi ki, şəhəri təslim etsinlər. Ondan sonra mayor Qlukini (Klugenaunu) 5 Qaladan göndərdilər. Xülasə, çox müşavirə və hədsiz danışıqlardan sonra belə qərara gəldilər ki, komendant mayor Çilyayevi bir kapitanla girov versinlər. Mayor Klugenaunu bir yüzbaşı ilə birlikdə sərdar Yermolovun hüzuruna göndərdilər ki, qalanı təslim etməyə razı olsun. Sərdar Yermolov da cavabında yazdı: "Rus dilində kapi- 1 Polkovnik knyaz Savarsamidze Pənbək və Şoragil distansiyalarının rəisi idi. İran ordusunun böyük qüvvələrinin 1826-cı il iyul ayında etdikləri hücum zamanında rus dəstələri sərhəd postlarını tərk etməyə məcbur oldular. 2 Hüseyn xan İrəvan sərdarı idi. 3 Həsən xan sərdar Hüseyn xanın qardaşı idi. 4 Rus qoşunlarının Penbək və Şoragildən Gəncəyə (Yelizavetpola) geri çəkilmələri və İran sərdarı Hüseyn xanın hərəkatı haqqında b a x: General Yermolovun çara göndərdiyi 1826-cı il 12 sentyabr tarixli raport (AKAK, c. VI, h. II, sənəd 681, səh. 375). 5 Mayor Klugenaynun Abbas Mirzə ilə etdiyi müzakiratın müfəssəl mətni N.Dubrovinin "История войны и владичество pyccких на Kaвкaзe" adlı əsərində dərc edilmişdir (c.I, SPb, 1888 səh. 637-639). 94 tulyasiya yoxdur; çünki kapitulyasiya fransız dilində qalanı təslim etməyə deyilir". Mayor özü orada qalıb kağızı İbrahim adlı bir yasavulla göndərdi. Burada kağızı tutub vermədilər. Bu əsnada Allahyar xan çoxlu əsgərlə gəlib şahzadənin qoşunu ilə birləşdi. Yenə yürüş binası qoydular. Lakin bir nəticə hasil olmadı. Şəhərin ətrafında düşdülər. Bu əsnada, Əmir xan sərdarın Madatovla müharibə etməsi, öldürülməsi və qoşununun sınması (xəbəri) 1 şahzadəyə çatdı. Köç edib Ağdama yetişdi. Oradan komendantı 2 və məni Təbrizə göndərdi. Mehdiqulu xanı Qarabağda qoyub özü Gəncə tərəfinə getdi. Madatov Əmir xan sərdan öldürüb Gəncəyə girdi 3 . Ardınca sərdar Paskeviç öz qoşunu ilə gəlib, onlara yetişdi. Qızılbaşlar çəkilə-çəkilə gəlib Gəncə torpağına girdilər. Yük və çadırlarını Kürək çayında qoydular. Yalnız atlı və serbazları götürüb Gəncə vilayətində olan Zazalı çayının üstündə gecəni keçirdilər. Səhər vaxtı sərdar Paskeviç və general Madatov qoşunlarına nizam verib Şeyx Nizami türbəsinə yaxınlaşdılar. Qızılbaş qoşunu ilə üz-üzə gəldilər. Burada böyük, sultani bir müharibə oldu. Bir saatdan sonra qızılbaşlar basıldılar 4 . Məğlubiyyətin qabağını almaq 1 Mirzə Adıgözəl beyin qeyd etdiyi vuruşma rus qoşunları ilə İran qoşunları arasında 1826-cı il sentyabrın 2-də Şamxor çayının sağ tərəfində baş vermişdir. Abbas Mirzənin oğlu Məhəmməd Mirzənin və sərdar Əmir xanın başçılığı altında olan qoşunlar 2 min mütəşəkkil piyadadan və 8 min atlıdan ibarət idi. Bu qoşunlar general-mayor Madatovun komandası altında olan min beş yüz nəfər rus əsgəri tərəfindən darmadağın edildilər. İntizamsız bir halda qaçan İran qoşunlarının təqibində Qazax rayonunun atlıları da iştirak edirdilər. Bu atlılar İran qoşunlarına böyük tələfat verib çoxlu qənimət aldılar. B a x: General Yermolovun çara yazdığı 1826-cı il 7 sentyabr tarixli raport (AKAK, c. VI, h. II, sənəd 677, səh. 373, 374). 2 Yuxarıda adı çəkilən mayor Çilyayev. 3 İran qoşunları Şamxor yaxınlığında məğlub olandan sonra Gəncəni tərk etdilər. General Madatov sentyabrın 4-də bir güllə belə atmadan Gəncəni işğal etdi. B a x: General Yermolovun çara göndərdiyi 1826-cı il 7 sentyabr tarixli raport (AKAK, c VI, h. II, sənəd 678, səh. 374). 