Azerb dili 6-01 Layout 1

Düşün və cavab ver
1. Hekay nin ideyasını mü yy n edin.
2. Sizin  fikrinizc , hekay d ki  n xeyirxah obraz hansıdır? Fikrinizi
sas landırın.
3. M tnin hiss l rin  başlıqlar verin.
Yazı
4. Qruplarla iş. Hekay y  yeni epizodlar  lav  edin.  
Dil qaydaları
5. M tnd  göy r ngl  verilmiş sözl r  t sirlik hal ş kilçisi  lav  edin.
Sizc , bu zaman sözün m na çalarında hansı d yişiklik baş verdi?
6. Şeird  mü yy nlik v  qeyri-mü yy nlik bildir n t sirlik halda
işl nmiş sözl ri seçin.
Adam var ki, çör k tapmaz dün ya da, 
Adam var, yağ yey r, balı b y nm z.
(Aşıq Abbas Tufarqanlı)
7. Altından x tt ç kilmiş sözl r hansı haldadır?
1. M n h qiq t aşiqiy m, m nim vicdanım l k götürm z.
2. Bundan sonra quş civiltisin  oxşayan bir s s eşitdim.
8. Cüml l rd  “bilik” sözü hansı hallarda işl nib?
1.  n böyük s d q  bilm y nl r arasında bilik yaymaqdır. 
(M h mm d peyğ mb r)
2. Bilik insanı bütün b lalardan qoruyan zirehdir.
(Rud ki)
3. Kitab bilik m nb yidir. 
(Maksim Qorki)
Qeyri-mü yy nlik bildir n t sirlik halın da xüsusi qram matik ş kil -
çi si yoxdur. İsmin bu halında olan söz 
n ? sualına cavab verir v  cüm -
l d ,  sa  s n, feild n  vv l işl nir. M  s l n:
El bir olsa, dağ oynadar
ye rin d n, söz bir olsa, z rbi k r n sındırar.
Qeyri-mü yy nlik bildir n  t sirlik halda olan sözl r for maca ad lıq
halda olan isim l r  oxşayır. Onları yalnız kontekst da xilind  f rq -
 l ndirm k mümkündür. M s l n: 
Anam xör k bişirdi. Xör k bişdi.
Yadda saxla!       
QEYRİ-MÜӘYYӘNLİK BİLDİRӘN TӘSİRLİK HAL
28
I BÖLMƏ
 Çap üçün deyil

---

“SƏNİN KİMİ
OLACAĞAM...”
– Atam gəldi. Uraa!!!
– Gəl görüm qucağıma. Ay səni,
dəcəl, günü-gündən böyüyürsən.
Be lə getsə, səni qucağıma ala bil -
mə  yəcəyəm.
– Bəli, mən böyük kişiyəm artıq.
Bu gün müəllim inşamı təriflədi.
– Nə gözəl! Afərin sənə! Sükanı
belə saxla!
– Baş üstə, amma sən də ve lo si -
ped alacağına söz vermişdin ha.
– Söz vermişəmsə, alacağam.
Qoy gedim, əllərimi yuyum. Gələ rəm,
söhbət edərik. 
Bir azdan ata-oğul söhbəti şam süfrəsi arxasında davam etdirdilər.
– Hə, de görüm, günün necə keçdi? – deyə ata soruşdu.
– Ata, bilirsən, bu gün Asiflə dalaşdıq. Birinci o başladı. Məni itələdi.
Mən də yıxıldım, sonra durub onu vurdum.
– Yaxşı eləmisən. Qoyma səni vursunlar. Heç vaxt!
– Yaxşı eləmişəm? Amma müəllim dedi ki, düzgün hərəkət etməmişik.
Dedi ki, “Allah insanlara şüur verib, dil verib. Aranızda nə varsa, danışaraq
həll edin. Dalaşaraq nəyisə həll etmək insan olmayan varlıqlara aiddir”.
Düz deyir, ata?
– Həə... Düz deyir.
Ata nədənsə qızardı. Tez söhbəti dəyişdi:
– De görək, yazdığın inşanın mövzusu nə idi?
– “Həyatda kimə oxşamaq istərdim?”
– Sən nə yazdın?
– Yazdım ki, mən atama oxşamaq istəyirəm.
– Afərin sənə.
– Hə, yazdım ki, atam kimi  həkim olacağam. Çoxlu xəstələrim olacaq
və mən də onları sağaldacağam. Atam kimi, mən də kasıblardan pul
almayacağam. Onları pulsuz sağaldacağam. Ehtiyacı olanlara pulsuz
dərmanlar verəcəyəm. Çünki mənim atam belə edir. 
Atanın iştahı nədənsə kəsildi. Artıq oğlunun söhbətinə qulaq asmaq
istəmirdi. Oğul isə dayanmaq bilmirdi:
29
FƏRD VƏ CƏMİYYƏT
 Çap üçün deyil

