Ağa Musa Nağıyev haqqında əlavə məlumatlar

 
94 
-  1907-ci  ildə  “Musa  Nağıyev”,  “Neft  sənayesi”  və  “Ticarət 
Aksioner” Cəmiyyətlərinin müəssisələrində əsas kapital 10 mln. 
rubl  təşkil  edib.  Milli  gəmi  sahibkarları  arasında  bu  Cəmiyyət 
aparıcı yer tutub; 
-  1907-ci  ildə  Realnı  məktəbini  tikdirib  (indiki  İqtisad  Univer-
siteti)  və  ona  himayədarlıq  edib.  Burada  məktəbəqədər  sinfin 
yaranmasına nail olub və əlavə olaraq 25 müsəlman qızının hər 
il təhsil haqqını ödəyib; 
- 1908-ci ildə istehsal etdiyi “Qara qızıl”ın miqdarı 13 mln. puda 
çatır və neft istehsalı sahəsində rekord vurur; 
-  1909-cu  ildə  “Zaqafqaziya  Balıq  Sənayesi”  Cəmiyyətinin 
təsisçisi olub; 
-   1909-cu ildə Sabunçudakı mədənlərində 690 fəhlə çalışıb; 
-   1910-cu ildə başqa neft mədənlərində 634 fəhlə çalışıb; 
-   1910-cu ildə Noviqasiya zamanı ümumi həcmi 130 mln. pud  
olan “Qara şəhər”, “Ağa Əli”, “Yusif” və “İsmayıl”- adlı gəmi-
lərilə edilən 108 reys zamanı 7 mln. pud neft məhsulları daşınıb; 
- 1910-cu ildə Sabunçu, Ramana və Balaxanıdakı neft çənlərinin 
sayı 45- ə, fasiləsiz işləyən çənlərin sayı isə 30-a çatıb; 
-  1910-cu  ildə  çar  II  Nikolay  tərəfindən  “Zolotaya  şeynaya 
medalına Andreyevskoy lente” medalı ilə təltif edilib; 
-    XX  əsrin  əvvəllərində  onun  neft  müəssisələri  Bakının  ticarət   
   sənaye dövriyyəsində xüsusi yer tutub; 
-  Neft buruqları yüksək texniki təchizatı ilə başqa sahibkarların  
   buruqlarından fərqlənib; 
-  Azərbaycanda  neft  sahibkarları  arasında  ən  iri  neft  kompa-
niyalarına görə xüsusi mövqe tutub;  
-  1912-ci  ildə  Qafqaz  dəmir  yolu  ilə  ağ  neftin  firmalara  gön-
dərilməsi  sahəsində 3-cü yeri tutub; 

---

 
95 
- 1913-cü ildə III dərəcəli “Müqəddəs Stanislav ordeni “ ilə təltif 
olunub; 
- 1913-cü ildə “Neft Sahibkarlarının Qurultayı”nda 10 səs qaza-
naraq “Onlar sırasına” daxil olub. Həmin  ildə Sabunçu mədən-
lərində işləyən fəhlələrin sayı 800-dən artıq olub; 
-  1913-cü  ildə  kontorlarının  sayı  hesabına  “Bakı  Tacir  Bankı” 
yaradıb.  Bankın  Sədri  olmaqla  yanaşı  “Azov–Don”,  “Volqa- 
Kama”  kommersiya  bankları  uçot  komitəsinin  üzvü,  “Bakı  xü-
susi Lombard Kredit Cəmiyyəti”nin idarə heyətinin üzvü seçilib;   
-  1916-cı  ildə  açılmış  “Rus-İran  neft  Sənayesi  Yoldaşlığı”nın 
təsisçisi olub; 
- Binəqədi neft çənləri ona mənsub olub; 
-    Ramanada  neft  mədənlərinin  xidmət  üsulunu  yaxşılaşdırmaq 
məqsədilə “Dəzgahların Təmir Emalatxanası”nı yaradıb; 
-    Sahib  olduğu  zavodlarda  3,5  mln.  pud  təmizlənmiş  neft;  3,6 
mln. pud kerosin distilatı; 7,1 mln. pud mazut  - ümumilikdə 42 
mln. pud neft məhsulları istehsal edilib; 
-  Şikəst  uşaqlara  yardım  edən  “Uşaq  bağçası  Xeyriyyə  Cə-
miyyəti”nin Həqiqi üzvü olub; 
-  Şamaxıda  “Realnı  peşə  məktəbi”nin  tikintisinə  xeyli  ianə 
verib; 
-  Uşaq  ölümü  ilə  mübarizə  aparan  “Bakı  Cəmiyyətinə”  külli 
miqdarda  pul köçürüb; 
-
 
Vəsaitin  çatışmaması  səbəbindən  uzun  müddət  yarımçıq 
qalmış “Körpələr evi”nin inşasını başa çatdırıb; 
-
 
“Qafqaz Cəmiyyəti”nin Fəxri üzvü olub; 
- Maariflənməyə böyük fikir yönəltməklə gənclərin xaricdə təh-
sil almasına vəsait ayırıb; 