4 Şahzadə Abbas Mirzənin riyasəti altında olan İran qoşunları və general Paskeviçin komandanlıq etdiyi rus qoşunları arasında vaqe olan şiddətli vuruşma 1826-cı il sentyabrın 13-də Gəncənin yaxınlığında Nizami məqbərəsi yanında baş vermişdir. Bu müharibədə qırx min nəfərlik İran ordusu on min nəfərlik rus dəstələri tərəfindən məğlub edildi. İran ordusu bu məğlubiyyətdən sonra Şuşanın mühasirəsindən əl çəkib Araz çayının o tərəfinə qaçdı. B a x: General Yermolovun çara göndərdiyi 1826-cı il 30 sentyabr tarixli raport (AKAK, c. VI, h. II, sənəd 690, səh. 380). 95 mümkün olmayıb qaçdılar. Bir gün bir gecədə Arazdan keçdilər. (Onların) iki topu Tərtər çayı ilə İncə çayı arasında qalmışdı. Arazdan keçdikdən sonra, yenə tab gətirməyib dağıldılar. Şah o zaman Ərdəbildən köçüb gəlmiş və Əhərin yaxınlığında olan Təviləyi-Şam adlı yerdə durmuşdu. Naibüssəltənə şahın hüzuruna getdi. Sərdar Paskeviç də gəlib bir müddət Təxti-Tavusda qaldı və istirahətlə məşğul oldu. Mustafa xan Şirvanda, Hüseyn xan da Şəkidə idilər. Hüseyn xanın qardaşı Hacı xan Şəki qoşunlarını toplayıb, Kür çayından keçdi. Mənim bir obamı və iki padşahlıq obasını qarət etdi. Sonra Mustafa xan özbaşına Şirvandan keçib Qaradağa öz evinə getdi 1 . Hüseyn xan isə, haman yerdə durmuşdu. Sərdar bu tərəfdən qoşun ilə gəlib Nuxanın üç ağaclığına çatdı. Hüseyn xan qarşı durmağa və müdafiəyə taqəti olmadığını görüb qaçdı. Arazdan keçib İrana qaçdı 2 . Sərdar Paskeviç də Arazdan keçdi, gedib Qaradağ ölkəsini qarət edərək çoxlu əsir gətirdi 3 . Qarabağda xalqı yerbəyer və sakit etdi. Artıq qoşununu götürüb Tiflisə yola düşdü. Sonra Madatov Qaradağ 4 və Şirvanat qoşununu cəm etdi və soldatlarını götürüb Mişkinədək getdi 5 . Çoxlu qarət edib Şahsevən xanlarını 1 Gəncə yaxınlığında müharibədə məğlub olmuş və Araz çayının o tayına qaçmış İran ordusu özünün Quba və Şirvan vilayətlərində olan dəstələrinə kömək etmək üçün bir daha bu tərəfə gəlməyə cəsarət etmədi. Quba vilayətində olan şahzadə Şeyx Əlimirzə və şirvanlı Mustafa xan, yolların ruslar tərəfindən kəsiləcəyindən qorxaraq sentyabrın 24-də Quba torpaqlarını tərk edərək İrana qaçdılar. B a x: General Yermolovun çara yazdığı 1826-cı il 21 oktyabr tarixli raport (AKAK, c. VI, h. II, sənəd 694, səh. 383). 2 General Yermolov Kaxetiyadan toplanmış rus qoşunları ilə Alazan çayından keçərək 1826-cı il oktyabrın 19-da Nuxa şəhərinə daxil oldu. Rus qoşunlarının yaxınlaşmasını eşidən Nuxa xanı İrana qaçdı. B a x: General Yermolovun çara yazdığı 1826-cı il 21 oktyabr tarixli raport (AKAK, c. VI, h. II, sənəd 694, səh. 383). General Yermolov bu raportunda Şəki vilayəti əhalisinin İran qoşunlarına qarşı münasibətindən bəhs edərək belə yazır: "Şəki vilayətində bəylərin çox hissəsi alçaqcasına xəyanət etməkdə müqəssirdirlər. Lakin qara camaat (Abbas Mirzə tərəfindən göndərilmiş - V.L.) xanın qovulmasından sevinirlər. Əhalinin əhval-ruhiyyəsi başqa vilayətlərdə də belədir". 3 Abbas Mirzənin qoşunlarını Araz çayından uzaqlaşdırmaq məqsədilə general Paskeviç oktyabrın 25-də Arazın sağ tərəfinə keçdi. Rus qoşunları altı gündən sonra, yəni oktyabrın 31-də Arazın sol tərəfinə qayıtdılar. B a x: General Yermolovun çara göndərdiyi 1826-cı il 14 noyabr tarixli raport (AKAK, c. VI, h. II, sənəd 698, səh. 385). 4 Mətndə səhv getmişdir, "Qarabağ" olmalıdır. 5 M i ş k i n - İran Azərbaycanı şəhərlərindən birinin adıdır. 96 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|