---

– Müəllim inşanı oxudu və məndən sənin adını soruşdu. Mən də de -
dim. Sonra dedi ki, atana halal olsun, dünyada belə insanlar azdır. 
Oğlu süfrədən durub atasını bərk-bərk qucaqladı: “Mən də böyü yəndə
sənin kimi olacağam”, – dedi. Ata oğlunu qucaqlayıb başını sığalladı. Zorla
gülümsədi. 
Ata yeməyini bitirmədən durub ağır addımlarla iş otağına keçdi. Stu-
lunda əyləşib fikrə daldı. Ürəyi sıxılırdı. Gözü oğlunun masanın üzərindəki
şəklinə sataşdı və beynində "Mən də böyüyəndə sənin kimi olacağam"
sözləri əks olundu. 
– Allahım, mən nə edirəm?! – deyə öz-özünə pıçıldadı.
Telefon dəstəyini götürüb işlədiyi xəstəxanaya zəng vurdu.
– Alo, Nazilə xanım. Dünən gələn xəstəyə zəng vurun. Deyin, indi təcili
xəstəxanaya gəlsin. Әməliyyat olunacaq. Otağı da hazırlayın. Mən
gəlirəm.
– Axı demişdiniz, pulu gətirməsələr, əməliyyat olmayacaq. Onlar hələ
pulu ödəməyiblər. 
– Nə deyirəm, onu da edin. Çatdırın ki, pul lazım deyil. Təcili olaraq
gətirsinlər. 
– Burada da heç kim yoxdur. İş saatı bitib. 
– Zəng eləyin, hamını yığın. Həkimlər üçün iş saatı bitmir. Artıq söz
istəmirəm. Mən gələndə hər şey hazır olsun.
– Baş üstə.
Maşınına əyləşib xəstəxanaya tərəf sürdü. Yol boyunca dünən yanına
gələn xəstənin qohumu ilə olan söhbəti xatırladı: 
“– Təcili əməliyyat olunmalıdır. Pulu ödəyin, həkimlər xəstəni əmə liy -
yata hazırlasınlar. 
– Qurban olum. Mən bu qədər pulu bir günə necə tapım? Ağrıları çox-
dur. Dözə bilmir. Bu gün əməliyyat eləsəniz, 
ömrüm
boyu sizə minnətdar
olardım. Bir həftəyə pulu gətirəcəyəm.
– Xanım, xəstəxananın öz qaydaları var. Bura mağaza deyil ki, nisyə
dəftərimiz olsun. Әgər belədirsə, burada yazılan dərmanları verin, ağrısı
azalacaq. Pulu ödəyən kimi də əməliyyat olunacaq”. 
Bütün bu söhbətləri xatırladıqca utanırdı. Hələ indiyə qədər belə vicdan
əzabı çəkməmişdi.
2. “H kiml r üçün iş saatı bitmir” ifad sini nec  başa düşür sü nüz?
1. Sizc , atanın iş tahı niy  k sildi? N  üçün oğluna daha qulaq
asmaq ist m di?
30
I BÖLMƏ
 Çap üçün deyil

---

31
FƏRD VƏ CƏMİYYƏT
…Әməliyyat uğurla keçdi. Xəstəyə narkoz verildiyinə görə hələ ayıl -
mamışdı. Reanimasiya otağından çıxanda dünən söhbət etdiyi xanımı
gördü. Başını aşağı saldı. Bu yaşına qədər hələ heç kimdən üzr istə mə -
mişdi. İstədi ki, söhbəti yayındırsın, üzr istəməsin, amma 
oğlunun
sözləri
yadına düşdü: “Mən də böyüyəndə sənin kimi olacağam”. 
– Xanım, bağışlayın. Dünənki söhbətə görə çox utanıram. 
– Allah bağışlasın. Hamımızın gözünün tutulduğu an olur. 
– Haqlısınız. Xəstə bir azdan ayılacaq. Bu dərmanları götürün. Resept
də içindədir. Narahat olmaya bilərsiniz. Çətinlik arxada qaldı. Bircə
dərmanları vaxtlı-vaxtında verin.
– Hər şeyə görə çox sağ olun. Oğlunuz sizinlə öyünməkdə haqlı imiş.
İnşallah, dediyi kimi, gələcəkdə sizin kimi bir insan olar. O sizə qibtə edir.
– Siz...?
– Bəli, mən oğlunuzun müəllimiyəm. Bu da taleyin bir təsadüfüdür...
Şəbnəm Hümbətova
Söz ehtiyatı
3. Lüğ td n istifad  ed r k “reanimasiya” v  “narkoz” sözl rinin
m nalarını araşdırın. 
4. “Nisy  d ft ri” n dir?
5. “Sükanı bel  saxla” ifad si hansı hallarda işl dilir?
Dil qaydaları
6. M tnd  göy r ngl  verilmiş sözl rin kökünü mü yy nl şdirin. Ş kilçi
artır dıqdan sonra söz kökünd  baş ver n d yişikliyi izah edin.
Dilimizd  işl n n 
isim, qisim, n sil, f sil, fikir,  tir, s tir, ömür,
sinif, eyib, ş kil, meyil, xeyir, zehin v  s. kimi ikihecalı isim l r  saitl
başlanan ş kilçi artırdıqda h min sözl rin kö kün d ki ikinci sait
düşür. M s l n: 
ismin, f sli, n slimiz v  s. 
Beyin, burun, ağız, alın, çiyin, qoyun (ağuş), qarın,  yin, oğul,
qayın kimi b zi ikihecalı sözl r yalnız saitl  baş lanan  m n su biyy t
ş kilçisi q bul ed rk n sözün kö kün d ki ikinci sait düşür. M s l n: 
s nin alnın – alının qırışları 
onların oğlu – oğulun yaxşısı
Yadda saxla!         
SÖZ KÖKÜNDӘ SAİTİN DÜŞMӘSİ
 Çap üçün deyil

---