Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu

 
115 
“Qodu – xan” mərasimi –  Adamlar sübh  tezdən hündür 
təpənin  üstündə  tonqal  qalayardılar.  Həmin  tonqalın  dövrəsi-
nə  yığışıb  günəşin  doğmasını  gözləyərdilər.  Elə  ki,  günəş 
doğdu hamı onu salamlayar qodu xan nəğməsini oxuyar, ton-
qalın  başında  dövrə  vurmağa.  Dövrə  vuran  zaman 
oxuyardılar: 
Qodu xan, Qodu xan 
Söndürmə odu xan. 
At üstə od gətir, 
Olsa od gətir 
Sözü bal Qodu xan 
Özü al Qodu xan(62,20). 
Novruz  Bayramı  zamanı  müxtəlif  oyunlar  keçirilir. 
Bunlardan ən maraqlısı “Kosa – kosa” oyunudur. Oyun belə 
başlanır. Kosa əyninə tərsinə kürk geyinmiş uzun bir adamdır. 
Başında  uzun  papaq  ayağında  şi.burun  çaraq  var,  boynundan 
zınqırov  sallanır.  Paltarının  altından  qarnına  yastıq  bağlayar. 
Əlində  bəzəkli,  qırmızı  çömçə  tutar,  çiynindən  boş  xurcun 
sallanar.  Məzəli  yerişlə  meydana  daxil  olar.  Zurna  nağara 
altında belə deyər: 
Kosa:     
Novruz Novruz bahara 
Güllər- güllər nübara 
Kim yığa, kim apara. 
Baxçamızda gül olsun, 
Gül olsun bülbül olsun. 
Mən gəlmişəm kef görüm 
Zurna görüm dəf görüm 
Sonra  müxtılif  yaşlı,  milli  geyimli  bayram  əhvallı 
adamlar kosanı dövrəyə alıb bir ağızdan deyərlər: 

---

 
116 
Xor:      
A kos – kosa gəlsənə 
Gəlib salam versənə 
Çömçəni doldursana 
Məclisini güldürsənə! 
Bu zama kosa özünü dartır. Bir adam kosanın qabağında 
deyir: 
A uyruğu – uyruğu  
Saqqalı it quyruğu 
Gör necə erkən gəlib, 
Belində örkən gəlib  
O sözünü deyib geri çəkilir. Başqası qabağa çıxır: 
Bu kosa hardan gəlib, 
Qurtarıb dardan gəlib. 
Yağ verin yağlansan, 
Bal verin ballansın, 
Çoxca yeyib allansın 
Bu  zaman  kosa  yıxılır,  özünü  ölülüyə  vurur.  Üstünə  su 
töküb onu oyadırlar. Bu zaman onula söhbət başlanır. 
Bu yerdə ətrafdakılar kosanı araya qoyub gülürlər. Kosa 
bir də bayılır.Yenə üzünə su vurub oyadırlar və oxuyurlar: 
Xor:       
      Başın sağ olsun kosa 
Canın sağ olsun kosa 
Arşın uzun bel qısa 
Kəfənsiz ölməz kosa 
Kosa ayağa qalxıb üz –gözünü əcaib hala salıb oynayır. 
Çömçəsini qabağa uzadıb pay istəyir:   
 Kosa: 
Qurbanın olum yaşıl çuxalı 

---

 
117 
Qonaq gəlirəm çillə çıxalı 
Nabat, noğul, badam ver gəlsin, 
Yeyim, dizlərimə kar gəlsin. 
Ətrafdakıla  dörd  bir  yandan  kosaya  söz  atırlar.  Sözlər 
avazla deyilir: 
Xor: 
A kos – kosa gəlmisən  
Lap vaxtında meydana sən. 
Almayınca payını çəkilmə  
Bir yana sən. 
 
Kosa:  
Getmərəm ağa, getmərəm! 
Xor: Beş yumurta payındı. 
Əskiyini almayasan 
Xurcununu yaxşı doldur,  
Əli boşda qalmayasan 
 
Kosa:      
Qalmaram ağa qalmaram 
Kosanın payın verin, 
Balın verin, Yağın verin  
Bu  oyunu  maraqlı  keçməsi  üçün  oyunçularla  kosa 
mübahisə edir və bu mübahisə belə davam edir: 
Xor: 
Köhnə motal başında 
Qələm oynar qaşında 
Yüz əlli beş yaşında 
Gör nə cavandı kosa 

---

 
118 
Kosa bu sözdən dilxor olur.Xurcununu doldurub çırtdıq 
çalıb oynamağa başlıyır. Dövrəsindəkilər də ona dəm tutur. 
Kosa:  
Azanı ay azanı, 
Doldur gətir qazanı 
Payını artıq verin 
Yola salın kosanı 
Beləliklə  kosa  qabaqda  arxasınca  da  dğvrəsindəki 
adamlar meyudanda çıxırlar(71,31-33). 
Ata-baba  günü  mərasimi.Əcdad  ruhlarının  ziyarəti  ilə 
bağlı  keçirilən  “Ata-baba  günü”  mərasimi  haqqında 
M.H.Təhmasib 
yazır: 
«…
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
. 
 
 
 
 
 
 
, 
 
 
 
 
 
 
 
 
, 
 
 
. 
 
, 
 
 
 
 
 
 
 
 
. 
 
 
, 
 
 
 
 
, 
 
, 
 
 
 
 
 
. 
 
 
 
 
 
 
  (
 
 
), 
 
 
 
 
 
 
,  52-
 
, 
 
 
-
 
 
 
 
 
 
, 
 
 

---

 
119 
 
 
 
 
» 
(
57, 31). 
“Ata-baba  günü”ndə  oxunan  nəğmələr  haqqında 
M.H.Təhmasib yazır:Həmin gün- 
«
-
 
, 
 
 
»…  – 
 
n
. 
 
 
 
 
 
 
. 
 
 
 
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
» (
57, 35). 
«
, 
 
, 
, 
 
, 
 
 
 
 
 
 
 
 
, 
 
 
 
 
 
 
 
. 
 
 
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
. 
 
 
 
 
 
. 
, 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
-
, 
 
 
 
, 
 
 
 
 
 
. 
, 
 
 
 
, 

---

 
120 
, 
 
 
 
 
 
 
, 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ir 
 
 
»  (
57,44).Bu  mərasimdə  pay 
istənməsini göstərən nəğmələr də söylənmişdir: 
 
 
, 
 
 
, 
 
, 
 
 
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
. 
-
 
 
, 
 
 
 
, 
 
 
 
 
, 
 
 
 
 
 
 
, 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
» (
57, 48). 
 
  

---