---

 
96 
-
 
Elmi-Tədqiqat  Pediatriya  İnstitutu  (OMD);  Ağa  Musa  Na-
ğıyev  və  E.Əfəndiyev  adına  (keçmiş  Şaumyan)  xəstəxanaları, 
eləcə də Sabunçu qəsəbəsində poliklinika binasını tikdirib; 
-
 
Adını  daşıyan  xəstəxana,  həm  də  həkimlərin  “İxtisasartırma 
məktəbi” olub ;  
-
 
1913-cü ildə ilk “Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyəti” xüsusiyyəti 
daşıyan -“İsmailiyyə” binasını tikdirib; 
-  100-dən  yuxarı  ailəyə  maddi  yardım  göstərib,  onlara  himayə-
darlıq edib; 
-
 
“Maarif Cəmiyyəti” yaradıb; 
-      1917-ci  ildə  4-cü  Zaqafqaziya  Müsəlmanlarının  I  Qurultayı 
“İsmailiyyə”  binasında  keçirilib.  Bina  bütövlükdə  mədəniyyət 
mərkəzinə çevrilib və Azərbaycanın mənəvi həyatında böyük rol 
oynayıb;  1918-ci  ildə  Azərbaycanın  Parlamenti  bu  binada 
yerləşib; 
-
 
İctimai yığıncaqlar keçirmək məqsədilə - Səməd Vurğun  kü-
çəsində:  1,12,24  saylı,  Xaqani  küçəsində  47  saylı  binalar 
tikdirib;  
-
 
1913-cü ildə “Yeni Avropa” və “Astoriya” mehmanxanalarını 
tikdirib; 
-
 
Malakan  küçəsində  (indiki  Rəsul  Rza)  –  tikdirdiyi  gül  pasajı   
(uzun  illər  Şaxnoviç  mağazası  kimi  tanınmış)  binasında  “Balıq 
sənayesi” kontoru yerləşib; 
-
 
28  may  küçəsinin  sağ  və  sol  tərəfindəki  bütün  binalar  ona 
məxsus olub; 
-
 
1895-1897-ci illərdə həmin küçədə Lüteran Kirxasını; 
-   “Poçt və Rabitə” binasını (Zərifə Əliyeva pr. 36);   
-   Yəhudilər üçün Sinaqoq ( Nizami küçəsi 36) tikdirib. 
 
 
 

---

 
97 
MİLYONЧUNUN HЯYATDA İZİ 
      
A
ğa Musa Nağıyevin neft sahəsindəki nailiyyətlərinin,  ma-
arif  və  ələlxüsus,  tibb  sahələrindəki  xidmətlərinin  kölgədə  qal-
ması məni narahat etdiyindən, dövlətimiz müstəqillik qazandığı 
vaxtdan  Ağa  Musa  oxu  ətrafında  haqqın  -  ədalətin  bərpası  ilə  
məşğul oluram. 
Sonradan məşhur neft paytaxtına çevriləcək Bakıda milyon-
çunun  yüksək  zövq  ilə  inşa  etdirdiyi  98  bina  şedevrliyi  ilə  bu 
gün də hamını heyrətləndirir. 
Bu gün bu binalar Azərbaycanın tarixinə çevrilib.  
Həyat və məhsuldarlığın əsas rəmzi olan ġollar suyunun 
çəkiliĢində  vəsaitin  75%-ni  ödəyən  məhz  Ağa  Musa  olmuĢ-
dur. 
Ağa  Musanın  Kərbəla  həsrəti  ilə  alışıb-yanan  “əmanət” 
qəbri  zaman-zaman  məcburən  məkanını  dəyişməli  olmuş  və 
1998-ci  ildə  onun  nəşinin  daimi  qəbrə  köçürülməsi  də    mənim 
səyim nəticəsində həyata keçmişdir. 
Varidatı milyonlarla dəyərləndirilən Ağa Musa Nağıyev ka-
pitalını o dövrdə cəhalət girdabında boğulan xalqının  maariflən-
məsinə,  onun  dünya  görüşünün  ümumi  mədəni  səviyyəsinin  
yüksəldilməsi istiqamətinə sərf etməklə bərabər,  bina tikintisinə 
yönəltmişdir. 
100  bina  tikdirməyi  qərara  alan  Ağa  Musanın  ömrünün  so-
nunda arzusunun tam hasil olmasına iki bina çatmırdı.  
Oğlu  İsmayılı  sağalmayan  xəstəlik  üzündən  itirdiyindən, 
Ağa  Musa  Nağıyev  təsəllisini  xəstəxanalar  tikdirməkdə  tapır. 
Onun  vəsaiti  hesabına  Bakıda  qısa  müddət  ərzində  bütöv  ziyalı 
nəsli təşəkkül tapır. 
O,  35  imkansızın  vəsiyyətinə  əməl  edib,  onların  dəfnini 
Kərbəlada keçirib.       
Mən bu illər ərzində onun mənəvi haqqının qaytarılması uğ-
runda mübarizə aparmışam. Binalarından istifadə olunarkən, heç 
olmasa  onlardan  birinin  qarşısında  ruhuna  minnətdarlıq  hissi 

---