Azerb dili 6-01 Layout 1

Söz ehtiyatı
2. Lüğ td n istifad  ed r k “ qid ” sözünün m nasını araşdırın. Bu
sözü hansı sözl
v z etm k olar? Altından x tt ç kilmiş cüml ni
nec  başa düşürsünüz?
Düşün və cavab ver
3.  şr f  minin son cüml sini izah edin. Sizc ,  doğrudanmı, o h min
gün çox uğurlu alver etmişdi?
4. M tn   sas n  şr f  minin h yatda hansı  qid  il  yaşadığını izah
edin.
Dil qaydaları
5. Verilmiş cüml d  yiy lik hal v  m nsubiyy t ş kilçili sözl ri tapıb
onlara müxt lif sözl r artırmaqla yeni söz birl şm l ri düz ldin. 
Onu da n z r  alaq ki, s n ayaqqabının bir tayını alacaqsan. 
6. Hansı söz birl şm sind  birinci söz  yiy lik hal ş kilçisi  lav
etm k olar?
A) idman ayaqqabısı
B) ayaqqabı dükanı
C) dükan sahibi
Yiy lik hal ş kilçisi artırdıqdan sonra h min sözün m nasındakı
d yişikliyi izah etm y  çalışın.
7. Verilmiş cüml l rd  nöqt l rin yerin  “alma” sözünü mü yy nlik
v   ya qeyri-mü yy nlik bildir n yiy lik halda işl din.
1. Bağımızda iki ... ağacı var idi.
2. N n m verdiyi ... dadı tumturş idi.
3. Mağazadan aldığımız ... şir si çox dadlı idi.
İsmin yiy lik halı iki cür olur: mü yy nlik bildir n v  qeyri-
mü yy nlik bildir n. Qeyri-mü yy nlik bildir n yiy lik halın xü-
susi qram matik ş kilçisi yoxdur: 
bitki yağı.
Yiy lik halda olan sözl r,  sas n, özünd n sonra m nsubiyy t
ş  kilçili söz t l b edir. M s l n: 
kitabın cildi, dövl t dili v  s. 
Yadda saxla!        
QEYRİ-MÜӘYYӘNLİK BİLDİRӘN YİYӘLİK HAL
24
I BÖLMƏ
 Çap üçün deyil

---

8. Sağ v  sol sütunda verilmiş sözl r arasındakı uyğunluğu mü y y n
edib onlara müvafiq ş kilçil r artırmaqla söz birl şm l ri düz l din.
Hansı birl şm l rd  birin 
ci söz  yiy lik hal ş kilçisi artırmaq
olmur? 
p nc r  h y t
m kt b
h kim
müst qillik şüş
d biyyat
prezident
respublika d rslik
diş
gün
*
9. Altından x tt ç kilmiş sözl rin ismin hansı halında olduğunu
mü y y nl şdirin v  fikrinizi  saslandırın.
1. Abdulla Şaiq Az rbaycan uşaq d biyyatının  n parlaq sima la -
rından biridir.
2. M niml  bir parta arxasında oturan uşaq d biyyatı çox sevir.
10. Altından x tt ç kilmiş birl şm l rin birinci t r fini mü yy nlik
bildir n yi y  lik halda işl tm y  çalışın. Hansı cüml l rd  bunu
etm k mümkün deyil?
1.  sg rl r qala qapısının ağzında keşik ç kirdil r. 
2. X z r d nizi dünyada  n böyük göldür.
3. Balıq yağı gözün müalic sind  istifad  olunur.
4. İstirah t günl ri dostlarımla g zintiy  çıxacağam.
5. Bağçadakı meyv  ağacları yenic  çiç kl yirdi.
11. Hansı cüml d  “daş” sözü qeyri-mü yy nlik bildir n yiy lik
haldadır?
A) Vüqar daş hasarı r ngl m k q rarına g ldi.
B) R ngsaz daş r ngi almaq üçün bir neç  r ngin qarışığından
istifad  etm li oldu.
C) Daş döş m y  iri, q dim xalça salınmışdı.
12. F rql ndirilmiş sözl ri uyğun olaraq mü yy nlik v  ya qeyri-mü y -
y nlik bildir n yiy lik halda işl tm kl  cüml l ri oxuyun.
1. 
İnsan/insanın biliyi artdıqca gücü d  artır. 
2. C sar t 
qol/qolun gücünd n deyil, ruh/ruhun gücünd n yaranır.
3. 
Z r/z rin q drini z rg r bil r.
4.
H qiq t/h qiq tin alovu onu aparanın  lini yandırır. 
5. 
Xalq/xalqın müdrikliyinin  sasını t crüb  t şkil edir.
n çox xoşunuza g l n k lamı ş rh edin.
25
FƏRD VƏ CƏMİYYƏT
 Çap üçün deyil

