Agjencia për mbrojtjen e mjedisit të kosovëS
Yüklə 2,16 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Instituti për Planifikim Hapësinor
- Pasojë e shkallës së lartë të papunësisë është edhe varfëria
- → Popullësia dhe zhvillimi shoqëror në Park
Plani Hapësinor për Parkun Kombëtar “Bjeshkët e Nemuna”
Instituti për Planifikim Hapësinor
32 Sa i përket strukturës agrare të popullsisë së kësaj hapësire, ajo shënon një rënie të konsiderueshme deri në vitin 1981 me 49.8% të popullsisë aktive në veprimtarinë primare. Ndërsa, në ditët e sodit popullsia është e koncentruar në sektorin terciar në zhvillimin e turizmit duke i kushtuar një rëndësi të veçanet objekteve hoteliere, vikend shtëpizave, dhe në promovimin e turizmit malor. Pjesa tjetër e popullsisë kryesisht merret me veprimtari primare apo më mirë të themi me veprimtari bujqësore- blegtorale, pasi që vetë konfiguracioni i terrenit ja përcakton një gjë të tillë. Është e vështirë për të prezantuar sot se sa është numri i popullsisë bujqësore-blegtorale dhe ai i popullsisë jo bujqësore-blegtorale, por në bazë të këtyre trendëve të zhvillimit përqindja e popullsisë jo bujqësore është zvogëluar dukshëm.
Popullësia aktive paraqet një element tjetër demografik që ka rëndësi të veçantë në zhvillimin shoqëroro-ekonomik të një vendi. Në vitin 1971 pjesëmarrja e popullësisë në veprimtari primare ka qenë 58.2%. Ndonëse numri në veprimtari primare është zvogëluar për këtë periudhë (1971- 1981) për 8.4%, ende Rrafshi i Dukagjinit cilësohet më tepër si hapësirë gjeografike agrare. Sipas regjistrimit të vitit 2011, del se 54.5% nga popullsia e përgjithshme e vendbanimeve brenda Parkut Kombëtar “Bjeshkët e Nemuna” janë popullsi aktive.
Vendbanimet e kësaj ane kryesisht karakterizohen me numër të madh të anëtareve të familjes, që është karakteristikë për disa vise të pa zhvilluara dhe kryesisht rurale. Mesatarja e madhësisë së familjes në këtë regjion (vendbanimet brenda parkut) është rreth 6.9 anëtar (2011).
Migrimet e popullsisë sot paraqesin një problem shumëdimensional hapësinor, demografik, ekonomik, social dhe politik, ndërsa i nxisin një varg faktorësh të ndërlikuar dhe shpeshherë reciprokisht të lidhur e të kushtëzuar. Mungesa e të dhënave për migrimet, vështirëson bërjen e analizave për migrimet mirëpo, ajo që u kuptua si më lartë, e bënë të njohur fenomenin e migrimit të popullsisë nga vendbanimet rurale në ato urbane në shkallë të gjerë. Në përgjithësi numri i popullsisë është zvogëluar përreth 8 herë ndërsa, 9 vendbanime janë shpopulluar pothuajse tërësisht. 1.3.11. Papunësia Një ndër çështjet akute për shoqërinë kosovare është shkalla e lartë e papunësisë. Papunësia është bërë pjesë e pandashme e shoqërisë e veçmas ka zënë vend të theksuar në vendbanimet rurale, kodrinore – malore, me largësi të theksuar nga zonat urbane. Shkalla e papunësisë në nivel vendi sillet aty te 40% dhe më së shumti atakon grup moshat e reja sidomos popullësinë e gjinisë femërore. Nga analiza e të dhënave për vendbanimet të cilat shtrihen në brezin kufitar të Parkut Kombëtar “Bjeshkët e Nemuna” dhe vendbanimet brenda parkut, del se shkalla e papunësisë është mjaft e përhapur në këtë territor. Të dhënat për punëkërkuesit e regjistruar në zyrën e punësimit flasin për 13500 persona që presin për të gjetur një vend pune. Ky numër nuk do të thotë se është real, mund të jetë edhe shumëfish më i madh sepse nuk janë të gjithë të papunët të regjistruar. Papunësia më e theksuar është te vendbanimet e thella rurale. Pasojë e shkallës së lartë të papunësisë është edhe varfëria. Varfëria ka prekur pothuajse të gjitha poret e jetës shoqërore në në këtë anë. Niveli i ulët i zhvillimit ekonomik, shkalla e ulët e arsimimit, shkatërrimet e shtëpive, bizneseve dhe ndërmarrjeve nga lufta e fundit në Kosovë (’99), shkëputja nga përpunimi i tokës – de agrarizimi etj., kanë ndikuar në rritjen e varfërisë. Parcializimi i tokave, kreditë jo të përshtatshme për zhvillimin e bujqësisë dhe blegtorisë, mungesa e subvencioneve (farëra, plehra artificiale,) etj, janë në disfavor të bujqësisë (bujkut). Për këtë arsye dhe arsye të tjera, nuk ka interesim të popullatës të merret në mënyrë aktive me bujqësi, sektor ky i cili do të mund të ulte shkallën e papunësisë dhe varfërisë. Varfëria është një fenomen kompleks social i cili është vështirë të matet. Për matjen e varfërisë kërkohen të dhëna si: të ardhurat për kokë banori, niveli i arsimimit, kushtet e banimit, shëndetësia, etj. Natyrshëm, viset rurale me largësi të theksuar nga zona urbane, zona kodrinore malore, ku shkalla e arsimimit është më e ulët, shëndetësia e pa zhvilluar dhe ku kushtet e banimit nuk janë të mira, janë të përfshira në shkallë më të lartë të papunësisë dhe varfërisë. Të dhënat flasin për 2500 familje në asistencë sociale. Gjendja më e rëndë (keqe) është në familjet brenda parkut, në vendbanimet e thella dhe kodrinore – malore.