---

MƏKTUB
Әziz qardaşım Yüz Manat! Çox -
dandır, görüşmürük. Bu müddət ər -
zində başıma nələr gəldiyindən
xə       bər sizsən. İstərdim ki, yaşa dıq  la -
rımı səninlə bölüşüm.
Bir gün məktəbli bir oğlanın ci -
bin də oturmuşdum. Bu vaxt dost ları
ona yaxınlaşdılar.  Da  nı  şıq larından
belə başa düşdüm ki, nəsə almaq
istə yir lər. Oğlan əlini cibinə saldı və
məni işıqlığa çıxartdı. O, pulu ortaya
qoyanda dostları məni görüb dedi -
lər:
– Bunu at. Kim cırılmış 
manat
götürər? 
Oğlan başqa pulları dostlarına verdi, bir qədər mənə baxdı və bir daşın
üstünə qoydu. 
– Bəlkə, kiməsə lazım olar,  – deyib getdi.
Mən onu nə qədər çağırdımsa da, eşitmədi. 
* * *
Külək daşın üstündə durmağa imkan vermədi. Məni havaya qaldırdı.
Bir xeyli küçələrdə, parklarda uçdum. Heç kəsə lazım olmamağım məni
kədərləndirirdi. 
Birdən kimsə məni tutdu. Orta yaşlı bir kişi idi. Astadan: "Nə yaxşı oldu.
Bu gün yol pulunu Allah yetirdi", – dedi. 
İnana bilmirdim ki, nəhayət, kiminsə işinə 
yarayacağam
. Kişi məni
cibinə qoyub əli ilə möhkəm tutmuşdu. Avtobusa mindi. Bir müddət sonra
özümü bir qutuda, bacı-qardaşlarımın arasında gördüm. Sonra kiminsə
çirkli əlləri məni götürüb o tərəf-bu tərəfə çevirdi və hirslə avtobusdan
bayıra atdı. Külək məni yolun qırağındakı otluğa saldı.
* * *
Yaxınlıqdan bir oğlan keçirdi. O məni görüb dedi:
– Allahın işinə bax. Təcili zəng etməli idim. Telefonumda da danışıq
vaxtı qurtarıb. 
Cavan oğlan qarşıdakı dükana girib satıcıya yaxınlaşdı: 
– Dayı, bu pul bir az cırılıb. Amma sizdən xahiş edirəm, bu pulu götürüb
mə nə danışıq kartı verəsiniz. Uzağı yarım saata başqa manat gətirib də -
26
I BÖLMƏ
 Çap üçün deyil

---

yiş di rə cəyəm. Söz verirəm. Özüm də hər gün sizin dükanın qabağından
keçirəm.
Oğlan satıcını birtəhər yola gətirib danışıq kartı aldı. Bir müddət sonra
qa yıdıb məni yaxşı pulla dəyişdirdi. Heç nə başa düşmədiyimi fikirləşsə
də, mənimlə danışdı: “Allah səni mənim qabağıma çıxarmasaydı, işlərim
çox pis olacaqdı. Səni özümdə saxlayardım, amma fikirləşirəm ki, bəlkə,
Allah səni başqasının qabağına çı xar a caq və ona da kömək edəcək”.
Oğlan bu sözləri deyib məni küləyin ixtiyarına verdi. 
* * *
Hava yavaş-yavaş qaralırdı. Bu dəfə məni balaca bir oğlan götürdü.
Dayanıb üzümə baxırdı. Qabaqda gedən kök bir kişi uşağı səslədi:
– O nədir, götürmüsən? Neyləyirsən cırıq manatı? Camaat atandan
pul istəyir, sən də yerdən cırıq manat götürürsən. At onu.
– Ata, qoy bu gün məndə qalsın, sabah ataram.
Və mən bütün gecəni o uşağın cibində qaldım. Səhər uşaq həyətə
düşdü. Məni balaca bir qıza uzatdı və dedi:
– Al bunu, get, özünə istədiyin şokoladı al. Bu pula 
şokolad
verirlər,
atam alanda görmüşəm.
* * *
Balaca qız pulu götürüb oğlana təşəkkür  etdi. Məni ovcunda sıxaraq
mağazaya doğru qaçdı. Mağazaya girən kimi şokoladlar olan tərəfə getdi.
Qızın baxışlarını görən hər kəs başa düşər di ki, o bu şokolada hər dəfə
yalnız baxmaqla kifayətlənib, indi isə arzusuna çatacaqdı. Әlbəttə ki, satıcı
pulu götürsə. Amma təəssüf... Kassadakı qadın məni götürmək istəmirdi.
Bu zaman arxadan yaşlı bir kişi səsi eşidildi:
– Qızım, gəl manatlarımızı dəyişək. Al bunu, əlindəkini mənə ver. 
Kişi məni götürdü. Qız şokoladını alıb qaçanda mən çox sevinirdim və
buna görə yeni sahibimə çox minnətdar idim.
* * *
Bəli, əziz qardaşım, bu bir neçə gündə mən çox adamın əlinə düşdüm.
Gördüm ki, mənə ehtiyacı olanlar da var, mənə yuxarıdan aşağı baxanlar
da. Adətən, insanlar sizi – mənim “böyük  qardaşlarımı” itirməkdən qorxur -
lar, mənə isə o qədər də fikir vermirlər. Amma çoxu məni əhəmiyyətsiz
saysa da, bu müddət ərzində mən darda qalanları xilas etdim: kiminsə
qarnını doyurdum, kimi isə arzusuna çatdırdım...
Nə isə ... Bu qədər... Səninlə sağollaşıram. 
Görüşmək ümidi ilə: kiçik qardaşın Bir Manat
İşləyəni: Aynur Rüstəmova
27
FƏRD VƏ CƏMİYYƏT
 Çap üçün deyil

---