Plani Hapësinor për Parkun Kombëtar “Bjeshkët e Nemuna”
Instituti për Planifikim Hapësinor
33 1.3.12. Arsimi Arsimi është themeli i një shoqërie të shëndoshë. Ai garanton perspektivë për të ardhmen shoqërore, ekonomike, kulturore dhe politike të një vendi. Në sistemin arsimor të Kosovës, pas vitit 2000 kanë ndodhur zhvillime të theksuara në realizimin e programeve mësimore bashkëkohore. Struktura organizative e sistemit arsimor në vendbanimet brenda dhe ato rreth Parkut Kombëtar “Bjeshkët e Nemuna” është e organizuar në katër nivele: arsimin parashkollor (5 - 6 vjeçar), arsimin fillor ( I – V ), dhe arsimin e mesëm të ulët (VI – IX). Numri i objekteve shkollore është gjithësej 14 prej të cilave vetëm një është brenda parkut, në fshatin Drelaj. Në procesin arsimor në këto vendbanime janë të përfshirë rreth 4000 nxënës. Në shumicën e këtyre shkollave procesi mësimor zhvillohet në 2 turne. Numër i madh i vendbanimeve nuk kanë objekt shkollor dhe mësimin e ndjekin në objekte shkollore në afërsi (fshatin tjetër). Distanca shkollë – shtëpi shkon deri në 4 km. Çerdhe dhe kopshte për fëmijët e moshës nën 5 vjet brenda vendbanimeve të trajtuara nuk ka asnjë. Arsimi parafillor zhvillohet në një numër të shkollave fillore që ofrojnë edukim njëvjeçar parashkollor për fëmijët e moshës 5 dhe 6 vjeç. Raporti nxënës-mësimdhënës është mesatarisht 20 nxënës për 1 mësimdhënës me dallime të theksuara nga njëra shkollë në tjetrën. Sa i përket kushteve fizike te objekteve shkollore, ato ndryshojnë nga njëri vendbanim në tjetrin. Në aspektin e përgjithshëm të mësim-nxënies kushte jo të kënaqshme na paraqiten në vendbanimet e thella rurale. Për të pasur analiza edhe më të hollësishme kërkohen të dhëna esenciale për secilën shkollë veç e veç. 1.3.13. Shëndetësia Shëndetësia kosovare, përkundër investimeve të mëdha të bëra pas vitit ’99, është në gjendje jo të mirë. Këtu ka dobësi të natyrës organizative gjegjësisht implementimit të ligjit të shëndetësisë, pastaj paralelizmi i strukturave serbe, mosekzistimi i sigurimit shëndetësor, mungesa e kuadrit të mjaftueshëm, mungesa e mjeteve për investime të reja në pajisje, hulumtime shkencore etj. Aktualisht në Kosovë sistemi shëndetësor është i organizuar në tri nivele: a) niveli parësor b) niveli dytësor dhe c) niveli tretësor. Përveç në sektorin publik, shëndetësia është e organizuar edhe në sektorin privat në një shkallë mjaft të gjerë. Në vendbanimet në park dhe përreth tij ofrohen vetëm shërbimet publike shëndetësore, me përjashtim të ndonjë mini ordinance të vogël private. Shumica prej këtyre vendbanimeve nuk ka ambulantë – shtëpi të shëndetit. Shërbimet shëndetësore ofrohen në rreth 4 objekte shëndetësore. Vetëm një objekt i tillë është brenda territorit të parkut kombëtar, në fshatin Drelaj. Sa i përket gjendjes fizike të objekteve shëndetësore kjo ndryshon nga njëri objekt në tjetrin, por në përgjithësi kanë një gjendje jo dhe aq të mirë. 1.3.14. Vendbanimet dhe banimi Në hapësirën brenda Parkut Kombëtar “Bjeshkët e Nemuna” janë 20 vendbanime, kurse rreth parkut si vendbanime që kanë ndikim më të drejtpërdrejtë në park janë 26. Të gjitha vendbanimet brenda parkut janë vendbanime rurale – fshatra, ndërkaq prej atyre rreth parkut, tri janë urbane kurse të tjerat janë poashtu rurale. Prej fshatrave brenda parkut, 16 shtrihen në territorin e komunës së Pejës, 2 në komunën e Junikut, 1 në komunën e Deçanit dhe 1 në komunën e Gjakovës. Sa u përket vendbanimeve rreth parkut, 11 ndodhen në komunën e Pejës, 8 në komunën e Deçanit, 4 në komunën e Istogut, 2 në komunën e Gjakovës dhe 1 në komunën e Junikut. Vendbanimet brenda parkut janë të vogla përnga numri i banorëve. Prej tyre 9 madje janë fare të boshatisura, kurse të tjerat, me përjashtim të fshatit Cerovërhë që i ka 234 banorë, nuk e arrijnë as numrin 80. Vendbanimet rreth parkut janë më të mëdha dhe, duke mos e llogaritur Pejën si qytet më i madh që është, madhësia e tyre sillet prej 27 banorë sa janë në Zagërme deri në 6053 që i ka Juniku, me një mesatare të banorëve për këto vendbanime që kapë shifrën 1484. Brenda parkut, vendbanimet janë të tipit të shpërndarë, ndërkaq ato në hapësirën rreth parkut janë kryesisht vendbanime të tipit të koncentruar. Vendbanimet e shpërndara paraqesin tërësinë e objekteve banuese dhe ekonomike të prodhuesve bujqësorë dhe njëkohësisht i takojnë kategorive më të vogla të fshatrave. Shumica e këtyre vendbanimeve janë të vendosura më larg qendrave urbane dhe janë vise rurale, fshatra tipike bujqësore dhe blegtorale. Karakteristika të këtyre vendbanimeve janë transformimi i vogël, lidhja jo e mirë me qendrat urbane dhe shpopullimi më i theksuar. Vendbanimet e koncentruara janë më të mëdha. Aty hyjnë vendbanimet urbane dhe gjysmëurbane, si dhe vendbanime tjera me numër më të madh të popullsisë. Funksionet e vendbanimeve brenda parkut janë banim, bujqësi dhe blegtori, ndërsa viteve të fundit vërehet një tendencë në rritje edhe e veprimtarisë së turizmit. Ngritja e interesimit për turizmin rural, për eko- turizmin mund të ndikojë në ndryshimin e qasjes së vet popullatës së këtyre vendbanimeve. Një numër i këtyre vendbanimeve, duke iu referuar gjendjes momentale, kanë predispozita që të ofrojnë kushte për zhvillimin e turizmit fshatar, duke ofruar shërbime tradicionale për vizitorët e parkut. Për këtë më shumë spikatet fshati Bogë ku tashmë përveq që ofrohen këto shërbime, në dispozicion të vizitorëve është edhe shtegu i skijimit. Shumë vendbanime rreth parkut, pa i përmendur këtu vendbanimet urbane Pejën dhe Deçanin të cilat kanë më shumë funksione, përveç funksioneve të banimit, bujqësisë dhe blegtorisë, e kanë edhe tregtinë apo edhe ndonjë biznes tjetër të vogël. Në vendbanimet brenda parkut ka vetëm banim individual apo banim në ndërtesa njëbanesore me etazhitet kryesisht P+0+N dhe P+1+N. Me përjashtim të Pejës dhe Deçanit ku banimi është kolektiv (banim në ndërtesa shumëbanesore) dhe individual, në vendbanimet tjera rreth parkut banimi është vetëm individual me etazhitet kryesisht P+0, P+1 dhe P+2. Kur flasim për kualietin e banimit, me përjashtim të pastërtisë së ajrit dhe madhësisë së zhurmës, të gjithë treguesit tjerë flasin për një kualitet më të lartë të banimit në vendbanimet rreth parkut se sa në ato brenda parkut. Qasja në vendbanimet rreth parkut mundësohet me rrugë kryesisht në terren të rrafshtë dhe të asfaltuara, kurse rrugët që të shpiejnë në shumë vendbanime brenda parkut janë të paasfaltuara dhe në terrene të vështira të pjerrta. Transporti publik është më i zhvilluar dhe me kualitet më të lartë në vendbanimet rreth parkut sepse qarkullimi është më i shpeshtë dhe më i lehtë në rrugë më të mira, kurse përfshirja e banorëve në këtë shërbim është më e madhe. Në disa vendbanime brenda parkut, madje nuk ka fare transport publik. Në të gjitha vendbanimet rreth parkut janë instaluar sistemet e ujësjellësit e në disa prej tyre edhe ato të kanalizimit të ujrave të zeza, ndërkaq vetëm në dy vendbanime brenda parkut ka ujësjellës, kurse sisteme të kanalizimit nuk ka askund. Sa u përket treguesve të tjerë të kualitetit të banimit, banorët e vendbanimeve rreth parkut janë poashtu në gjendje më të mirë se sa ata të fshatrave brenda parkut. Ata i kanë shkollat, objektet shëndetësore, postare, bankare, dyqanet, shtëpitë e kulturës, objektet fetare, ofiçinat e automjeteve më afër dhe më lehtë të arritshme. Në vendbanimet urbane rreth parkut ka edhe hapësira të rregulluara enkas për sport dhe rekreacion e që mungojnë në vendbanimet brenda parkut.
Yüklə 2,16 Mb. Dostları ilə paylaş:
|